A Clockwork Orange (filma)

Eleberriaren izenburua ulertzeko bi azalpen eman dira. Burgessen esanetan, batetik, eleberriaren izenburua cockney (Londres hegoaldeko hizkera) esaera zahar batetik datorkio: As queer as a clockwork orange("Erlojutegi/Erloju-denda bateko laranja bezain arraroa/ezohikoa"). Burgess, bestetik, Malaysian urte asko egon zen eta han "ourang" hitzak pertsonaren esanahia du.[1]

Filma Alex izeneko gazte bati buruzkoa da, zeinaren interesak bortxaketa, biolentzia eta Beethovenen musika diren. Alexek gozamena lortzen du eta estasira iristen da bere oldarkortasuna besteen kontra deskargatuz, besteen tragedia eta zorigaitzez bizi da. Alex bere lagun taldearen burua da, non bere lagunek bortxaketez eta jipoiez gozatzen duten. Hala ere, Alexek onartzen duen burujabetza horrek bere lagunen traizioa dakar, eta, ekintza batean, poliziak harrapatzeko moduan jartzen dute. Behin harrapatu eta kartzelaratua, protagonistak lehen aipatutako tratamendu psikologikoa jasotzen du, zeinak goitik behera aldatuko duen.

Pelikularen garapenak hainbat fase jorratzen ditu. Hasieran protagonista gaizkile moduan ageri da, eta bere eboluzioa erakusten du hiritar zibilizatu eta gizartean murgildutako baterantz. Eboluzio hau bere ultra-biolentzia arazoak zuzentzeko jasaten duen tratamendu psikologiko bati esker gertatzen da.

Ingalaterra, 1995. urtea (baina 1965 urteko ikuspuntutik ikusita), 18 urte dituen Alex DeLarge gaztearen (Malcolm McDowell) zaletasun nagusiak Ludwig van Beethoven konposatzailearen musika, sexua eta ultrabortizkeria dira. Alex gaizkile psikopata, soziopata eta karismatikoa da, eta trauskil talde bateko burua ere bada. Talde honetako kideek euren buruei "drugoak" deitzen diete eta honako hauek osatzen dute: Pete (Michael Tarn), Georgie (James Marcus) eta Dim (Warren Clarke). Alex eta bere drugoek janzkera oso berezia erabiltzen dute: atorra, tiranteak eta galtza zuriak, barrabiletako babesa, botak, onddo itxurako ingeles kapela edo txapela, zenbait unetan mozorroa, Alexen kasuan gezurrezko betileak, eta, azkenik, euren gaiztakeriak burutzeko, gezurrezko sudur luzeak; hauetaz gain makilaz,labanez, katez armaturik doaz.

Alexek filman zehar istorioa nadsat hizkeran azaltzen du. Hizkera horrek eslaviar hizkuntzak (bereziki errusiera), ingelesa eta cockney hizkera nahasten ditu (adibidez, rozzer —polizia—, drugo —adiskidea—, txabalko —mutila— eta laktaka —esnea— hitzak darabiltza).

Alex lotsagabea da eta besteez baliatzen da; eskolara ez joateko gurasoei gezurra esaten die; bere ohean gomazko titiz estalitako ohe-estalkia du, Basil izeneko sugea eta bere lapurretetan lortutako gauza ugariz beteriko gela bat ere bai.

Istorioa Korova taberna lakteoan hasten da. Bertan Alex, Pete, Georgie eta Dim plus-esnea dastatzen ari dira, edari hau esnea eta velozeta, synthemesko edo drenkromina nahasiak dira, azken substantzia hauek euren jokabide oldarkorra areagotzen dute. Bitartean euren gautxori ateraldietan burutuko dituzten gaiztakeriak prestatzen doaz. Filmaren hasierakoan lehenbiziko biktima kalean botata dagoen etxerik gabeko irlandar zahar mozkorti bat izango da Paul Farrell. Solasaldi labur baten ondoren, Alex eta drugoek irlandar gizajoa bortizki kolpatuko dute eta hasiera emango diote gaueroko erritualari. Ondoren, antzoki abandonatu batera doaz. Han beste talde bat dago, Billyboyrena (Richard Connaught), Wehrmacht edo Alemania naziko gudarostearen antzeko jantziekin. Talde hori neska bat bortxatzekotan dago baina bi taldeak elkarri joka hasten direnean, neaka biluziak ihes egiten du. Alex eta haren lagunak garaile suertatzen dira.

