Marrazki
Marrazkia bi ikuspegiren arabera-edo defini daiteke. Batetik, artistak pintura-, eskultura- edo arkitektura-lanari ekin aurretik egiten duen zirriborro gisa (sorkari figuratibo ororen, batez ere pinturaren, oinarria da, beraz, kasu horretan marrazkia). Bestetik, marrazteko teknikak eta materialak erabiliz sortzen den zer gisa, beste obra baterako urratsa ez baizik eta sorkuntza-lan baten emaitza gisa. Nolanahi dela ere, bata zein bestea har daitezke artelantzat. Izan ere, artistaren azken helburua ez izanda ere, marrazkiak ez du, horratik, balio gutxiago ; aitzitik, obra bukatuarenak bezain balio estetiko eta espresibo aberatsak izan ditzake marrazkiak, eta are aberatsagoak ere bai.
Teknikak
Marrazteko teknika zaharrenetako bat metalezko punta deitua da, zilar edo berunezko ezten moduko bat, zeinak arrasto grisaxka uzten zuen paper gainean. Lehenbizi, hezur-hautsez, arabiar gomaz, kolorea emateko hautsez eta urez egindako substantzia bat zabaltzen zen paperaren gainean (cava tinta, italieraz). Metalezko puntak paper horretan baizik ez zuen marratzen. Teknika hori XIV. mendean asmatu zen, eta XV. mendean asko zabaldu zen florentziar, eskandinaviar eta alemaniarren artean. Hurrengo mendeetan ere erabili bazen ere, pixkanaka-pixkanaka alde batera utzi zen. Hala ere, XIX. mendeko artista batzuek ere (Degasek, adibidez) erabili zuten.
Luma eta tinta antzinatik erabiltzen dira. VI. mendean, adibidez, antzara- edo beltxarga-lumak erabiltzen ziren.
Geroago, kanaberaz egin ziren, eta, XIX. mendetik aurrera, metalez. Tintak ere era askotakoak izan zitezkeen, eta artistak berak prestatu ohi zituen. Gehien erabiltzen zenetako bat kuku sagarra -tanino asko baitu- egosiz egiten zen, bitrioloa, arabiar goma, eta trementina-esentzia gehituta.
Kolorez, izan zitekeen marroi iluna, eta, zahartu ahala, beilegi bihurtzen zen; edo izan zitekeen beltza, eta marroi bilakatzen zen.
Batzuetan, denbora igaro ahala, tintak erre egiten zuen papera, eta marrazkiaren lerroen ordez urratu edo ebaki finak agertzen ziren paperaren azalean. Luma oso tresna egokia zen zirriborroak eta krokisak azkar egiteko. XIV. eta XV. mendeetan lerro fin jarraituak egin ahal izateko egokitu eta hobetu zen, Leonardoren marrazkietan, edota gero, XVI. mendean, Dürer, Rafael eta Michelangeloenetan ikus daitekeenez. Hala, artistaren berezkotasuna papereratzeko bitarteko hoberenetakoa bihurtu zen luma.
Marrazkilarien beste teknika bat, harri beltza (arbel buztintsua), antzinatik da ezaguna, baina ez zen XV. mendearen bukaera arte zabal erabiltzen hasi. Beltza eta grisa bitarteko tonuak hartzen ditu, eta batez ere bolumenak eta giza irudia marrazteko da egokia.
Horretarako erabili zuten, adibidez, Luca Signorelli, Michelangelo, Rafael eta Carraccik.
XVII eta XVIII. mendeetako erretratu eta paisaietan teknika hori erabili zen. XIX. mendean, berriz, harri beltzaz gainera, beste bi teknika berri erabili ziren zuri-beltzeko marrazkigintzan: ikatz-ziria eta berun-ziria.
Ikatz-ziria antzinatik ezagutzen zen, baina ez zen XIX. mendea arte zabal erabiltzen hasi. Harri beltzak baino kontraste-efektu nabarmenagoa egiten du paper zuriaren gainean.
Berunezko ziria edo lapitza XIX. mendearen hasieran hasi zen erabiltzen. Haren bidez zuri-beltzeko gainerako marrazki-teknikekin baino zehaztasun eta fintasun handiagoz egin daitezke lerroak. Berunezko ziriak arrasto distiraduna uzten du paperean; harri beltzak uzten duen arrastoa, berriz, distirarik gabea da. Ezaugarri horrek batzuk besteetatik bereizten laguntzen du.
Duen leuntasunagatik eta zehaztasunagatik, XIX. mendeko maisu marrazkilari nagusien lanabes begikoena bihurtu zen lapitza: besteak beste, Delacroix, Ingres, Corot eta Degasek erabili zuten. Marrazteko beste teknika batzuek kolorea erabiltzeko aukera ematen dute. Odol-lapitza (gorri koloreko buztin burdinaduna), adibidez, freskoen zirriborroak egiteko erabili ohi zen; uretan nahasten zen, eta pintzel batez marrazten zen. Freskoetan ez ezik, ohiko euskarrietan ere erabiltzen zen, paper gainean, adibidez, biluziak eta erretratuak egiteko batez ere, erabilerraza zelako. Leonardo da Vincik eta Michelangelok -eta manierismoaren jarraitzaileek geroago- maisutasunez erabili zuten teknika hori. Geroago ere, XVII eta XVIII. mendeetan, akademietako modeloen biluzietan eta zenbait paisaiatan erabili zuten.
