Mac OS

Mac OS (ingelesetik datorren Macintosh Operating System) Apple Inc. enpresak garatutako sistema eragile bat da, eta enpresa bereko Macintosh konputagailu pertsonaletan erabiltzen da. Mac ordenagailuen sistema eragile nagusia izan zen 1984an merkaturatu zenetik 2001era arte, orduan Mac OS X-era aldatu baitzen.

Mac OS
Jatorrizko izena Macintosh Operating System
MacOS softwarearen lehenengo hasieratze orria
Informazio orokorra
Programa mota software jabeduna
Garatzailea Apple
Hasierako jaurtiketa 2001eko martxoaren 24a
Lizentzia software jabeduna
Uneko egoera Oraina
Hizkuntzak
Informazio teknikoa
Programatuta
Nukleo mota Hibridoa (XNU)
Onartutako plataformak
  • ARM64 (11 - oraina)
  • x86-64 (10.4.7 - oraina)
  • IA-32 (10.4.4 - 10.6.8; etena)
  • PowerPC (10.0 - 10.5.8; etena)
Interfaze grafiko lehenetsia Grafika (Aqua)
Eguneratzeko metodoa
  • Softwarea eguneratzea sistemaren lehentasunetan (10.14 +) Mac App Store (10.8 +) Software eguneratzea (10.0 - 10.14 beta bakarrik)
Bertsioak
Azken bertsio egonkorra 13.0

(22A380) (info) (2022ko urriaren 24a (urtebete eta 17 egun))

Azken proba bertsio 13.1

(22C5033e})) (info) (2022ko urriaren 25a (urtebete eta 16 egun))

Mac OS
Jatorria
Honen izena daramaMacintosh eta McIntosh (en) Itzuli
Ezaugarriak
Euskarriax86-64 (en) Itzuli, ARMv8 (en) Itzuli, Motorola 68000 family (en) Itzuli, IA-32 (en) Itzuli eta PowerPC (en) Itzuli
Ekoizpena
GaratzaileaApple Inc.
apple.com…

Mac OS-en hainbat bertsio aurkeztu dira bere historian zehar, besteak beste: Mac OS 1, Mac OS 7, Mac OS 8 eta Mac OS 9. Erabiltzaile-interfaze grafikoagatik (GUI) eta erabiltzeko erraztasunagatik ezaguna egin zen.

Mac OS sistema monolitikoko arkitektura batean oinarritu zen eta Macintosh konputagailuetarako garatu zen. Mac ordenagailuek aurrera egin eta teknologia berriak sartu ahala, Intel prozesadoreak kasu, Applek sistema eragilearen berridazketa oso baten alde egin zuen, eta hori Mac OS X-rako trantsizioan gertatu zen 2001ean.

Historia

Mac OS X NEXTSTEPetik abiatuta garatu zen, eta NEXTSTEPek Carnegie Mellon Unibertsitateko Mach nukleoaren kodean eta Berkeleyko Unibertsitateko Unix-en doako bertsio irekian oinarritu zen.[2] FreeBSDren eta NetBSDren zati batzuk ere NEXTSTEPen sartu ziren.[3] Jobs NeXT enpresan zegoen bitartean, Appletik kanpo, konpainia «hurrengo belaunaldiko» sistema bat sortzen saiatu zen Taligent, Copland eta Gershwin proiektuen bidez, arrakasta gutxirekin.[4]

Azkenik, NeXT sistema (orduan OPENSTEP esaten zitzaiona) hautatu zuten Appleren hurrengo sistema eragilearen oinarri izateko. Hori dela eta, Cupertinoren konpainiak NeXT erosi zuen.[5] Steve Jobs Applera itzuli zen behin-behineko CEO gisa, ondoren bete-betean hartuko zuen kargua, eta horrekin batera, OPENSTEP sistema pribatibo eta itxura leunagokoa bihurtu zuen, Appleren lehen mailako merkatuan erabiltzeko: etxe-erabiltzaileak eta multimedia-profesionalak.[6] Hasieran, Rhapsody izena jarri zioten proiektuari, baina ondoren, Mac OS X izena hartu zuen.[7] Applek kode irekiko oinarria argitaratzen jarraitzen du, orain Darwin izenaz ezaguna dena. Oinarri honi interfaze grafiko pribatiboa gehitu eta Mac OS gisa merkaturatzen da.[8]

