Lunnastingeko harria

Lunnastingeko harria (ingelesez: Lunnasting stone) Shetland uharteetako Lunnasting herrian aurkitutako ogam idazkundun harria da, 1876an Edinburgheko Eskoziako museori eman ziotena.

Lunnastingeko harria
Jatorria
Ezaugarriak
Kokapena
Estatu burujabe Erresuma Batua
Herrialdea Eskozia
UhartediShetlandak
Koordenatuak60°21′59″N 1°10′04″W
Map

Aurkikuntza
Harriaren margolana.

1876ko apirilean J.C. Roger agurgarriak basetxe batean aurkitu zuen. Honek zohikatz batetik atera eta azaletik 1,5 metrotara zegoela esan zuen[1].

Arbelezko harriak 1,1 metroko luzera, 33 zentimetroko zabalera eta 2,5 zentimetroko sakonera ditu. Azal lauan idazkuna du. Erdiguneko lerroan dauden ogam letrez gain, goialdetik gertu seinale kruziforme txikia du, erruniar letra edo gurutze kristaua izan daitekeena. Ezezaguna da seinalea eta ogam garaikideak diren ala bietako bat jadanik zutik zegoen harriari gehitu zioten[1][2]

Idazkuna eta data

Piktoerazko idazkunak honela dio:

« ttocuhetts: ahehhttmnnn: hccvvevv: nehhton[3]  »

edo beste hau:

« ettecuhetts: ahehhttannn: hccvvevv: nehhtons[1]  »

Litekeena da idazkunak "Nechton" izena izatea. Hori dela eta Diackek 1925ean azken hitz biak “Nehtonnen basailuak“ esan nahi duena zioen[4]. Hala ere esanahia interpretazioaren arabera ezberdina izan daiteke, Forsythen ustetan, adibidez, Ahehhttannn izena ere bada[1].

Hitzen arteko puntuak eskandinavieraren eraginaren seinalea da batzuen ustez, horrela bada harria bikingoek Shetland uharteak VIII. edo IX. mendeetan okupatu zituzten garaietakoa izango litzateke[1].

Beste teoriak

Idazkunari esanahi argia emateko zailtasunek hainbat teoria ezberdinak sortu ditu, zein baino zein bitxiagoa.

1896an Vincentek "irlandar monje misiolariek eraiki zutela 580 baino geroago" adierazi eta "aditu" baten itzulpena erantsi zuen:

« eattuicheatts maheadttannn hccffstff ncdtons[5]  »

1975ean Lockwoodek "azken hitza Nechton izen arruntetik datorrela argia da, baina bestea, ogam alfabetoan hautazkoan kontsonanteak bikoizten zituztela onartzen bada ere, hain da exotikoa ezen filologoek piktoera indoeuropar philumetik kanpo eta seniderik ez zuen hizkuntza zela ondorioztatu baitzuten" idatzi zuen.[6] Teoria hori Orkadetan aurkitutako ogam idazkundun Buckquoyko ardatz-harria azaltzeko ere erabili zuten, harik eta 1995ean irlandera zaharra zela jakin arte.[7]

Baina bitxietan bitxiena idazkuna euskara zelaren teoriarena da. Adituen esanetan, honela dio idazkunak:

« etxekoez aiekoan nahigabe ba nengoen[8]  »

Teoria 1968an Henri Guiterrek proposatu bazuen ere, hasieratik ez zen akademikoen artean onartua[9]. Larry Trask euskaltzale eta hizkuntzalariaren esanetan, Guiterren saiakera "iragarpen hunkigarri gehienak bezala, mundu osoaren arbuioa lortu du. Piktoerazko adituak iturburutik errefusatu eta euskaltzaleak ez ditu bete". Kritika Ogam letren hautazko irakurmenatik datorkio, horrela aitzineuskara baino XX. mendeko euskara lortuz, sintaxiari jaramonik egin gabe eta apetazko itzulpena eginez[10].

Erreferentziak
  1. Forsyth, K.. (1996). "LTING/1" The Ogham Inscriptions of Scotland: An Edited Corpus. PhD. Harvard University.
  2. Goudie, Gilbert. «On Two Monumental Stones with Ogham Inscriptions Recently Discovered in Shetland» Proceedings of the Society of Antiquaries of Scotland (Archaeology Data Service) 12: 20–32. 1876/12/11.
  3. Allen, J. R.; Anderson, J.. (1903). "LTING/1" The Early Christian Monuments of Scotland. III. Society of Antiquaries of Scotland.
  4. Diack, Francis. (1924-25). «The Old-Celtic Inscribed and Sculptured Stone at AuquHollie, Kincardineshire, and Ogam in Scotland» Proceedings of the Society of Antiquaries of Scotland (Archaeology Data Service) 59: 257–69. [Diackek honela idatzi zuen ingelesez:
    « The spelling hccvvevv looks uncouth, but it is so only in the same way as foreigners speaking their own language are described as "jabbering" by those unfamiliar with it. The orthographical practice in late ogams in Scotland is usually to write all consonants double, whether historically double or not, except when beginning a word and except m and s. Aspiration is sometimes indicated by writing h before the aspirated consonant, not after it as in the later texts and to-day. We write the word here, therefore, in unaspirated form, cvev, which stands for older qvev or gev according to the orthography employed (usually in the inscriptions the labialised q is written merely q, not qv). The word qev, "vassal, servant," occurs so spelt in an unpublished ogam from northern Scotland, of date before A.D. 600. The modern Gaelic, descending from qev by regular phonetic law, is ce, "companion, spouse," the same semantic development as is seen in celi above, which gives to-day ceile, of the same meaning. It may be remarked in passing that this Old Gaelic inscription of Lunnasting was specially selected by Bhys to "challenge" the possibility of its being explained by "any Aryan language" (Proc. Soc. Ant. Scot., vol. xxxii. p. 325).  »
    Dibulgazio laburpena]    .
  5. Vincent, W.T.. (1896). In Search Of Gravestones Old And Curious. 2 Mitchell and Hughes.
  6. Lockwood, W.B.. (1975). Languages of The British Isles, Past And Present. André Deutsch ISBN 0-233-96666-8..
  7. Forsyth, Katherine. (1995). «The ogham-inscribed spindle-whorl from Buckquoy: evidence for the Irish language in pre-Viking Orkney?» The Proceedings of the Society of Antiquaries of Scotland 125: 677–96..
  8. Clan MacNaughton. Ancestry.com.
  9. "Scotland's Ogam Inscriptions"
  10. Trask, Larry. (1997). The History of Basque. Routledge ISBN 0-415-13116-2..

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.