Inpresionistek, Renoir, Morisot edo Manetek, batez ere erretratuetan erabili zuten teknika hori.
Batzuetan, odol-lapitzarekin batera, harri beltza eta klera zuria erabiltzen zen, kolorez aberasteko marrazkia. Hiru koloreko teknika hori modan egon zen XVI. mendean, erretratuetarako. XVIII. mendean, Wateauk oraindik erabiltzen zuen bere buruen zirriborroetarako.
Pastelaren teknikan hauts koloreztatuzko makilatxo batzuk erabiltzen dira. Teknika horri esker, ezin hobeto adieraz daiteke materialaren egitura, azalarena batez ere.
XVIII. mendean sortu zen eta berehala jarraitzaile asko izan zituen pastelak, bukaeran olio-lanekin duen parekotasunagatik beharbada. XVIII. mendean, Chardin, La Tour edo Perroneau izan ziren teknika hau hobekien menderatu zuten maisuak, eta XIX. mendean, berriz, Degas, zeinak bakarrik edo olioarekin nahasita erabili baitzuen.
Akuarela pigmentu mineralez, urez eta arabiar gomaz egiten den nahastura gardena da, paperaren kolorea ikusten uzten duena. Oso teknika zaharra da, baina ez da asko erabili. Akuarelez egindako lehenengo maisulanak A. Dürer-ren paisaien eta animalien zirriborroak dira, 1495. urte ingurukoak . XVIII. mendean eta batez ere hurrengoan izan zuen indarrik handiena, inpresionismoarekin batera. Baina geroago ere, XX. mendean, izan du goi-mailako jarraitzailerik, hala nola Kandinsky eta Paul Klee.
Ur-margoak uretan disolbatutako tinta koloretakoak dira. Txinatar tintazkoak, ur-margo grisak, gouache pintura zuriarekin egiten dira. Teknika hori erabili zuen Leonardo da Vincik gaztetan, Verrochioren tailerrean ari zela, zirriborroak egiten oihal gainean. XVII. mendean Claudio Lorrenakoa, Nicolas Poussin, Rubens eta Rembrandatek ere ur-margoak erabili zituzten paisaien marrazkietan. XVI. mendeko pintore manierista batzuek indigoz (tindagai urdina) egindako ur-margoak erabili zituzten.
Euskarriak
Bertan marrazkiak egiteko erabili diren lehenengo materialak abereen larru prestatuak (larrutxak edo pergaminoak) izan dira.
Gero, papera zabaldu zenean, kolore eta egitura desberdinak saiatzeko aukera izan zuten marrazkilariek.
Kartoiak tamaina handiko lanetarako erabili ziren, zirriborroen eta obra bukatuaren bitarteko urrats gisa. Batez ere, harri beltza eta ur-margoa erabiltzen da kartoietan.
Euskarri guztien artean kalko-paperak aparteko garrantzia izan zuen, aukera ematen baitzuen irudi bat nahi adina aldiz errepikatzeko, nahi zen emaitza lortu arte. XIX. mendeko marrazkilari handi gehienek, behintzat, Ingres, Degas edo Gustave Morauk, adibidez, euskarri hori erabili zuten azken emaitzaren bitarteko urrats gisa.
Nork eta noiz eginak diren
Marrazkiak, askotan, margolan baten, eskultura- edo arkitektura-lan baten bitarteko urratsa besterik ez dira, gorago esan den bezala. Horregatik, XV., XVI. eta XVII. mendeetako marrazki gehienek ez dute sinadurarik ez datarik. Baldin badute, faltsua izaten da, geroago jarria. Halakoetan, erabilitako teknika eta euskarria aztertzeak, beste obra batzuetan erabilitako teknika eta euskarriekin alderatzeak, lagundu dezake lana noiz eta nork egina den zehazten. Marrazkiaren eta obra bukatuaren arteko antzekotasunak aztertzea izaten da marrazki horren jatortasuna zehatzeko eta egilea zein den jakiteko biderik zuzenena. Kontuan izan behar da obra bukatuak zuzenketak eta gorabeherak izan ditzakeela hasierako marrazkiarekiko, eta hori lagungarria izan daitekeela marrazkiaren egilea eta jatortasuna ezagutzeko.
Batzuetan, marrazkia egin zen garai bereko edo geroxeagoko bildumagileen zigiluak eta markak azaltzen dira marrazkiaren paperaren gainean, obraren egilea aipatuz.
XVIII. mendean hasi zen zabaltzen marrazkian egilearen izena jartzeko ohitura. Egilearen izenpea azaltzeak marrazkia bitarteko zirriborrotzat ez ezik artelantzat ere hartzen hasia zela erakusten du. XIX. mendetik aurrera, berriz, marrazki gehienak izenpetuta daude.
Ikus gainera
Erreferentziak
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|---|
