Lantaron

Lantaron
	Araba, Euskal Herria
	Kondestablearen dorrea, Lantarongo Fontecha herrian
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Araba
Eskualdea	Añana
Izen ofiziala	Lantarón
Alkatea	Francisco Javier Uriarte Jairo (EAJ)
Posta kodea	01213 / 01423
INE kodea	01902
Herritarra	lantarondar[1]
Kokapena
Koordenatuak	42°44′49″N 2°59′41″W
Azalera	67,85 km2
Garaiera	520 metro
Distantzia	34 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria	938 (2023); 7 (2022)
Dentsitatea	14,65 biztanle/km²
Hazkundea; (2003-2013)[2]	% 0,86
Zahartze tasa[2]	% 14,96
Ugalkortasun tasa[2]	‰ 22,22
Ekonomia
Jarduera tasa[2]	% 87,5 (2011)
Genero desoreka[2]	% -7,33 (2011)
Langabezia erregistratua[2]	% 8,83 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2]	% 14,8 (2010)
Kaleko erabilera [3]	% (2016)
Etxeko erabilera[4]	% 4.36 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera data	1978
Webgunea	http://www.lantaron.org/

Lantaron[1][oh 1] Arabako mendebaldeko udalerri bat da, Añanako kuadrillakoa. Gaur egun duen lur eremua 1978an hartu zuen, Bergonda eta Salcedo udalerriek bat egin zutenean. Bi zati bereiziak ditu, Gaubeako lurrak tartean direla. Gasteiztik 34 bat kilometrora dago.

Geografia

GR 1 edo Bide Historikoa ibilbide luzeak udalerria zeharkatzen du. Araba barruko zatian, etapa hauek pasatzen dira Lantarondik: 10.a (Armiñón-Salcedo), 11.a (Salcedo-Fontecha) eta 12.a (Fontecha-Gesaltza).[5]

Ingurune naturala

Ebro ibaiak markatzen du hegoaldeko muga, Euskal Herrikoa ere badena. Udalerria bi zatitan banatuta dago:

Mendebaldekoan Sobrón herrixka eta bainuetxe zaharra daude. Gaubeako Bachicabo herriko lurrek banatzen dituzte beste herriengandik. Árcena mendilerroak zaildu egiten du iparraldearekiko komunikazioa; bertan dago udalerriko mendirik altuena: Mota (1315 m); tontorrean Tobalina, Gaubea eta Lantaron biltzen dira. Sobrongo lurrak Ebroren urek moztu duten arroila batean daude: aipatu Árcenaren eta hegoaldean, dagoeneko Gaztelako lurretan Obarenes mendien artean pasatzen da. Arroilan bertan Sobrongo urtegia dago.
Beste herri guztiak ekialdeko zatian daude; altuerak xumeagoak dira. Hala ere muino ugari dago eta iparraldean, Erriberagoitiarekiko mugan Somo mendia (902 m) dago.Udalerriko Ebroren ertzeko lurrik baxuenak 450 bat metrotara daude.

Ebrora doazen ibai eta erreka batzuek zeharkatzen dute udalerria. Handiena Omecillo da. Xumeagoen artean Del Lago erreka,[oh 2] Arreoko aintziratik datorrena; Nuestra Señora del Lago baseliza, aintziratik hurbil Fontechatik Gesaltza Añanara zihoan "gatzaren bidean" dago,[6] eta ingurua kondaira batzuen kokalekua da.

Udalerri mugakideak

Arabakoak:
- Iparraldean: mendebaldetik ekialdera Gaubea, Erriberagoitia (Villambrosako barrendegia), Gesaltza Añana eta Erriberagoitia (Arreo, Padul) ostera ere.
- Ekialdean: Erriberagoitia eta Erriberabeitia.
Gaztelakoak:
- Hegoaldean, Ebroz bestalde Bozoo, Santa Gadea del Cid eta Miranda Ebro daude.
- Mendebaldean: Valle de Tobalina, Merindadeak eskualdean.

Historia

Egungo udalerria, Bergonda eta Salcedo udalerriak batu zirenean sortu zen, 1978. urtean. Izena, Erdi Aroan existitu zen Lantarongo herri eta konderritik datorkio; gerora desagertu zen (1800 ingururako jada herri hustua zen), eta Sobrón eta Bergonda artean kokaturik zegoen. 911. urtean Lantarongo Tellez delako baten aipamena ageri zen; eta 929. urtean, Alvaro Herrameliz zen Lantarongo kondea.

