Aintzira

Latitude ertainetako aintzira sakonetako ura termikoki estratifikatuta egoten da askotan. Aintzira horietan goi eta behe geruzetako ura nahastu egiten da udaberrian, eta horrela, ur masak du ia oxigeno hornidura egokia. Uda partean, berriz, azaleko ura berotu eta aintziran tenperaturaren araberako geruzak bereizten dira: epilimnioi izeneko ur beroko geruza bat eratzen da goian, eta haren azpian hipolimnioi izeneko beste geruza bat, hotzagoa eta dentsitate handiagokoa, oxigenoa behar duten organismo gehienen bizilekua dena. Estratifikazioak udazken amaiera arte irauten du, harik eta berriro goi eta behe geruzetako uren arteko nahasketa gertatzen eta hipolimnioia oxigenoz gehiago betetzen den arte, hain zuzen ere. Industriarako gaiak hozteko ura behar izaten denean hipolimnioitik kanpora ponpatzen da ura, eta, behin berotu ondoren, aintziraren gainaldean askatzen da. Goiko geruzari erantsitako beroak areagotu egiten du estratifikazio termikoaren iraupena, udazkenean ohi baino beranduago hozten baita epilimnioia eta bizkorrago berotzen baita udaberrian. Hipolimnioiko urak landareentzako organismo elikagarri aberatsak ditu eta, beraz, aintzirako dinamikari arrotzak zaizkion mekanismoen bidez ura berotuz eta goiko geruzetan hustuz, eta Eguzkiaren izpiak gehien argitzen duten aldea denez, algak hazten dira goialdean. Algak hiltzean hipolimnioian pilatzen eta usteltzen dira hondakinak eta aintziraren eskualde horretako bizitza oparoa mantentzeko beharrezkoa den oxigenoa xurgatzen dute. Beraz, berotasunak aintziran duen oreka zertxobait aldatuz gero, berehala aldatzen da aintziretako bizitza ere, eta baita hondatu ere.

Aintzirak ez dira eragile bakar baten bidez sortuak eta prozesu konplexua izaten da gainera, baina hala eta guztiz ere, aintzira mota hauek bereizten dira jatorriaren arabera: jatorri tektonikoko aintzirak, jatorri glaziarrekoak, sumendi jatorrikoak, jatorri karstikokoak eta aintzira artifizialak.

• Jatorri tektonikoko aintzirek lurreko erliebe tektonikoarekin dute zerikusia. Hobi tektonikoetan eratzen dira sakonera handienekoak; horrelakoak dira, adibidez, Siberiako Baikal aintzira (1 620 metro sakonera) eta Afrikako hainbat aintzira, Tanganyika aintzira (1 470 metroko sakonera) besteak beste. Beste aintzira batzuek sakonera gutxiko beheraguneak betetzen dituzte; era honetakoek ez dute beti eremu bera hartzen, aldatu egiten da bai urte barruan bai urte batetik bestera, aintzirek hartzen duten uraren eta lurruntze bidez galtzen dutenaren arteko erlazioaren arabera. Eremu aldaketa horretan kasu aipagarria da Afrikako Txad aintzirarena; aintzira horren batez besteko sakonera lautik zazpi metrotara bitartekoa da eta azalera batetik hirura aldatzen da sakonerari buruz, urteen arabera.Zenbaitetan, tektonika beste prozesu batzuen abiapuntu bakarrik izaten da, aintzira sortzeko prozesuen abiapuntua adibidez. Ipar Ameriketako Aintzira Handiek esaterako, lur zola zaharraren eta haren gainean eratutako jalkitze estalkiaren arteko sakongunea betetzen dute, baina, funtsean, dinamika glaziarraren ondorioz sortuak dira.

• Jatorri glaziarra duten aintzirak aldi hotzetan hormategiek izandako jardueraren ondorioz sortuak dira. Kontrako alderako malda bat sortzen da lehenik, izotz masak gainaldea zulatzean edo morrena pilatu eta ibar hondoan eratzen duen oztopoaren ondorioz. Azken izotzaldia gertatu zen eskualdeetan daude era honetako aintzirak, hala nola Kanadako edo Siberiako bouclierrak, Finlandiako aintzirak edo Kanadako Esklaboen Aintzira Handia, 614 metrokoa. Era berean, Laugarren aroko izotz eremu handietan aurkitzen da, adibidez, mendi oinarri alpinoetan: Suitzan, Austrian eta Italiako Aintzira Handien eremuan.

• Sumendi jatorriko eta jatorri karstikoko aintzirak. Sumendi jatorriko aintzirak krater zaharretan (Pavin aintzira adibidez) edo laba koladek itxiriko ibarretan (Chambon aintzira adibidez) eratzen dira.

• Jatorri karstikoko aintzirak, berriz, dolinetan edo poljeetan eratzen dira, lurpeko kareharria urtzean. Behin-behineko iraupena izan dezakete, batzuetan aintzira dagoen gunean lur emankorrak eratzen baitira eta landa gisa erabiltzen baitira. Hori gertatzen da, besteak beste, Jugoslavia ohiko Istria eskualdeko aintzira askotan.

• Aintzira artifizialak. Aurrerabide teknikoei esker aintzira moduko lan artifizial handiak egin ahal izan dira. Urtegi moduko aintzirak energia hidroelektrikoa ekoizteko erabiltzen diren ur biltegiak dira gehienak; horretarako bereziki egokiak diren lekuetan eraikitzen dira, mendi ibar ugari, eta baita Europako zabaldi batzuk ere, ixten dituztela. Zer beharri erantzun behar dion aintzirak, halako lurralde antolamendua hautatu da orain arte eta gaur egun ere horrela ari da gertatzen garapen bidean diren herrialdeetan, batez ere Afrikan eta Hego Ameriketan. Aintzira artifizial aipagarriena, bere handitasunagatik, Nasser aintzira da, Assuan garaian, Egipton.

Konposizio kimikoa, esaterako, eta ez gatzen eduki soila, ingurune biofisikoaren funtsezko ezaugarria da. Nitrato eta fosfato edukia oso handia bada uretako landaredia oso ugaria da eta uretan disolbaturiko oxigeno guztia kontsumitzen du, eta horren ondorioz, animalia bizitza oro eragozten du; aintziraren eutrofizazioa gertatzen dela esaten da kasu horretan. Hori da, hain zuzen ere,aintziren ekologiaren kezka nagusietako bat; kezka hori dela eta aintziretara isurtzen diren hondakin industrialen kontrola lortu nahi da, hortik iristen baitira aintziretara nitrato eta fosfato kopuru handienak.

Euskal Herrian aintzira naturalik ez dago, padurak eta urtegiak baizik. Horien artean, Itoitz eta Esa (Nafarroa) eta Uribarri Ganboa (Araba) ditugu handienak.