Malmö
Malmö (suedieraz ˈmalːˈmøː ahoskatua) Suediako hiria da, populazioaren arabera hirugarrena. Suedia hegoaldeko Eskaniako konderriko hiriburu eta hiri handiena da. 2012ko erroldaren arabera 318.107 biztanle ditu eta metropoli eremuak 687.481 biztanle biltzen ditu.
| Malmö | |||
|---|---|---|---|
urban area in Sweden (en)  | |||
 Hiriaren hainbat irudi. Ezkerretik eskuinera eta goitik behera: Turning Torso etxeorratza, Malmöko gaztelua, Grifo eskultura, Kronprinsen etxeorratza, eta Øresund zubia.  Irudi gehiago | |||
| |||
| Administrazioa | |||
| Herrialdea |  Suedia | ||
| Konderria | Eskania | ||
| Izen ofiziala | Malmö | ||
| Posta kodea | 21X XX | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 55°35′35″N 13°01′17″E | ||
 | |||
 | |||
| Azalera | 77 km² | ||
| Altuera | 12 m | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 325.069 (2020ko abenduaren 31) 1.067 (2020) | ||
| Metropolia | 687.481 | ||
| Dentsitatea | 4.149,99 bizt/km² | ||
| Informazio gehigarria | |||
| Sorrera | 1353 | ||
| Telefono aurrizkia | 040 | ||
| Ordu eremua | UTC+01:00 eta UTC+02:00 | ||
| http://www.malmo.se/ | |||
Etimologia
Izen orijinala Malmhaug da eta "hartxintxar pila" edo "meazko muinoa" esan nahi du.
Geografia
Suediako hegoaldeko muturrean kokaturik dago eta Øresund zubiak Danimarkako hiriburu den Kopenhagerekin elkartzen du.
Klima
 Datu klimatikoak (Malmö)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 2 | 2 | 5 | 10 | 16 | 20 | 21 | 21 | 17 | 12 | 7 | 4 | 11.4 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -3 | -3 | -1 | 2 | 7 | 11 | 13 | 12 | 10 | 7 | 3 | -1 | 4.8 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 49 | 30 | 40 | 38 | 41 | 52 | 61 | 58 | 59 | 57 | 61 | 58 | 604 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 17 | 13 | 14 | 12 | 12 | 12 | 14 | 13 | 14 | 15 | 17 | 16 | 169 |
| Iturria: World Weather Information Service[1] | |||||||||||||
Historia
Danimarkako hiria
Malmören aipamenik zaharrena 1275ko agiri batean aurkitzen da, baina hamarkada pare bat lehenago sortu zela uste da. Lundeko artzapezpikuaren itsasportu gotortua zen eta mendeetan zehar Danimarkako bigarren hiri handiena izan zen. XV menderako 5.000 biztanle inguru zituen. Øresund itsasarteko hiri garrantzitsuena izanik Hansa Ligako hiriek merkataritza handi izan zuten berarekin. Sardinzar merkatuagatik zen bereziki ezaguna.
1434an zitadela berria eraiki zen hondartzaren inguruan. Gotorleku honek Malmöhus izena hartu zuen eta ez zuen gaur egungo itxura hartu XVI mendearen erdialdera arte. Pomeraniako Erik-ek (Danimarkako erregeak) hiriko armarria eman zion. Armarri honek Eskania osoa ordezkatu zuen 1660tik aurrera.
XVI mendean protestantismoa hedatu zen Europan zehar eta berau hartu zuen Eskandinaviako lehenengotako hiria izan zen.
Suediako hiria
1658an Eskania guztia Suediaren kontrolpean gelditu zen Roskildeko Itunaren ondoren. Malmö berreskuratzeko saiakera ugari egin zituen Danimarkak aipagarriena 1677koa, 14.000 soldaduk hiria hilabetez setiatu zutenekoa, baina suediarrek ondo eutsi zioten hiriari.
XVIII mendean 2.300 biztanleko hiria zen baina Karlos XII.aren gerrek eta izurri pneumonikoak 1727an 1.500 biztanletako populazioa utzi zuten.
1775ean kai barria eraiki zen eta honi lotuta hiria handitzen hasi zen berriro. 1840an Frans Henrik Kockum-ek Kockums ontziola sortu zuen eta munduko ontziola handienetakoa bihurtu zen. 1870an Malmök Norrköping gainditu eta Suediako hirugarren hiri handiena bihurtu zen.
Azken urteak
1986an Kockums ontziola-k ateak itxi zituenean Malmören inguruan ezinegona azaldu zen eta maila ertaineko familiek inguruko udalerrietara aldatu zuten beren bizilekua. 1990 hamarkadan Suediako finantza krisia ere etorri zen eta Malmök 27.000 lanpostu galdu zituen.
Malmök buelta eman zion egoerari Øresund zubia eraiki eta Danimarka eta bide batez Europarako atea bihurtu zenean.
Kultura
Eraikin kultural ugari daude Malmön, batzuk aipatzearren, Moderna Museet Malmö (Stockholmgo Moderna Museet-en adarra), Rooseum museoa, Malmö Konsthall erakusketa aretoa, Malmöko Opera eta Malmöko Antzokia.
Kirolak
Hiriko kirol talde nagusia Malmö FF futbol taldea da, Suediako taldeen artean palmaresik ionena duena, izan ere 18 Liga eta 14 Kopa irabazi baititu. 1979an Europako Kopako finalista izan zen baina Nottingham Forestek 1-0 gainditu zuen. Ingelesek ordea Kontinente arteko Futbol Kopa jokatzeari uko egin zioten eta suediarrak aritu ziren, baina ez zuten garaikurra eskuratu.
Ekologia
Malmöko Västra hamnen barrutia karbono neutral izendatua dago. Autorik gabeko eremua da, teilatu berdeak ditu eta akuiferoan energia bilduz neguan etxeak berotzen dira eta udan hoztu.
Ondasun nabarmenak
Udaletxe zaharra.
Stortorget enparantza.
San Juan eliza.
Malmöko Unibertsitatea.
Liburutegia.
Malmöko Opera.
Malmöko sinagoga.
Malmöko meskita.
Pildammsparken.
Kungsparken.
Hiriaren airetiko ikuspegia.
Turning Torso etxeorratza.
Kronprinsen etxeorratza.
Västra hamnen barrutia.
Erreferentziak
- World Weather Information Service. (2011ko uztaila). Weather Information for Malmö. .