Antzokitik atera, automobil bat lapurtu eta ziztu bizian aurkako bidetik gidatzen duten bitartean, lagunek sekulako adrenalina nabaritzen dute. Bidean etxe isolatu bat topatzen dute eta bertako jabeei ziria sartu eta gero, etxea hondatu eta, senarra kolpatu ondoren, emaztea haren aurrean bortxatu egiten dute. “Sartu-atera” delakoa Alexek egiten du; honek nagusitasun maila bat ematen dio protagonistari, taldeko buruzagia dela azpimarratzen du.

Gertaera hori eta gero, tabernara itzultzen dira. Hor emakume bat hasten da Beethovenen 9. sinfoniako Alaitasunaren oda abesten. Alexek, horren melodia ederra entzutean, zirrara sentitzen du baina bere lagunek emakumeari iseka egiten diote. Alexek, hortaz konturatzean, Dim kolpatzen du. Momentu horretan pelikularen inflexio puntua suertatzen da, desadostasuna eta haserrea sorraraziz. Hori pasata, Alex etxera itzuli eta bere logelan giltzaperatzen da, non hainbat gauza arraro dituen, Ludwig van Beethovenen poster bat besteak beste. Gaua amaitzen da Alex Bethoveenen 9.sinfonia entzuten biolentzia eszenak imaginatzen dituen bitartean. Bitartean, esan beharra dago haren gurasoek semearen bizitzaz paso egiten zutela. Haiek uste zuten gauean boluntario dabilela elkarte batean, ekintza desberdinak aurrera eramaten.

Alexen nagusitasunaren beste eszena erakusle bat sexu bila bi emakume gazterekin elkartzen denean gertatzen da. Alexek haiekin hitzegiten du, eta hizkera maltzur bati esker, bere etxean izango den orgia batean parte hartzeko konbentzitzen ditu.

Hurrengo eszenan, Alexen lagunak bere bila joaten dira taldeko arauak aldatzearren, guztiz desados baitaude. Tensioa nabaria da eszenan zehar. Alexek, elkarrizketa eta gero dena konponduta eta haien baldintzak onartzen dituela sinestarazten die lagunei, nahiz eta gaizki sentitzen den, bere lagunek alboratu nahi dutelako. Kairako bidean, merezi dutena ematen die lagunei eta bere gustuko hierarkia inposatzen du taldean, lagunak berriz menpeko moduan tratatuz. Hau pasata, bakarrik dagoen emakume bat erasotzeko ados jartzen dira. Etxera sartzeko, lehen egindako taktika bera erabiltzen dute. Emakumea, jakinaren gainean zegoenez, mesfidati polizia deitzen du. Polizia heltzen denerako, Alex etxe barrruan dago. Logelan jada, Alex eta emakumea borroka egiten dute, emakumea Hermann Makkink eskultorearen zakil itxurako ornamendu batekin jo egiten du buruan. Alexek ihes egin nahi duenean, kanpoan dauden lagunek kolpatu egiten dute, poliziak aurkitu eta gertatutakoaren erantzule egiteko.

Hermann Makkinken eskultura.

Alex komisaldegian ageri da hurrengo eszenen, zeinean protagonistaren jarrera eta begirada lehen bezain erronkaria den, nahiz eta babesgabeago egon. Poliziei esaten die legedia ezagutzen duela eta bere abokatua heldu arte ez duela hitz egingo.

Alexek kontatzen du nola gartzelan hasten den bere bizitzako atalik triste eta gogorrena. Gartzelan inguratzen duen guztiak, anbiente jasangaitza sortzen du, baina Alex hori eta askoz gehiago jasateko gauza sentitzen da. Eszena batean Biblia irakurtzen ageri da. Horrek bere sadismoa areagotzea besterik ez du lortzen, Kristo latigatua, emakume erdi biluziak sultan moduan zaitzen eta abar. imaginatzen baitu irakurketaren bitartean. Hala ere, Biblia irakurtzearen kontuak, nagusitasun posizio batean uzten du gai horretan interesatua zeudenen aurrean. Apeza, adibidez, berari erreparatzen dio eta nolabaiteko estima dio Alexi “ona” izateko erakusten duen interesagatik. Honi esker eta gartzelako ministro boteretsu bati esker, Alexek Ludoviko tratamendua lortzen du. Tratamendu honek bi aste presoa tratatzean datza, gero hau aske utziz. Tratamenduan Alex ikusten da aulki bati lotua, begiak guztiz irekiak eta begiak bustitzen dizkiote tanta batzuen bidez. Tratamenduan hainbat biolentzia eszena erakusten diote, nazka sortzen diozkiotenak (terapia higuingarria).

