Latinaren deklinabidea

Latinaren deklinabidean bost deklinabide eredu bereizten dira izenetan, genitiboaren bukaeraren arabera. Deklinabide bakoitzean, hitzen lexemei edo erroei hainbat bukaera gehitzen zaizkie. Sei kasu gramatikal ditu: nominatiboa, bokatiboa, akusatiboa, genitiboa, datiboa eta ablatiboa[1].

Linguae vasconum primitiae: euskarazko lehen liburuaren izenburua latinez dago eta izenak deklinatuta daude: Linguae 1. deklinabideko genitibo singularra da eta vasconum, 3. deklinabideko genitibo plurala.

Bost deklinabideak

1. deklinabidea

Lehen deklinabideko hitzen genitiboaren bukaera -ae da. Genitiboaren forma izen enuntziatutik har dezakegu; adibidez, poeta, poetae, m ~ euskaraz, "poemagile, koplari"; lehen hitza (poet-a) nominatibo kasuan dago; bigarrena (poet-ae), berriz, genitiboan. Lehen deklinabideaz izen femeninoak deklinatzen dira, gehienbat.

Lehen deklinabidea
Singularra Plurala
Nominatiboa -ă -ae
Bokatiboa -ă -ae
Akusatiboa -ăm -ăs
Genitiboa -ae -arŭm
Datiboa -ae -īs
Ablatiboa -ă -īs
poeta, -ae, m ~ poeta, "olerkari"
Singularra Plurala
Nominatiboa poetă poetae
Bokatiboa poetă poetae
Akusatiboa poetăm poetăs
Genitiboa poetae poetarŭm
Datiboa poetae poetīs
Ablatiboa poetă poetīs

2. deklinabidea

Bigarren deklinabideko hitzen genitiboaren bukaera -i da. Adibidez: dominus, domini, m ~ euskaraz, "jauna". Bigarren deklinabideaz baliatuz, izen maskulino zein femeninoak deklina daitezke; neutrozko forma ere badago.

Bigarren deklinabidea (maskulino eta femenino arruntak)
Singularra Plurala
Nominatiboa -ŭs -ī
Bokatiboa -ĕ -ī
Akusatiboa -ŭm -ōs
Genitiboa -ī -ōrum
Datiboa -ō -īs
Ablatiboa -ō -iī
dominus, -i, m ~ "jaun"
Singularra Plurala
Nominatiboa dominŭs dominī
Bokatiboa dominĕ dominī
Akusatiboa dominŭm dominōs
Genitiboa dominī dominōrum
Datiboa dominō dominīs
Ablatiboa dominō dominīs

Bigarren deklinabidean, magister, magistri, m ~ ("irakasle") bezalako izenak daude, nahiz eta maskulinoa izan erromatarrentzat hitz egiterako orduan errazago zelako aldaketa batzuk jasan dituztenak.

magister, -tri, m ~ "irakasle"
Singularra Plurala
Nominatiboa magister magistrī
Bokatiboa magister magistrī
Akusatiboa magistrŭm magistrōs
... Gainontzekoak, berdin.

Haiez gain, bigarren deklinabidean izen neutroak daude: templum, templi, n ~ ("tenplua").

Bigarren deklinabidea (neutroak)
Singularra Plurala
Nominatiboa -ŭm -ă
Bokatiboa -ŭm -ă
Akusatiboa -ŭm -ă
Genitiboa -ī -ōrum
Datiboa -ō -īs
Ablatiboa -ō -īs
templum, -i, n ~ "tenplu"
Singularra Plurala
Nominatiboa templŭm templă
Bokatiboa templŭm templă
Akusatiboa templŭm templă
Genitiboa templī templōrum
Datiboa templō templīs
Ablatiboa templō templīs

3. deklinabidea
3. deklinabidea
Singularra Plurala
Nominatiboa - -ēs
Bokatiboa - -ēs
Akusatiboa -ĕm -ēs
Genitiboa -ĭs -(i)ŭm
Datiboa -ī -ĭbus
Ablatiboa -ĕ -ĭbus
consul, -is, m ~ "kontsul"
Singularra Plurala
Nominatiboa consul consulēs
Bokatiboa consul consulēs
Akusatiboa consulĕm consulēs
Genitiboa consulĭs consulŭm
Datiboa consulī consulĭbus
Ablatiboa consulĕ consulĭbus

4. deklinabidea
4. deklinabidea (maskulino eta femenino arruntak)
Singularra Plurala
Nominatiboa -ŭs -ŭs
Bokatiboa -ŭs -ŭs
Akusatiboa -ŭm -ŭs
Genitiboa -ŭs -ŭŭm
Datiboa -ŭi -ĭbus
Ablatiboa -ū -ĭbus
manus, -us, f ~ "esku"
Singularra Plurala
Nominatiboa manŭs manŭs
Bokatiboa manŭs manŭs
Akusatiboa manŭm manŭs
Genitiboa manŭs manŭŭm
Datiboa manŭi manĭbus
Ablatiboa manū manĭbus

5. deklinabidea
Singularra Plurala
Nominatiboa -ēs -ēs
Bokatiboa -ēs -ēs
Akusatiboa -ĕm -ēs
Genitiboa -ēi -ērum
Datiboa -ēi -ēbus
Ablatiboa -ē -ēbus
dies, -ei, m ~ "egun"
Singularra Plurala
Nominatiboa diēs diēs
Bokatiboa diēs diēs
Akusatiboa diĕm diēs
Genitiboa diēi diērum
Datiboa diēi diēbus
Ablatiboa diē diēbus

Erreferentziak
  1. (Ingelesez) «Casos y declinaciones» Epigraphia 3D (Noiz kontsultatua: 2021-12-04).

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.