Ekonomia

Nekazaritza izan da historikoki arlo ekonomiko nagusia baina XX. mendearen azken hamarkadetan gauzak aldatu ziren. Lantaronen hamar bat kimika-enpresa daude. Halaber, 2006tik, udalerriko Zubillaga herritik gertu, ziklo konbinatuko zentral termiko bat eraiki nahi du Gas Natural konpainiak, Euskal Autonomia Erkidegoaren elektrizitate-beharraren %25a asetuko omen duena.[7] Proiektuaren aurrean herri-kontsulta bat burutu zen 2008an eta biztanle gehienek kontrako iritzia plazaratu zuten.[8] Kontuan izan kimika-enpresen ugaritasunak eta Santa Maria de Garoñako zentral nuklearraren hurbiltasunak ingurumena udalerriko arazo larrienetakoa bihurtzen dutela.

Merkataritza-harreman gehienak Mirandarekin garatzen dira.

Banaketa administratiboa

Lantaron 12 herrik osatzen dute. Kontzeju bana dute; beraz, herri horietako bakoitzean administrazio batzarrerako hauteskundeak egiten dira.

Bergonda udalerri ohian:
- Alcedo (1947 arte Gaubean egon zen)
- Bergonda
- Fontecha
- Larrazubi
- Sobrón

Salcedo udalerri ohian:
- Caicedo Yuso
- Komunioi (udalerriko herriburua)
- Leziñana
- Molinilla
- Salcedo
- Turiso
- Zubillaga

Demografia

Lantarongo biztanleria

Datu-iturria: INE

Politika

2015-2019 legegintzaldia

2015eko hauteskundeen ondorengo Lantarongo udalbatza
Alderdia		2015eko maiatzak 28
Alderdia		Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	5 / 7	238 (% 54,09)
	Euskal Herria Bildu (EH Bildu)	1 / 7	86 (% 19,55)
	Alderdi Popularra (PP)	1 / 7	83 (% 18,86)
	Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)	0 / 7	33 (% 7,50)
Datuen iturria: Hauteskunde emaitzak. Eusko Jaurlaritza (Gaztelaniaz)

2019-2023 legegintzaldia

2019ko maiatzaren 26ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, EAJko Francisco Javier Uriarte hautatu zuten alkate; aurreko bi legegintzaldietan ere, alkate bera izan zuen Lantaronek.

2019ko hauteskundeen ondorengo Lantarongo udalbatza
Alderdia		2019ko maiatzak 26
Alderdia		Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	4 / 7	262 (% 51,78)
	Alderdi Popularra (PP)	2 / 7	116 (% 22,92)
	Euskal Herria Bildu (EH Bildu)	1 / 7	86 (% 17,00)
	Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)	0 / 7	42 (% 8,30)
Datuen iturria: Hauteskunde emaitzak. Eusko Jaurlaritza (Gaztelaniaz)

2023-2027 legegintzaldia

2023ko hauteskundeen ondorengo Lantarongo udalbatza
Alderdia		2023ko maiatzak 28
Alderdia		Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	4 / 7	217 (% 48,76)
	Alderdi Popularra (PP)	2 / 7	110 (% 24,72)
	Euskal Herria Bildu (EH Bildu)	1 / 7	87 (% 19,55)
	Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)	0 / 7	31 (% 6,97)
Datuen iturria: Hauteskunde emaitzak. Eusko Jaurlaritza (Gaztelaniaz)

Alkateak

Hauek izan dira Lantarongo azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia[9]
Jose Maria Cabezon Perez[9][10]	1979	1983		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Maria Cabezon Perez[10]	1983	1987		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Maria Cabezon Perez	1987	1991		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Maria Cabezon Perez	1991	1995		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Maria Cabezon Perez	1995	1997 ^a		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jesus Barredo Arana	1997	1999		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jesus Barredo Arana	1999	2003		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jesus Barredo Arana	2003	2007		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jesus Barredo Arana	2007	2011		Euzko Alderdi Jeltzalea
Francisco Javier Uriarte Jairo[11]	2011	2015		Euzko Alderdi Jeltzalea
Francisco Javier Uriarte Jairo[9][11]	2015	2019		Euzko Alderdi Jeltzalea
Francisco Javier Uriarte Jairo[11]	2019	2023		Euzko Alderdi Jeltzalea[12]
Koldo Salbidea[11][13][14]	2023	Jardunean		Euzko Alderdi Jeltzalea

^a Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.

Ondasun nabarmenak

Sobrongo urtegia

Sobrongo Uraren Museoa. Bertan uraren munduarekin erlazionatutako hainbat gai jorratzen dira, besteak beste, ingurumena, biologia edota terapeutika, ikus-entzunezko ugariren bitartez.
Fontechako Kondestablearen dorrea, XIV. mende bukaeran eraikia.
Orgaz dorrea, baita ere Fontechan.

Lantarondar ezagunak

Joaquín Lucarini (Fontecha, 1905 - Burgos, 1964), eskultorea.
José Mardones (Fontecha, 1868 - Madril, 1932), abeslaria.[15]

Kartografia

Eusko Jaurlaritzako 1:25.000 eskalako mapen serieko 4 (Valderejoko Natur Parkea) eta 8 (Arkamo eta Badaia mendikateak) zenbakiak.

