Marvel Comics

Nahiz eta gaur egun Marvel Comics deitu, argitaletxea sortu zenean, Timely Publications izenarekin jaio zen, 1939an, Martin Goodmanen eskutik. Martin Goodmanek 29 urte zituen enpresari bihurtu zenean, eta Western Fiction Publishing izeneko argitaletxe bat ireki zuen, pulp generoko aldizkariak salduz.[3] Bi urte geroago (1939an), garaiko beste pulp editore batzuek bezala, Goodmanek bere editoriala komikien negozio sortu berrirantz zabaltzea erabaki zuen. Horretarako, Funnies Inc. industriaren zerbitzuak erosi zituen, Goodmanen komikiak sortuko zituena.[4] Hala, bere anaiarekin batera (Abraham Goodman), New Yorken zeukan bulegotik lehenengo komikia publikatu zuen, eta editore, kudeatzaile komertzial eta zuzendari tituluak lortu zituen. Bere anaiak, aldiz, argitaratzaile titulua jaso zuen.[5]

Timely Comicsen logoa

Timely Comics-en lehenengo komikia, Marvel Comics #1, 1939ko urrian publikatu zen. Bertan, argitaletxearen lehenengo hiru superheroiak agertu ziren: Human Torch (android), Namor eta Angel; sortuak, hurrenez hurren, Carl Burgos, Bill Everett eta Paul Gustavsonen eskutik. Komikia arrakasta handia izan zuen, bi inprimatze-tandatan 900.000 kopia saldu baitziren.[6] Honen ondorioz, Timely Comics beste bi komiki atera zituen hurrengo hilabeteetan: Daring Mystery Comics eta Mistic Comics, hauek ere superheroiei eskainiak. Hasiera batean, lan guztia Funnies Inc.-en bulegoetan egiten zenez, Timelyren plantilla Goodmanen familiartekoek soilik osatzen zuten, eta horiek lan teknikoagoez arduratzen ziren, hala nola kontuak eramateaz edo inprentarekin tratatzeaz.[7] Salmentak handitzen ziren ahala, Goodmanek bere plantilla propioa osatzea erabaki zuen, eta Funnies Inc. enpresako dozena bat artista bildu zituen soldata hobeak ordainduz. Hauen buru 26 urteko gazte trebatu bat jarri zuen, Joe Simon, eta denborarekin, pertsona arrakastatsuak gehitu ziren argitaletxera, hala nola institutua bukatu berri zuen Goodmanen senidea, Stanley Martin Lieber, Stan Lee ezizenez ezagutua.[8] Timelyren komiki-bilduma handitu zen eta Joe Simonek superheroietan jarri zuen arreta guztia, garai hartan genero ospetsuena baitzen. Human Torch eta Namor komiki-sail propioak lortu zituzten, baina pertsonai garrantzitsuena Captain America bihurtuko zen, 1.000.000 bat salmenta sortuko zituena. Captain America Joe Simonek eta Jack Kirbyk asmatu zuten, eta Captain America Comics izeneko zenbakian agertu zen lehenengo aldiz, 1941eko martxoan.[6][9]

Beste argitaletxe batzuen antzera, Timelyk bere superheroiak erabili zituen naziei aurre egiteko. AEBk Bigarren Mundu Gerran sartu baino bi urte lehenago, Namor alemaniarren itsaspekoen kontra borrokatzen hasi zen; Human Torchek hegazkinlari britainiarrei laguntzen; eta Captain Amerikak, jada, bere komikietako bateko azalean agertu zen Hitler kolpekatzen.[10] Estatu Batuak gerran sartu ondoren, bilau-sorta handitu egin zen, japoniarrak eta italiarrak agertuz. Orduan, umorezko komikiak ere gerrari egiten zioten erreferentzia.[11]

