Latex
Latexa esne itxurako zukua da, hainbat landare edo onddo barrutik ateratzen dena, euphorbiaceaen eta moraceaen familietatik bereziki, hodi laktiferoetatik ibiltzen dena. Antzeko ezaugarriak dituen artifizialki lortutako produktuari latex deritzo.
Floemako zelula jariatzaileek ekoizten dute, eta %50 urez osatuta dago. Latex natural bakoitzaren konposizioa aldakorra da, orokorrean emultsio konplexu bat da, non proteinak, alkaloideak, almidoiak, azukreak, landare-olioak, taninoa, erretxina eta goma naturala aurkitzen diren. Latexaren kolorea, zuria (gehiena), horia, laranja edo eskarlataren artean alda daiteke.
Landare batzuen latexa pozoitsua da, beste batzuena oso garratza da, adibidez piku arruntarena eta esne zuhaitzarena gozoa da eta janari gisa erabiltzen da. Botanistek ez dakite zehatz-mehatz latexak landareetan betetzen duen papera. Zenbaitetan zauriak babesten ditu, eta horien gainean geruza babesgarria osatzen du. Hainbat espezieetan toxikoa da eta animalien aurkako defentsa gisa balio du.
Latexaren iturriak
Amapola, kautxua (Hevea generoa) eta asteraceae familiako (adibidez, uraza eta beste batzuk) landareetan sistema laktiferoa zurtoineko meristemoan edo sustraian sortzen da, latexezko hodi eroaleak eratzen dituen zelula ilara baten pareta zelularra disolbatzearen ondorioz.
Beste landare batzuetan, hala nola Euphorbiae familiakoetan, sistema laktiferoa desberdina da, eta ernalkuntzatik dauden zelula laktifero batzuk landare osora hedatzetik sortzen da; beraz, latexa landarearen zati guztietan dago.
Lorbidea
Latex ekoizten duten espezieak Ekuadorreko paraleloan dauden baso tropikaletan aurkitzen dira eta Europara Brasiletik ekarri zituzten. Orain, herrialde tropikal askotako landaketetan landatzen da. Zuhaitzaren azalean dauden ebaki kaltegabeetatik tantaka datorren latexa pazientziaz biltzen da ontzietan. Latexaren egungo erabilera ugariaren ondorioz, zuhaitzak oso baliotsuak dira eta aberastasun-iturri dira hirugarren munduko herrialde askorentzat. Latexezko zuhaitzak oihan tropikaletan landaretza mota nagusietako bat dira.
Gaur egun, Brasil da latex ekoizle handiena, Amazoniari esker. Hego Amerika, Hegoafrikako eta Malasia bezalako beste herrialde batzuek ere latexa saltzen dute.
Latexaren funtzioa landareetan
- Produktuen erreserba eta metaketa
- Iraiztea
- Onddoen edo bakterioen edo belarjaleen aurkako babesa
Erabilerak
- Kautxu naturalaren ekoizpena. Oso elastikotasunagatik, iragazkortasunagatik, erresistentziagatik eta eroankortasun elektriko edo termiko ezagatik erabilita. Pneumatikoetan erabiltzen da (gehienetan), eta beste material isolatzaileetan.
- Latexezko aparra: koltxoi, eserleku, bigungarri eta abarretarako.
- Gomagoxoa egiteko
- Opio ekoizpena
- Zenbait industria-produkturen osagaia, hala nola janzteko arropa, pinturak, eskularruak eta profilaktikoak, kontuan hartu behar da latexarekiko alergia izan daitekeela.
- Gutapertxa: eskala industrialean erabiltzen da, besteak beste, oihal iragazgaitzak egiteko eta kable elektrikoak (batez ere itsaspeko kableak) isolatzeko, isolatzaile gisa dituen propietate onak direla eta. Eragozpen bakarra eguzkiarekiko esposizio luzerik ez jasatea da.
Alergenoak
Latexak % 1 eta 1,8 arteko proteina edukiak ditu eta 13 alergeno identifikatu dira. Proteina hauek beste landare espezie batzuetan ere badaude, fruta jakin batzuetan ( platanoa, gaztainondoa, kiwia, papaia, piku, intxaur, melokotoia, abrikot, gereza eta aranak ) eta beste zenbait barazki batzuetan, esaterako patata eta tomatea . Horrek erreaktibitate gurutzatua eragin dezake latexarekiko alergia duten gaixoen eta fruta horiek irenstearen artean.
