Lutxana-Sondika burdinbidea

Trenbide honen helburua Mungia eta Bilbo lotzea zen, eta hasierako proposamena Mac Andrew Konpainiak egin zuen, Errigoiti eta burdin meategien arteko lotura ezartzeko, meategien ustiapena bultzatzeko. Proposamen honi Burdinbideen Kreditu Orokorrak egindako beste batzuk gehitu zitzaizkion, gunearen garapen industriala ahalbidetzeko burdinbideak eraikitzea beharrezkoa zela ikusita. Hala, Lutxana-Sondika-Mungia arteko trenbidea ustiatzeko kontzesioa eskatu zen.

1891eko martxoaren 10ean Gobernuak Lutxana eta Mungia arteko trenbide estuko burdinbidea eraikitzeko baimena eman zion Manuel Lekanda Mendietari, eta honek Lutxanatik Mungiarako Burdinbide Konpainia sortu zuen. Etorkizunean trenbidea Bermeora luzatzeko asmoa zuen.

1890eko maiatzaren 14an lanak hasi ziren Lutxana eta Artebakarra artean. Lutxana jatorri izanik, trenbidea Asua ibaiaren ertzetik doa, trazadura nahiko horizontalarekin, Zangroizko geltokira heldu arte. Hortik aurrera igoera nabaria hasten zen, Aiartzara bidean, 14 milareneko maldak gaindituz. Aiartzatik aurrera trazadura oraindik maldatsuago egiten zen, 21 milareneko maldekin, Artebakarrako tunelera igoeran.

1893ko maiatzaren 1.an Lutxana-Artebakarra 9,85 km-ko tartea inauguratu zen, Mungiara heltzeko lanak hasten ziren bitartean.

Artebakarrako tunelaren ondoren trenbidea oso azkar jaisten zen, 22 milareneko maldak gaindituz, 6,39 km ibili ondoren Mungiako geltokira heldu arte.

1894ko uztailaren 9an bigarren tarte hau ireki zen, Mungia eta Lutxana arteko bidaiaren iraupena 45 minutukoa izanik.[1]

1909ko ekainaren 23an Sondikako geltokian Bilbo-Lezama trenbidearekiko lotura ezarri zen. Horri esker, Mungia jatorri zuten trenak Bilbora heltzeko bi modu zituzten, bata Sondika-Lutxana trazadurari jarraituz, Bilbo-Aduana geltokira heltzen zena, eta bestea, Bilbo-Lezama trenbidea erabiliz, Artxanda mendipeko tunelak zeharkatuz Bilbo-Calzadas geltokira helduz.

Behin trenbidea Mungiara heldu zela, Bermeora luzatzea proposatu zen. Proposamen horrek liskar handia sortu zuen Zornotzatik Gernika eta Sukarrietarainoko Burdinbide Konpainiarekin, zeinak Zornotza-Sukarrieta trenbidea Bermeora luzatu nahi baitzuen. Azkenik, 1955ean trena Bermeora heldu zen, Zornotza-Sukarrieta trenbidearen luzapen gisa.

Lutxanatik Mungiarako Burdinbide Konpainia 1891eko uztailaren 9an sortu zen, Bizkaiko Foru Aldundia eta Erandioko Udalaren finantziazioari esker, eta Lutxana-Mungia trenbidea ustiatu zuen 1947ko uztailaren 1.ra arte, Ferrocarriles y Transportes Suburbanos de Bilbao (FTS) enpresak trenbidea erosi zuenean. Konpainia honek Bilbo-Plentzia, Matiko-Azbarren eta Bilbo-Lezama trenbideak ustiatzen zituen, eta baita Bilbo-Algorta arteko trolebusak, besteak beste.[2]​

FTSk trenbidearen eguneraketari ekin zion, lurrunezko tren-makina zaharrak tren elektrikoz ordezkatuz. Trenbidearen elektrifikazioa 1949ko urriaren 12an jarri zen zerbitzuan Lutxana eta Sondika artean, eta Mungiara arte 1950eko irailaren 3an, korronte jarraian 1500 V-ko tentsioaz. Horretarako Berreteagasen azpiestazio elektrikoa eraiki zen, bai Lutxana-Mungia zein Bilbo-Lezama trenbideak elikatuz.

60ko hamarkadan Bilboko aireportuko pistak luzatu ziren, eta trenbidea hurbilegi egoteagatik 3.268 metro luzedun saihesbidea eraiki behar izan zen. Lanak zirela eta, tren zerbitzua bertan behera utzi behar izan zen 1966ko ekainaren 10etik 1967ko martxoaren 1.a bitartean, horren ordez autobus zerbitzua eskainiz.[3]

1975ko maiatzaren 11n, instalazio aireportuarraren luzapen berri batek eraginda, Sondika eta Mungia arteko trenbidea betiko eten zen, eta FTSk Lutxana-Sondika trenbidea ustiatzen jarraitu zuen.

1977an trenbidea Ferrocarriles de Vía Estrecha (FEVE) enpresak bereganatu zuen.

1978an trenbidea Eusko Kontseilu Nagusiari eskualdatu zitzaion. Honek Eusko Trenbideak sozietatea sortu zuen trenbideen kudeaketarako, eta honen jabe bihurtu zen 1982ko maiatzaren 23an.

1995eko azaroaren 11n Bilboko metroaren 1. linea inauguratu zen, Lutxanako geltokian Euskotren eta Metroaren arteko aldageltokia ezarriz.

1997ko urtarrilaren 1.an Lutxana eta Sondika arteko bidaiarien garraio zerbitzua bertan behera utzi zen, 80ko hamarkadan gertatutako krisialdiagatik eskariaren beherakada handia eman baitzen, Txorierrian zeuden industria gehienak desagertu ondoren. Hala ere, trenbidea mantentzen jarraitu zen, Lutxanako kotxetegietara sarbide baita.

2002an Bilboko tranbia ezarri aurretik material mugikorra trenbide honetan frogatu zen.

2015eko ekainaren 1.an, Bilboko metroaren 3. linearen eraikitze-lanen ondorioz, Euskotrenek berriro ere martxan jarri zuen Lutxana eta Sondikako geltokien arteko tartea, Txorierriko linearen barruan. Metro linea berriaren lanek eraginda Zazpikaleetako geltokian Euskotrenen zerbitzua etenarazi zen, eta lanak jarraitu bitartean tren bezeroei zerbitzu emateko Lutxana-Sondika trenbidea berriro martxan jarri zen.[4]

2017ko apirilaren 8an, Metroaren 3. linea ireki ondoren, Lutxana eta Sondika arteko trenbidea irekita mantentzea erabaki zen, 60 minutuko maiztasunaz anezka zerbitzua eskainiz. Hara, linearen ustiapena, gaur egun, Euskotrenen Lutxana-Sondika anezka linearen bitartez egiten da.

2004ko maiatzaren 21eko 6/2004 Legearen bitartez Eusko Jaurlaritzak Euskal Trenbide Sarea (ETS) sozietatea sortu zuen, trenbidearen kudeaketa eta linearen ustiapena bereizteko.[5]

2006ko abuztuaren 1.an ETSk Lutxana-Sondika trenbidea bereganatu zuen,[6] eta ordutik trenbidearen jabea da.