Leongo katedrala

Katedrala dagoen lekuan termak egon ziren aurretik, Legio VII Geminak eraikitakoak. XIX. mendeko errestaurazio batean topatu ziren.

Errekonkista garaian, terma erromatar zaharrak errege jauregi bihurtu ziren. 916. urtean Ordoño II.a erregeak arabiarrak garaitu zituen San Esteban de Gormazeko batailan, eta Jainkoari eskerrak emateko bere palazioa eskaini zuen bertan katedral bat egiteko. Hil zenean, bere gorpua katedral horretan lurperatu zuten.[1]

Katedral erromanikoa 1073an kontsakratu zen, Alfontso VI.aren erregealdian. Zutik iraun zuen hurrengo mende amaierara arte.

1884 eta 1888 urteen artean Demetrio de los Rios arkitektoak katedralaren lurra zulatu zuen, pilareak zimendatzeko, eta katedral erromanikoaren aztarnak topatu zituen. Hark egindako planoen bidez, katedral erromanikoa nolakoa zen jakin dezakegu: adreiluzkoa zen, hiru nabeduna, abside erdizirkular bat zeukan. 60 metro luze eta 40 metro zabal zen. Iparraldean klaustro bat zeukan. Erromanikoa bazen ere, ferra arkua ere erabiltzen zuen dekoraziorako.[1]

Katedral berriaren eraikuntza 1205ean hasi zen, baina zimenduetan edukitako arazo batengatik gelditu egin zen. 1255ean hasi ziren berriro eraikitzen, estilo gotikoan.[2] Katedralaren egitura nagusia amaituta zegoen 1302an, nahiz eta klaustroa eta iparraldeko dorrea XIV. mendean amaitu zen. Hegoaldeko dorrea XV. mendearen erdialdean bukatu zuten.

Katedrala material eskasekin egin zenez eta terma erromatarren gainean eraiki zenez, zimentazio arazoak eduki izan ditu, eta hainbat erreforma jasan ditu hurrengo mendeetan.

XV. mendean hainbat erreforma egin zitzaizkion katedralari, baina XVII. mendean arazoak agertu ziren berriro. 1631an ganga zati bat erori zen gurutzaduran. Orduan, Juan de Naveda arkitektoak kupula handi bat egin zuen gurutzaduraren gainean, gotikoaren estiloarekin apurtuz. Kupula berri honen pisuak ere arazoak sortu zituen. 1755eko Lisboako lurrikarak hegoaldeko fatxada kaltetu zuen.

1857an harriak erori ziren gurutzaduran eta erdiko nabean. Horrek kezka sortu zuen Espainian eta Europan, eraikina erori egingo zela pentsatu baitzuten. 1859an gobernuak konponketa lanak agindu zizkion Matias Laviña arkitektoari. Honek formazio klasikoa zeukan eta ez zituen ezagutzen eraikin gotiko baten ezaugarriak. Kupula desmuntatu zuen, eta gurutzadura eta hegoaldeko fatxada desmuntatzen ere hasi zen. Erabaki hauek kritika zorrotzak jaso zituzten, eta Laviña 1868an hil zen.

1868. urtean Juan de Madrazori eman zitzaion errestaurazioaren ardura. Honek ondo ezagutzen zuen gotiko frantsesa. Jatorrizko eraikin gotikoa berreskuratzeko ahalegina egin zuen, geroztik gehitutako elementuak kenduta. Konponketak egin bitartean, gangak zintrekin eutsi zituen.[3] Madrazok ideia progresistak zituenez, elizarekin eta politikariekin gatazkak eduki zituen, eta kargutik kendu zuten 1879an.

Madrazoren ordez Demetrio de los Rios ipini zuten karguan 1880an. Hau ere purista zen, eta aurrekoaren lanarekin jarraitu zuen. De los Rios hiltzean, Juan Bautista Lazarok hartu zuen kargua, eta errestaurazio lanak amaitu zituen. Beirateak konpontzeko ardura hartu zuen, hauek desmuntatuta eta gordeta baitzeuden, eta oso kaltetuak.