Deskribapena

Mac OS X Macintosh ordenagailuetarako Appleren sistema eragilearen hamargarren bertsioa da. Aurreko bertsioek zenbaki kardinala erabili zuten, adibidez Mac OS 8 eta Mac OS 9. Mac OS X izenari dagokion X letraren iragarpen zuzena «hamar» da testuinguru horretan, nahiz eta «ixa» gisa ahoskatzea oso ohikoa den.[9] Mac OS X-ren nukleoa bateragarria da XNU nukleoaren gainean eraikitako POSIXarekin, nonkomando-lerroko interfazean (terminala) eskuragarri dauden UNIX erraztasunak dituen. Applek sistema eragile libre eta kode irekikotzat liberatu zuen software-familia hori, Darwin izenarekin, baina, hein batean, kode itxi bihurtu zen. Darwinen gainean, Applek hainbat osagai jarri zituen, Aqua erabiltzaile-interfazea eta Finder barne, Mac OS X-aren oinarri zen interfazea osatzeko.

MacOS 9. bertsioko logoa

Mac OS X-ek funtzio berri ugari sartu zituen bere aurrekoa, Mac OS 9, baino plataforma bideragarriagoa eta egonkorragoa lortzeko. Adibidez, multitarea prebentiboak eta memoria babestuak sistemaren trebetasuna hobetu zuten, hainbat aplikazio aldi berean etenik gabe exekutatzeko.[10] Mac OS X-en arkitekturaren alderdi asko OpenStep-etik eratortzen dira. Eramangarria izateko diseinatu zen, plataforma batetik bestera igarotzeko. Adibidez, Nextstep 68k a x86 prozesadoreetan oinarritutako Next lan-estazioetatik eta NeXT Apple-k erosi baino lehen beste arkitektura batzuetatik eraman zuten, eta OpenStep geroago PowerPC arkitekturara eraman zuten, Rhapsody proiektuaren zati gisa.[11]

Aldaketarik nabarmenena Aqua interfazea sartzea izan zen. Honek ertz leunak, kolore zeharrargitsuak eta arraiak erabiltzen zituen, lehen iMac-en hardwarearen diseinuaren antzekoa..Testura eta kolore gehiago ekarri zizkion erabiltzailearen interfazeari, OS 9rekin edo OS X Server 1.0-rekin konparatuz. Interfaze berriari buruzko harrerak aurkitu ziren. Bruce Tognazzinik (hasierako Apple Human Interface Group taldearen sortzailea) esan zuen, erabilgarritasunaren eldetik, Mac OS X v10.0 bertsioko Aqua interfazea atzera pausu bat izan zela Mac OSaren jatorrizko interfazearekin konparatuta.[12][13] Bien bitartean, Ars Technica-ren editoreetako batek, John Siracusak, esan zuen arrakasta izugarria izan zela Aquaren sarrera eta ohiko look-etik ateratzea.[14] Interfaze berriarenganako eztabaida sortu arren, aplikazio garatzaileak Mac-en aplikazio pertsonalizatuetarako eta Aqua imitatzen zuten beste sistema eragile batzuetarako software-larruak ekoizten hasi ziren.

Segurtasuna

Babes-mekanismo gutxien ezarri dituen sistema eragileetako bat da Mac OS X. Adibidez, Snow Leopard-ek partzialki bakarrik aplikatzen du ASLR; gaur egungo beste sistema batzuek, hala nola GNU/Linux, Windows Vista edo Windows 7 banaketek, ausazkotze osoa ezartzen dute duela zenbait urtetik.[15] Gainera, ez du DEP osoa aplikatzen (beste sistemek aplikatzen dute); 64 biteko prozesuetan baino ez du aplikatzen.

Horietako batzuk hauek dira: ASLR sistemaren kernelera zabaltzea, sandboxak erabiltzea aplikazio guztietan, Gatekeeper izeneko utilitate berria, zein aplikazio instalatu eta exekutatu daitezkeen eta zein ez kontrolatzen saiatzen dena, sistema eragilearen eguneratze gotortuak eta zifratuak, hirugarrenen softwarearen eguneratze integratuak, FileVault hobetua eta zabaldua, xProtect hobetua, edo Interneteko beste aukera batzuk dituen Find My tresna bat.

