Lizarraga (Itzagaondoa)

Lizarraga[1][lower-alpha 1] —edo, izen bereko beste herrietatik bereizteko, Lizarraga Itzagaondoa—[lower-alpha 2] Itzagaondoa ibarreko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.

Artikulu hau Itzagaondoko lekuari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Lizarraga».
Lizarraga
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriko enparantzako eta elizako ikuspegia
Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaPirinioaurrea
UdalerriaItzagaondoa
Administrazioa
Motaleku
Izen ofizialaLizarraga de Izagaondoa
Posta kodea31421
Herritarralizarragar
Geografia
Koordenatuak42°45′46″N 1°29′14″W
Garaiera559 metro
Distantzia24,1 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria45 (2023:  −1)

2023 urtean 45 biztanle zituen.

Bertako biztanleak lizarragarrak dira.

Izena

Lizarraga toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Lizarraga (928)
  • Liçarraga (1174)
  • Liçarra (1210)
  • Liçarraga (1366)
  • Lizarraga (1534)
  • Liçarraga (1629)
  • Lizarraga (1721)
  • Lizarraga (1802)
  • Lizarraga (1996)

Geografia

LizarragaItzagaondoa ibarran dago.

Inguru naturala eta kokapena

Itzagaondoa Zangozako merindadeko udalerria da eta Nafarroako hiriburutik 28 kilometrora dago. Udaletxea Ardatzen dago. Erliebe handiko ibarra da. Itzaga mendiaren magalean dago, ibarbide emankor eta laua eratuz, eta, ondoren, mendilerro menditsu bat.

Klima

Itzagaondoko klimaren ezaugarriak klima azpimediterraneoari dagozkio. Urteko batez besteko tenperatura oso aldakorra da altuera zein den, sei gradu gunerik menditsuenetan, eta 13 gradu herrigune eta hegoaldeko guneetan. Prezipitazioek ere antzeko aldakortasuna daukate, 800 hegoaldean eta 1.400mm edo gehiago mendietan. Urteroko egun euritsuak 100 eta 140 inguru izaten dira.

Jatorrizko basoetan pagoak, haritzak, ameztiak eta basa pinuak zeuden. Zoritxarrez, nekazaritzaren eragina dela eta, gaur egun 33 hektarea pago baino ez dago Itzagaondoan. Birlandaturiko pinu lariziar austriarrak (Pinus nigra) Izanozko gunean daude gehienbat, guztira 600 hektarea baino gehiago.

Estazio meteorologikoak

Itzagaondoan dagoen Zuhatzu lekuan, itsasoaren mailatik 631 metrora, Nafarroako Gobernuak 1987an jarritako estazio meteorologikoa dago.[3]

    Datu klimatikoak (Zuhatzu, 1987-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 16.0 17.0 22.0 27.5 31.0 36.0 35.5 38.5 34.0 28.0 20.0 16.0 38.5
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 7.1 7.9 12.0 14.7 18.6 23.9 26.9 26.7 22.5 17.3 10.7 7.5 16.3
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.3 4.6 8.0 10.7 13.9 18.6 20.8 20.9 17.6 13.5 8.0 4.6 12.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 1.6 1.4 4.0 6.6 9.3 13.3 14.8 15.1 12.7 9.7 5.3 17 7.9
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -6.5 -8.0 -9.0 0.0 1.5 5.0 9.0 9.0 5.0 0.0 -5.0 -7.0 -9.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 72.4 59.5 63.2 96.1 66.9 61.2 37.6 36.6 61.1 94.5 88.2 79.7 817.0
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 40.8 37.8 36.2 62.7 53.0 59.0 51.3 64.2 106.7 78.0 57.0 59.5 106.7
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 12.9 11.4 10.7 14.2 12.5 8.4 6.0 6.0 7.7 12.2 14.1 13.6 129.8
Elur egunak (≥ 1 mm) 2.0 3.8 1.9 1.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.0 2.0 12.2
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[4]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

Antso VII.a Azkarrak, 1210ean, bere petxak eguneratu zituen, Idoaterenekin batera, 300 sos gehi 100 kahitze gari eta 50 zebada; bizilagunek Koroaren lursailetan soilik egin behar zituzten lanak, beren mugapean. XV. mendearen amaieran, Pedro Navarro mariskalak errenta horiek jasotzen zituen, 1490ean herriko elizaren gaineko patronatua Orreagako Santa Mariari lagata, eta handik gutxira, 1497an herriaren petxaren zati bat trukatzeagatik besterendu zuen. Leireko monasterioak XI. mendearen hasieratik izan zituen ondasunak.

1835-1845eko udal-erreformetara arte, Itzagaondoa ibarreko diputatuak eta herriko erregidoreak gobernatzen zuten, bizilagunen artean aukeratzen zena. 1847an, 1300 errealeko eskola zuen; parrokiako bikarioak Orreagako kabildoa hornitzen zuen; egoera erregularrean zeuden bideak besterik ez zituen, ferrazkoak, eta zerbitzari batek eramaten eta ekartzen zuen posta Urrotzetik.

Demografia

2023 urteko erroldaren arabera 45 biztanle zituen Lizarragak.[5]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
36 28 28 28 28 28 27 29 29 31 31 34 32 31 32 35 37 42 44 45 45
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Kultura

Euskara
Ikus, gainera: «pirinioaurrera» eta «nafarrera»

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Itzagaondoa sailkatu zen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinioaurreko Untzitibar eta Ibargoiti ibarrekin hitz egiten zena.[6]

Koldo Zuazok, 2010ean, Itzagaondoa atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[7]

Udalerri honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak du. Horregatik sailkatzen da Pirinioaurrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Longidako mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Ondasun nabarmenak

Oharrak
  1. /lis̻aráɣ̞a/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza hirugarren silaban
  2. /lis̻aráɣ̞a it͡s̻aɣ̞a.onð̞ó.a/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak
  1. Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. «Lizarraga - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. «Estazioko datuak - Meteo Navarra» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-24).
  4. Zuhatzuko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  5. «Lizarraga» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  6. Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  7. Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.