Human Torch komikia

1941ean, Timelyk aldaketa handiak jasan zituen. Joe Simonek eta Jack Kirbyk argitaletxetik alde egin zuten jabearekin arazoak izan ondoren (Kirby 15 urte geroago Goodmanekin lan egitera bueltatuko zen; Simon, berriz ez zen inoiz bueltatuko).[12] Goodmanek bere lehengusua editore izendatu zuen (Stan Lee), baina hurrengo urtean soldadutza egin behar izan zuen, eta hiru urtez lanik egin gabe egon zen. Bitartean, bere lanpostua Fago marrazkilariak hartu zuen eta superheroiak ez ezik, umorezko komikiak ere gora egin zuten, editore berriari esker.[12] Animali antropomorfikoak lehenengo aldiz agertu ziren, eta 1945ean superheroiak baino garrantzitsuagoak izatera pasa ziren.[13] Gainera, genero berri bat gehitu zioten enpresaren bildumari: umore adoleszentea. Horrela, Miss America eta Millie modeloa jaio ziren, nahiko arrakasta izan zutenak, Otto Binder eta Pauline Loth, eta Stan Lee eta Ruth Atkinsonen eskutik, hurrenez hurren.[14]

Stan Lee bueltatu zenean, superheroiengatik apustu egin zuen, baina publikoaren nahiak jadanik aldatu egin ziren hiru urte horietan eta beste generoak salmenta gehiago lortzen zituzten. Hala, krimenak, beldurrezko istorioak, erromantzeak... Timelyren ekoizpen nagusia bihurtu ziren. Leek zenbait saiakera egin zituen superheroiak buruan mantentzeko, Bucky hiltzea edo superheroi femenino berriak agertzea adibidez, baina ez zuen lortu. 1949 urtearen inguruan, supeheroien azken sailak bertan behera utzi behar izan zituzten.[15] Argitaletxearen izena ere aldatu egin zuten, eta Goodmanen komikiak identifikatzen zituzten logotipo desberdinak sortu ziren: Marvel Magazine eta Marvel Comics.[15]

Nahiz eta superheroiak alde batera utzi, Goodmanen enpresak inoiz baino ale gehiago saltzen zituen 1950ean.[16] Halaber, hau konpetitiboagoa izatea nahi zuen, eta plantilan zenbait aldaketa egin zituen: langileen soldatak ezeztatu zituen, eta hauek, egiten zuten lanarengatik kobratzen hasi ziren. Geroago, Goodmanek enpresa komiki-banatzaile bat sortu zuen, Atlas News izenekoa, eta horren ondorioz, hurrengo komikiak Atlas logoaren izenean agertu ziren.[17]

Urte batzuk beranduago, Atlasek lehenengo arazo larriarekin egin zuen topo. Prentsak komiki-konpainiak erasotu zituen eta kalte handiak sortu zituen.[18] 1957an, Goodmanek Atlas itxi behar izan zuen, eta komikiak banatzen zituen beste enpresa batekin zuen akordioa porrot egin ondoren, DC lehiakidearekin akordio batera iritsi behar izan zuen. Honek, hilabetero 8 komiki desberdin publikatzea onartu zion.[19] Hala eta guztiz ere, Goodmanek talde profesional bat zuen bere eskuetan, hurrengo kideekin formatuta: Stan Lee gidoigilea, eta Jack Kirby, Steve Ditko, Don Heck, Joe Sinnot, Dick Ayers eta Paul Reinman marrazkilariak.[20]

1961ean, Marvel Comics argitaletxea bere munstroen komikiengatik eta Jack Kirby eta Steve Ditkoren lanarengatik nabarmentzen zen.[21] Baina urte bereko azaroan, Lau izugarriak agertu ziren, superheroiei berriz ere sarrera emanez.[22]

Hortik aurrera gaur egun ezagutzen diren superheroiak jaiotzen joan ziren, eta Marvel Comics gero eta arrakastatsuagoa bihurtu zen. Geroztik zenbait pertsona pasa dira editore nagusi kargutik, Jim Shooter eta Joe Quesada bezala, enpresa lur jotzetik atera dutenak. Eta gaur egun, istorio berriak sortzen jarraitzen dute.

