Lekunberri (Nafarroa Garaia)
Lekunberri[3] ([lekunβeri]) Nafarroa Garaiko ipar-mendebaldeko udalerria da eta Leitzaldean kokatua. Iruñearen eta Donostiaren artean dagoenez, beti izan da mendi arteko igarobidea. Larraun udalerriko lurrez inguratutako barrendegi bat da.
| Lekunberri | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 Lekunberriko plaza. | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Iruñea | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Lekunberri | ||||||||||
| Alkatea | Arkaitz Goikoetxea Arriola (EH Bildu) | ||||||||||
| Posta kodea | 31870 | ||||||||||
| INE kodea | 31908 | ||||||||||
| Herritarra | lekunberriar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 43°00′12″N 1°53′38″W | ||||||||||
| Azalera | 6,61 km² | ||||||||||
| Garaiera | 569 metro | ||||||||||
| Distantzia | 33 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 1.689 (2023:  33) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 255,52 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 18,94 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 59,46 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 83,15 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 8,66 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 56,50 (2018:  %-2,64) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | http://www.lekunberri.net | ||||||||||
Larraun eskualdearen erdialden dago, Aralarreko mendilerroaren magalean. Udalerriak 1.469 biztanle zituen 2014. urtean.
Geografia
Inguru naturala eta kokapena
Larraun udalerria osatzen duten herriek Lekunberri osorik inguratzen dute: iparraldetik Uitzirekin egiten du muga; ekialdetik Etxarri Larraun eta Mugirorekin; hegoaldetik Iribas eta Allirekin; eta ipar-ekialdetik Baraibar, Albiasu eta Azpirotzekin.
Herri honetatik Aralarreko mendilerroarako bidea hartzen da, bertan inguru natural ederra topatzeko aukera dago.
Larraun ibaiko Ixkier ur-jauzia gertu dago Mugiron, Plazaolako bide berdetik 2,5 kilometrora.
Historia
Mugako herri honetan jauregia eta babes-dorrea izan ziren. Bere historia osoan etengabeko erasoak jasan zituen, bai gaztelauen partetik, eta bai gipuzkoar eta frantziarren partetik ere.
Antza denez, gerrako gertaera historiko batetik datorkio izena, Lekunberri (Leku berri) hainbat aldiz suntsitua eta berreraikia izan da. Herria kiskalita utzi zuen lehen sutea 1430. urtean gertatu zen, eta ordurako, bertan gotorleku bat zela aipatzen da. Gauza jakina da antzina-antzinatik aduana-eginkizunak (bide-saria) bete izan dituela, XIII. mendetik gutxienez, eta hori zela eta, inguruko lurraldeetako merkatariek zenbait zerga ordaindu behar izaten zizkioten Nafarroako Erresumari. Bazuen, halaber, Errege Bide bat ere, Iruñetik Gipuzkoara zihoana, eta bertan, Kate bat jarria zuten XVIII. mendean, eta Tolosako eta Iruñeko posta-ekarleek bertan uzten zuten posta. 1792. urteko txosten baten arabera, Aldundiak Iruñetik Gipuzkoaraino zihoan zortzi legoa baino gehiagoko bide hori proiektatzea erabaki zuen, zoladura irmoko 24 oin gaztelauko zabaleraz, eta oin bat eta laurdeneko lodiera zuen harlanduzko ohantzeak osatua, galtzada lakarra modukoa eratuz, hori guztia harri-koskor sendo eta txikiz estalia, mugarriz eta izkinarriz hornitua.
XIX. mendean baziren bertan bi denda, bi ostatu, taberna, mutikoentzako eskola eta neskentzakoa, eta herritarrek hornitzen zuten parrokia-elizako abadea. Bazen, baita ere, bi errotarri zituen errota bat. 20ko hamarkadan, irin-fabrika, txokolate-fabrika, gatz-fabrika, zerrategia eta komentua ere bazeuden.
1990eko hamarkadaren hasieran, Lekunberri Larraunetik banatu eta udalerri independentea osatu zuen.
Demografia
| Lekunberriko biztanleria |
|---|
 |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 131 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %11,12 (Nafarroako batezbestekoaren gainetik).