Bai komando-lerroan bai interfaze grafikoan, prozesuak igo egin behar dira aldaketak egiteko. Sistemaren fitxategietara sarbide mugatua izateak segurtasunaren zati handi batean eragiten du. Hala ere, sistemak aldaketak onartzen ditu eskatzen zaionean.[16] Adibiderik nabariena software instalatzailea da, erabiltzaile bati baino gehiagori eragiten dion softwarea instalatzeko administrazio-baimena behar duena. Hala ere, sistema bat bera ere ez da zauriezina.

Baimenen egitura

Mac OS X-ek erabiltzaileak (user), root sistemaren administratzailea (admin) eta supererabiltzailea (superuser) bereizten ditu. Erabiltzaileak ezin du aldaketarik egin sisteman, eta bere karpeta pertsonalean bakarrik instala dezake softwarea. Erabiltzaile horiek exekutatzen dituzten aplikazioek erabiltzaile-mota horri dagozkion baimenak izango dituzte. Erabiltzaile administratzaileek baimen gehiago dituzte, baina ezin dute sistemaren konfigurazio orokorrean aldaketarik egin, softwarea instalatu edo sistemaren direktorio batzuetarako sarbidea izan kautotu gabe.

Sistema instalatu ondoren, ez dago supererabiltzailearen baimenak etengabe dituen root konturik. Hala ere, lehenespenez desgaitutako «root» erabiltzaile bat dago. Hala eta guztiz ere, erabiltzaile administratzaile bati administrazio-softwarea exekutatzeko eta sistemaren erabateko kontrola izateko aukera ematen dioten hutsuneak aurkitu dira.

Malwarea

MacOS X-ko malwarearen jatorria 2006koa da, Macarena birusa argitaratu zenean.[17] Birus hau ez zen arriskutsua, baina ohartarazten zuen segurtasun handiagoa arriskuan jar zezakeela sistema honetan.

2007an, Intego enpresak alerta bat eman zuen OSX izeneko troiatar bati buruz.RSPlug-en.A, Macarena baino askoz serioagoa zen malware bat zen, QuickTime-rentzat kodeka zela simulatuz instalatzen zena, eta DNSko manipulazioen bidez norabide batzuen trafikoa bideratzen zuena.[18]

2009an, Dino Dai Zovik, nazioartean ospe handia duen segurtasunean adituak, tresna batzuk argitaratu zituen (Mac OS X Advanced Rootkit Tools). Tresna horiek 2009ko Black Hat AEBko hitzaldietan erabili zituen, sistema horretarako malware aurreratua eta rootkitak nola sor daitezkeen frogatzeko. Aurten ere, lehen botnet sortu zen horrelako ekipoekin. iWork suite ofimatikoa, Adobe Photoshop suitea eta P2P sareen bidez hedatu zen.[19]

2011ko maiatzaren 13an, INTECOk mota guztietako 34 malwar ezagutu zituen sistema honetarako. Adibidez: Boonana (troiatarra), Hellraiser (RAT, "Remote Administration Tool"), BlackHole RAT (RAT), Mac Defensa (antibirus faltsua), Incognito RAT (RAT) edo Koobface (gusanoa). Mac OS X-erako malwarea profesionalizatu egin da.[20]

2014ko azaroan, Palo Alto Networks enpresak “Wire Lurker” izeneko malwarea detektatu zuen. Malwareak OS X plataforma erabiltzen du ekipora USB bidez konektatzen diren iOS gailuak infektatzeko, eta, hala, erositako aplikazioak infektatzen ditu. China-dendetatik deskargatutako hirugarrenen aplikazioen bidez banatzen da Wire Lurker. Malware berri hori Txinara mugatuta dagoela uste da, banatzeko modua dela eta.

Apple-ren ezaugarriak

Apple etxeak bere gain hartzen du ordenagailu hauen euskarria den hardware eta softwarearen diseinu, fabrikazio eta mantentzea. Makina itxiak direla esan daiteke: Macintoshek Applek diseinatutako hardwarea dute, Applek sortutako Mac OS X sistema eragilearekin eta Applek berak garatzen dituen aplikazio sortarekin. Enpresa honek bere produktuaren atal guztiak kontrolatzen dituenez, sistema hauen egonkortasuna handia da PCekin alderatzen baditugu. PC munduan, enpresa batzuek hardwarea bakarrik egiten dute (Acer, Asus, Dell, HP...); Microsoft eta horrelako enpresek sistema eragilea eta milaka eta milaka enpresek softwarea sortzen dute. Macintosh ordenagailuen beste ezaugarri bat estetika zaindua izan da.