Mendebaldeko fatxada berreraikitzen, 1890 inguruan

Katedrala 1901ean ireki zuten berriro, arazoak konponduta eta bere itxura gotikoa berreskuratuta (batez ere kupula barrokoa kendu ziotelako). Europan XIX. mendean egin zuten errestaurazio lan garrantzitsuenetarikoa izan zen.

XX. mendean hainbat aldaketa txiki egin zizkioten eraikinari.

1911an Manuel Cardenas arkitektoak Puerta del Obispo eraikina kendu zuen.

1966an tximista batek teilatua erre zuen, baina kalteak ez ziren oso handiak izan.

2009tik aurrera beirateak konpondu dizkiote katedralari, eta hauek hobeto kontserbatzeko babesak ipini dituzte.[4][5]

Reimsko katedralaren erreplika bat da, nahiz eta txikiagoa izan. 90 metro luze eta 29 metro zabal da, eta 30 metroko altuera du. Hiru nabe ditu eta burualdea ohikoa baino handiagoa. Nabeek gurutze ganga dute. Hormetan 125 leiho ditu, eta Erdi Aroko 1800 m² beirate, munduko hoberenetarikoak.

San Juan Bataiatzailearen ataria (mendebaldeko fatxada)

Azken Epaiaren ataria (mendebaldeko fatxada)

Mendebaldeko fatxada katedraleko fatxada nagusia da. Hiru ate ditu, arku zorrozdunak. Arkibolta eta tinpanoan hainbat eskultura ditu. Hauen gainean arrosa leihoa dago, XIII. mende amaierako beirateekin.

Alboetan bi dorre ditu, 65 eta 68 metrokoak. Iparraldeko dorrea XIII. mendean hasi zuten eta XIV. menden amaitu. Hegoaldekoa ere XIII. mendean hasi zuten, baina ez zuten bukatu XV. mende amaierara arte. Azken hau gotiko flamigero estiloan egina dago. Berezitasun gisa, dorre hauek nabeen alboetan daude, eta ez dira sortzen hauen gainean. Horrela, nabeen eta dorreen artean arbotanteak ikus daitezke.

San Frantziskoren ataria (mendebaldeko fatxada)

Atariak XIII. mendearen erdian egin zituzten, eta Espainiako eskultura gotikoaren adierazgarrienak dira. Alboetako atariak San Frantzisko eta San Juan Bataiatzaileari eskainiak daude. Erdikoak, aldiz, Azken Epaiketa erakusten du. Atari honetako eskulturek frantses eragin nabarmena dute, eta naturalistak dira. Aipagarriak dira arropetako tolesdurak, aurpegien indibidualizazioa eta adierazkortasuna, eta mugimendu sentsazioa.

Ezkerreko atarian (San Joan Bataiatzailearenean) Jesusen Natibitatea ikus daiteke tinpanoan. Arkiboltetan San Joanen bizitzako pasarteak ere ikus daitezke. Atari honen eta hurrengoaren artean locus apellationis zutabea dago, Leongo Erresuman justizia egiten zen lekua.

Erdiko atarian (Azken Epaiaren atarian) Kristo ageri da epaile gisa. Haren azpian eta arkiboltetan epaiketa ikus daiteke: San Migel arimak pisatzen, paradisura doazenak eta infernura dozenak. Arkiboltetan santuen berpizteak ere ikus daitezke. Mainelean Amarbirjina Zuria ikus daiteke, Jesus umea eskuetan duela (erreplika bat da, originala tenplu barruan gordeta baitago). Hau espainiar gotikoko eskulturarik erakusgarrienetako bat da. Eskuineko ataria (San Frantsizkorena), Amabirjinari eskainia dago. Tinpanoan Mariaren heriotza eta koroatzea ikus daitezke.[6]

Sarmental ataria (Hegoaldeko fatxada)

Arazo gehien eduki dituen fatxada da, eta hainbat aldiz berreraiki dute. XIX. mendean gaur egun daukan itxura eman zioten, iparraldeko fatxada imitatuz. Arrosa leihoaren eskuinaldean dorre txiki bat dago. XV. mendean eraiki zuten, arbotanteen bultzadak jasotzeko.