Politika
Udal hauteskundeak
Udalerria denetik Lekunberriko alkatea José María Aierdi Fernández de Barrena izan da[4]. 2007an hauteskundeetara bi talde aurkeztu ziren eta Aierdiren Lekunberriko Taldeak udaleko bederatzi zinegotzietatik zazpi lortu zituen, gehiengo osoa. Zuri emandako botoak 46 izan ziren (emandako boto guztien %6,80). Eta baliogabeko botoak hamalau izan ziren (emandako botoen %2,03). Abstentzioa %22,91koa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| Lekunberriko Taldea | 443 | 7 |
| Laia Elkarlanean | 187 | 2 |
2011n aurkeztu ziren hiru zerrenda eta lortutako hautetsiak: Lekunberriko Taldea (6), Bildu (3) eta PP (0). Alkate kargua berretsi zuen Aierdi EAko kidea zen, baina ezker abertzalearekiko hurbilketarekin ados egon ez, eta egun Hamaikabateko Nafarroako burua da.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| Lekunberriko Taldea | 415 | 6 |
| Bildu | 232 | 3 |
| PP | 54 | 0 |
Udaletxea
- HELBIDEA: Alde Zaharra, 41
Alkateak
| 1995-1999 | José Mari Aierdi Fernández de Barrena | |
| 1999-2003 | José Mari Aierdi Fernández de Barrena | |
| 2003-2007 | José Mari Aierdi Fernández de Barrena | |
| 2007-2011 | José Mari Aierdi Fernández de Barrena | Lekunberriko Taldea |
| 2011-2015 | José Mari Aierdi Fernández de Barrena | Lekunberriko Taldea |
| 2015-2019 | Mikel Mikeo | Lekunberriko Taldea |
| 2019- | Gorka Azpiroz | Lekunberriko Taldea |
Azpiegitura eta garraioak
AP-15 edo Leitzarango autobidea, Iruñea eta Donostia lotzen dituena, herritik gertu igarotzen da.
Garraio publikoa
La Muguiroarra autobus konpainiak Lekunberri Iruñearekin lotzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:
- Aldatz - Lekunberri - Irurtzun - Berriobeiti - Iruñea
Leizaran Mariezcurrena autobus konpainiaren Doneztebe eta Iruñea bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:
- Doneztebe - Elgorriaga - Ituren - Saldias - Eratsun - Ezkurra - Areso - Leitza - Lekunberri - Larraun - Irurtzun - Berriobeiti eta Iruñea
Kultura
Lekunberrin kultur adierazpide asko dago. Gaur egun, bertan euskaldunak eta atzerritarrak elkarrekin bizi dira. Kaleetan hizkuntza asko entzuten da.
Mikel goiaingeruaren santutegia
Aralar inguruan, altxor artistiko eta kultural paregabea gozatzeko aukera dago: Fondo megalitiko handia, eta lehenengo erromanikokoa den Done Mikel Aralarkoaren santutegia.
Musika
"Berri Txarrak" taldea herrian sortu zuten 1994an. Ordutik, Euskal Herriko rock banda erreferentziakoa bihurtu da. Taldeak bere lehenengo kontzertua eman zuen frontoiko plazari taldearen izena jarri dio udalak.
- Berri Txarrak plaza Lekunberrin
Hedabideak
Lekunberriar ezagunak
- Vicente Pablo Astiz Azpiroz (1805-1892), politikaria.
Gorka Urbizu (2019) - Mariano Larunbe Arraras (1815-1882), militar karlista.
- Zacarias Astiz Juanmartiñena (1852-1943), abokatua eta politikaria. Diario de Navarraren sortzaileetako bat.
- Angel Urrutia Iturbe (1933-1994), poeta eta kultur eragilea.
- Lydia Balentziaga Erro (1968-), kazetaria eta telebistako albistegietako aurkezlea.
- Gorka Urbizu (1977-), musikaria.
- Nerea Urbizu (1980-), musikaria.
- Maddi Soroa (1997-), musikaria, bertso munduko pedagogoa.
Erreferentziak
- Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- Elkarrizketa, Diario de Noticias, 2011ko ekainaren 2a.
Kanpo estekak
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa |
- Lekunberriko udalaren webgunea.
- (Gaztelaniaz) Lekunberriri buruzko informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean.
- "Herri txiki, infernu handi" saioan (ETB1).
- "Nafar Away" saioan (11TB).
- «Lekunberri arratsean» 67 argazki Lekunberri herriakoak(CC-BY-SA, Flickr, 2023-10-22)
| Autoritate kontrola |
|---|
Datuak: Q1773037
Multimedia: Lekunberri / Q1773037
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Lekunberri