Argazki galeria

Kondestablearen dorrea, Fontechan.
Orgaz dorrea, Fontechan.
Bergondako Erdi Aroko zubia.
Bergondako udaletxe ohia.
Alcedoko San Martin eliza erromanikoa.
Salcedoko erlojuaren dorrea.
Turisoko eliza

Oharrak

Euskaltzaindiak, euskara baturako, Lantaron izena arautu du, ohar honekin: «Euskal testuetan azentu grafikorik gabeko forma erabiliko da».[1]
Izen hori erabiltzen da euskaraz Eusko Jaurlaritzako 1:25.000 eskalako mapen serieko 8 (Arkamo eta Badaia mendikateak) zenbakian

Erreferentziak

Euskaltzaindia. (PDF) 150. arauaː Arabako herri izendegia. .
Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
«Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
«Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
(Gaztelaniaz) GR 1 Sendero histórico. Trayecto alavés de Santa Cruz de Campezo a Bóveda, Arabako Foru Aldundia, Gasteiz, 1995; 137-157 or.
(Gaztelaniaz) Josean Gil-Garcia: Montañas de Álava, Txertoa argitaletxea, Donostia, 19999; ikus 185-189 or.
(Gaztelaniaz) Lantarongo zentrala Gara egunkarian
Herri-kontsultaren berri, Joxemi Zumalabe Fundazioaren webgunean.
(Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales: Ministerio de Política Territorial y Función Pública:» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-04-05).
«Lantarón» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
(Gaztelaniaz) «Fallece en Egipto el alcalde de la pequeña localidad alavesa de Lantarón Javier Uriarte» El Diario 2023-06-12 (Noiz kontsultatua: 2023-06-28).
(Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-04-05).
(Gaztelaniaz) «Estos son los 53 alcaldes de los pueblos de Álava» Gasteiz Hoy 2023-06-17 (Noiz kontsultatua: 2024-02-22).
(Gaztelaniaz) «Todos los alcaldes y alcaldesas de Álava, pueblo a pueblo» Diario de Noticias de Álava 2023-06-18 (Noiz kontsultatua: 2024-02-21).
(Gaztelaniaz) Mikel Ezkerro: El himno argentino y Mardones

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Araba

(Gaztelaniaz) Lantarongo Udalaren webgunea.
(Gaztelaniaz) «Lantaron», Auñamendi Eusko Entziklopedia.
Lantarongo toponimia, Euskaltzaindiaren webgunean.

Datuak: Q1447382
Multimedia: Lantarón / Q1447382
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Lantaron

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[5] Euskaltzaindiak, euskara baturako, Lantaron izena arautu du, ohar honekin: «Euskal testuetan azentu grafikorik gabeko forma erabiliko da».[1]

[7] Izen hori erabiltzen da euskaraz Eusko Jaurlaritzako 1:25.000 eskalako mapen serieko 8 (Arkamo eta Badaia mendikateak) zenbakian

[Euskaltzaindiaren_150._araua-1] Euskaltzaindia. (PDF) 150. arauaː Arabako herri izendegia. .

[Udalbiltza-2] Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.

[3] «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).

[4] «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).

[6] (Gaztelaniaz) GR 1 Sendero histórico. Trayecto alavés de Santa Cruz de Campezo a Bóveda, Arabako Foru Aldundia, Gasteiz, 1995; 137-157 or.

[8] (Gaztelaniaz) Josean Gil-Garcia: Montañas de Álava, Txertoa argitaletxea, Donostia, 19999; ikus 185-189 or.

[9] (Gaztelaniaz) Lantarongo zentrala Gara egunkarian

[10] Herri-kontsultaren berri, Joxemi Zumalabe Fundazioaren webgunean.

[:0-11] (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales: Ministerio de Política Territorial y Función Pública:» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-04-05).

[:1-12] «Lantarón» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).

[:2-13] (Gaztelaniaz) «Fallece en Egipto el alcalde de la pequeña localidad alavesa de Lantarón Javier Uriarte» El Diario 2023-06-12 (Noiz kontsultatua: 2023-06-28).

[14] (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-04-05).

[15] (Gaztelaniaz) «Estos son los 53 alcaldes de los pueblos de Álava» Gasteiz Hoy 2023-06-17 (Noiz kontsultatua: 2024-02-22).

[16] (Gaztelaniaz) «Todos los alcaldes y alcaldesas de Álava, pueblo a pueblo» Diario de Noticias de Álava 2023-06-18 (Noiz kontsultatua: 2024-02-21).

[17] (Gaztelaniaz) Mikel Ezkerro: El himno argentino y Mardones