Momentu jakin batean 9.sinfonia jartzen diote. Instate jakin horretan, Alex edozein gauza jasateko kapaza zela esaten du, edozein motatako eszenak jasatzeko gai zela, baina ezin zuela onartu Beethovenen bidez gaixotzea. Sendagileek musika hori tratamendua indartzeko erabili zuten abesti hori, Alexi nazka eta mina sortarazten baitzion bere abestia biolentzia ekintzekin lotzen baitu. Tratamenduaren emaitzak frogatzearren, Alexi gizon bat guztien aurrean humillaraztea agintzen diote. Alex saiatu egiten da, baina izugarrizko mina pairatzen du eta lurrera botatzen da. Geroago, emakume erdibiluzi bat jartzen diote aurrean. Alexek bera ukitzeko desioak zeuzkan, baina mina eta oka egiteko gogoak sentitzen ditu aldiberean.

Tratamendua eta gero, Alex etxera itzultzen da, baina itzultzerakoan sentitzean duen indiferentzia bere bizitokia abandonatzera eramango du. Triste gertauko da, eta kaiatik paseatzean, bere buruaz beste egiteko gogoak nabaritzen ditu, betiko desagertzearren. Hasierako gizonarekin topatzen da, zeinak ezagutu egiten duen eta sekulako paliza ematen dion. Geroago, bere lagunak elkartzen dira, polizia “ohoragarriak” direnak orain eta Alex lagundu nahiean ia hil egiten dute. Hau gertatzen da Alexek bera baino hobeago izatea ez dielako inoiz utzi, eta oraingo egoera aldrebeskoa delako: haiek dute boterea orain.

Filmean agertzen den inguru bat, Thamesmead Housing Estate.

Gertakari hau pasata, erasotu zuten lehen etxera heltzen da. Jabea eta bera ez dira elkar ezagutzen, dena gertatu zenean Alexek maskara bat zeraman eta. Etxean bainu bat hartzera gonbidatzen dute. Momentu horretan protagonista, emakumea erasotu zutenean abestu zueneko abestia abesten du. Etxeko jabea konturatu egiten da detaile horretan eta Alex ezagutu egiten du eta mendeku hartzea erabakitzen du. Enteratu egiten da nolako nazka ematen dion orain Beethovenek, eta musikari horrekin saturatzea erabakitzen du, bere buruaz beste egin dezan. Alex lehiotik behera botatzen du bere burua, ia hil egiten da. Hurrengo esznenan Alex ageri da ospitalean. Hemen ahoa irekitzen duen bakoitzean gose dela esan nahi du. Horrek agerian uzten du argi berriz nola Alexek pertsonen gaineko boterea eduki nahi duen. Tratamendua bere begiekin ikusi zuen ministroak barkamena eskatzen dio Alexi, inoiz mindu nahi ez ziotela esanez, eta min egin nahi zioten pertsonak tratamendutik kanpo zeudela jada azalduz. Bien arteko elkarrizketa eta gero, kazetari ugari sartzen dira Alex ministroari besarkada bat ematen argazkiratzeko. Beethovenen musikaz lagunduta sartzen dira kazetariak, eta momentu horretan esaten du Alexek jada sendatua dagoela.

Filmearen soinu banda musika klasikoaren eta musika elektronikoaren nahasketa da. Egilea Wendy Carlos izan zen (garai hartan Walter Carlos, sexua aldatu baino lehen).

Filman Alexek jasotzen duen terapia konduktista da.[2] Psikologia konduktistarentzat, gure esperientzietatik ikasten dugu eta hauek gure jarrera eta izaera baldintzatzen dute. Era berean, gure jokabidea baldintzatzen dute errefortzuek: errefortzu positiboek eta errefortzu negatiboek. Gure pertsonalitateak ingurugiroan ez ditu aukera askeak sortzen, estimuluen bidez mugitzen baita. Horrela, zerbait ondo egiten dugunean, laudorioak jasoko ditugu eta kontrako kasuetan, zigorra jasoko dugu eta errua sortaraziko digu. Laudorioa eta errua irrazionalak dira eta hori dela eta, ez dago duintasunaren askatasunik, gure ingurugiroaz baldintzatuta gaudelako. Jokatzen dugu arrazoi batzuengatik, inguruan zerbait gertatzen da eta horregatik sentitzen eta pentsatzen dugu modu batean edo bestean.

• (Ingelesez) A Clockwork Orange filmaren IMDBko fitxa ikusgai
• (Gaztelaniaz) Filmaren inguruko oinarrizko hogei informazio.