Marvelen komikiak 1969an iritsi ziren Espainiara Ediciones Vértice enpresaren eskutik, DC eta beste komiki-enpresa batzuk ere argitaratzen zituen argitaletxe bera.[24] Ediciones Vértice hamar urte iraun zituen Marvelen istorioak saltzen, baina konpetentzia agertu zenean, hauek desagertu egin ziren. Geroztik, hainbat argitaletxetatik pasa dira Marvelen argitaratze-eskubideak, halanola, Editorial Bruguera edo Planeta deAgostini.[25]

2005ean, Panini argitaletxeak, ordura arte Espainian argitaratze-eskubideak Planeta de Agostini argitaletxeari birsaldu zizkionak, estrategia aldatu eta berak argitaratzen hasi zen. Gaur egun Espainian Marvelen komikiak saltzen dituen argitaletxea da.[25][26]

Argentinan, Marvelen istorioak 1994tik aurrera hasi ziren argitaratzen, Columba argitaletxearen eskutik. 2003 eta 2005. urteen artean, Comics Conosur argitaletxeak komikiak argitaratzeaz arduratu zen, Argentinaz gain Uruguai, Paraguai eta Boliviara iritsiz.[27] 2005etik aurrera, Panini argitaletxe espainiarrak agintea hartu zuen. 2010eko abendutik aurrera[28], Marvelen komikiak Ovnipress argitaletxeak saldu zituen,[29] baina 2020an Panini itzuli zen.

Marvelen komikiak 1951n hasi ziren Mexikon agertzen, La Prensa argitaletxearen eskutik, hainbat generotako aldizkari antologikoekin. 1960ko hamarkadan La Prensa argitaletxeak Marvelen superheroietan zentratu zen, eta komikiak argitaratzen jardun zuten enpresa desagertu zen arte, 1976an.[30]

Marvelen eskubideak, ondoren, Novedades Editoresera pasa ziren, Spider-Man, Lau izugarriak edo Daredevil bezalako tituluak argitaratu zituena.[31] Baina jauzi nagusia 1994an gertatu zen, Vid argitaletxe taldeak Marvelen kontrola izatera pasa zenean. Marvelen tituluak argitaratzeaz arduratu zen 2005era arte.[32]

2005ean, Marvelen eskubideak Editorial Televisara pasa ziren, eta, ordutik, telesail arrakastatsuak argitaratu ditu: House of M, Civil War, World War Hulk... Gaur egun, hilean 18 istorio, astean 4 eta gaineranzko 16 edizio berezi argitaratzen dituzte. Ameriketako Estatu Batuetako edizioekin alderatuta, denbora diferentzia lau hilabete baino gutxiagokoa da.

1970eko eta 1980ko hamarkadetan, Marvelen komikiak Perura iritsi ziren Mexikoko edizioen bidez.[33] Baina Mexikoko edizioak bat-batean Perura iristeari utzi ziotenean, ezinezkoa izan zen komiki horiek itzulita aurkitzea. Beraz, 1990ean, Espainiako argitaletxeek Perun eta beste herrialde gaztelaniadun batzuetan Espainian saltzen ez zuten materiala saltzen hasi ziren; baina, denborarekin, edizio hauek ere amaituko ziren.[33]

Denboraldi luze batean, Marvelen abenturak irakurtzeko bide bakarra ingelesez erostea izan zen. Hori dela eta, Perú.21 egunkaria 2008an Marvelen komikiak argitaratzen hasi zen, eta 2015era arte lanean jardun zuen, gaur egungo sagak eta klasikoak ardatz hartuta.[33]

Hego Amerikako beste herrialde batzuetan bezala, Ekuadorrek atzerriko edizioen bidez ezagutu zituen Marvelen pertsonaiak, batez ere Espainiakoak. Egoera hau 2011ko erdialdean aldatu zen, El Universo egunkaria saga batzuk arrakastaz argitaratzen hasi zenean, adibidez, Spider-Man, X-Men, Avengers, etab..