Hegoaldeko fatxadak ere hiru atari ditu, 1267 eta 1275 urteen artean eginak, Frantziako eredua jarraituz.

Ezkerreko atariko tinpanoak ez dauka dekoraziorik. Erdikoa, Sarmental atea deitzen dena, Burgosko katedraleko Sarmental atariaren oso antzekoa da. Pantokratorra ageri da, tetramorfoek inguratuta. Alboetan ebanjelariak ageri dira eserita, idazten. Arkiboltetan aingeruak eta Apokalipsiko agureak agertzen dira musika tresnekin. Mainelean San Froilanen eskultura bat dago. Eskuineko atariko tinpanoan San Froilanen bizitzako pasarteak agertzen dira. Arkiboltetan aingeruak daude.[6]

Iparraldeko fatxadako erdiko ataria

Gabletea eta triforioa dauzka, baita arrosa leiho bat ere. Jatorrian hiru atari zeuzkan, baina ezkerrekoa desagertu egin zen klaustroa eraiki zutenean. Erdiko ataria XIII. mende amaieran egin zuten eta oraindik gordetzen ditu jatorrizko polikromiak, XV. mendekoak. Tinpanoan Kristo agertzen da bedeinkatzen. Inguruan ebanjelariak ditu. Eskuineko ataria klaustrora sartzeko erabiltzen da. Tinpanoak ez dauka eskulturarik. Horren odez, Amabirjinaren eta Jesusen margo gotikoak ditu. Arkiboltetan irudi begetalak daude, polikromia gordetzen dutenak.

Leongo katedralak hiru nabe eta transeptua dauzka. Erdiko nabeak 90 metroko luzera du eta 30 metroko altuera. Alboetako nabeek 15 metroko altuera dute eta deanbulatorio baten bidez lotzen dira. Kanpotik argi eta garbi ikusten dira kontrahormak, arbotanteak eta pinakuluak. Hauei esker eraikinaren pisuak eragindako bultzadak kanpora bideratzen dira, eta hormetan leiho handiak zabaldu daitezke. Garguila ugari ere badauzka, animalia edo munstro itxurarekin. Hauen bidez teilatuko ura kanpora botatzen da.

Absidea

Absidea katedraleko alde zaharrena da, izan ere handik hasten ziren eraikitzen, eraikina amaitu aurretik mezak eman ahal izateko. Kanpotik begiratuta, absidea ikusgarria da. Arbotanteek pisua kanpora bideratzen dute eta, ondorioz, hormak leihoz beteta daude.

Barruan hiru solairu banatzen dira: Lehenengoa, nabeak banatzen dituzten arku formero zorrotzena. Bigarrena, triforioa. Eta azkena, klerestorioa edo beirateena.

Aldare nagusiaren atzean deanbulatorioa dago, eta honen inguruan bederatzi kaperatxo daude.

Klaustroa

Hasieran katedralak ez zeukan klaustrorik. Hau XIII. mende amaiera eta XIV. mende hasiera artean eraiki zen, eta katedralaren iparraldeko ataria estali zuen. Oin karratua dauka, eta albo bakoitzak 30 metro ditu. Arkuetan eta kapiteletan Bibliako eta bizitza arrunteko pasarteak ageri dira. Arkuen artean dauden muralak XV. mendean marraztu zituen Nicolas Francesek, nahiz eta batzuk beranduagokoak diren, Lorenzo de Avila eta beste batzuek marraztuak.

XVI. mende hasieran Juan de Badajozek klaustroko gangak berritu zituen. 28 gurutze ganga muntatu zituen.