Bertsioak

Bederatzi bertsio atera dira merkatura lerro klasikoaren barruan.

  • System 1, 1984n
  • System Software 2, 3, eta 4; 1985 eta 1987 artean
  • System Software 5, 1987an
  • System Software 6, 1988an[21]
  • System 7 / Mac OS 7.6, 1991n[22]
  • Mac OS 8, 1997an
  • Mac OS 9, 1999an
    Macintosh konputagailuen ereduak denbora lerro batean.

Euskarazko bertsio debekatua
Macintosh 128K, lehen Macintosh ordenagailua, 1984an merkaturatua.

2003 urtearen inguruan zaletu batzuk Mac OS X bertsioaren interfazea euskaratzen hasi ziren, euren kabuz, Macuarium izeneko foro batean eta Librezaleko software librearen euskaratzearen aldeko ekintzaileen ekarpenak tartean zirela. Joxe Rojas teknofiloak hartu zuen bere gain lan hura nolabait koordinatzea.

Itzulpena bera eta hura sisteman instalatzeko sistema Applek berak eskaintzen zituen tresnekin egin zuten, ulertuta hartarako aukera teknikoa ematen bazuen, ez zela aparteko problemarik izango, eta lortu ere egin zuten, ordu asko borondatez eskainita. Instalatzaile batzuk sortu ziren MacOS X-en interfaz grafikoa eta oinarrizko hainbat aplikaziori euskaraz funtzionatzeko aukera gehitzeko. Azkenean dena prest zegoenean, artxibo guztiak dohainik deskargatzeko moduan jarri ziren.

2003ko azaroan jasotako mezu elektroniko baten bidez Appleren sail legalaren gutun bat jaso zuten euskaratzaileek, eskerrak emanez interesagatik, baina azalduz Mac OS X euren produktua zela eta euskaratzaile taldea ez zela nor haien produktuaren gaineko lan eratorriak egiteko. Agindu eta mehatxua zeukan mezuak softwarea euskaratzeko artxiboak saretik berehala kentzeko. Hala egin zuten euskaratzaileek, eta promesa jaso zuten "itzultzaile komunitatearekin" batera elkarlanean aritzeko formulen bila zegoela Apple, eta jakinaraziko zietela nola euskaratu. Horretan geratu zen promesa, bete gabe, eta Applek ez du MacOS bertsio euskaraturik bultzatu edo baimendu 2003tik, ezta mugikorretarako iOS bertsiorik ere ez.

Erreferentziak
  1. Inc., Apple. «What's New in Swift - WWDC 2016 - Videos - Apple Developer». Apple Developer (en inglés estadounidense). Consultado el 8 de mayo de 2018.
  2. Finley, Klint. (2013-08-08). Apple's Operating System Guru Goes Back to His Roots. ISSN 1059-1028..
  3. «Products based on NetBSD» www.netbsd.org.
  4. Apple Facts. The Apple Museum.
  5. Markoff, John. (23 de diciembre de 1996). Why Apple Sees Next as a Match Made in Heaven. The New York Times, D1 or..
  6. Finley, Klint. (2013-08-08). Apple's Operating System Guru Goes Back to His Roots. ISSN 1059-1028..
  7. Anguish, Scott. (9 de julio de 1998). Apple Renames Rhapsody, now Mac OS X Server. .
  8. «Open Source - Releases» opensource.apple.com.
  9. Siracusa, John. (24 de marzo de 2006). Five years of Mac OS X. Ars Technica.
  10. Raymond, Eric Steven. The Elements of Operating-System Style. .
  11. «Cocoa Fundamentals Guide: A Bit of History» ADC Reference Library (Apple Developer Connection).
  12. Tognazzini, Bruce. (2000). OS X: A First Look. .
  13. Thomas, Matthew Paul. (16 de febrero de 2004). My first 48 hours enduring Mac OS X. .
  14. Siracusa, John. (28 de octubre de 2007). Mac OS X 10.5 Leopard: the Ars Technica review. Ars Technica.
  15. Snow Leopard security - The good, the bad and the missing. .
  16. Txantiloi:Cita libro
  17. OSX.Macarena. .
  18. OSX.RSPlug.A. .
  19. iBotnet: red basada en Macs zombies. 29 de abril de 2009.
  20. Inteco. .
  21. «Macintosh IIx, Apple berria» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-17).
  22. «Apple-ren eskaintza berriak» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-17).

Ikus, gainera

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.