Lakabe
Lakabe[1][lower-alpha 1] Artzibar ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.
| Lakabe | ||
|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | ||
 Herriko aireko ikuspegia, 2020. urtean | ||
|
| ||
 | ||
| Kokapena | ||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | |
| Eskualdea | Pirinioaurrea | |
| Udalerria | Artzibar | |
| Administrazioa | ||
| Mota | kontzeju | |
| Izen ofiziala |  Lacabe/Lakabe | |
| Burua (2019-2023) | Adur Gardeazabal Cañada (kontzejuburua) | |
| Posta kodea | 31439 | |
| Herritarra | lakabear | |
| Geografia | ||
| Koordenatuak | 42°52′22″N 1°20′45″W | |
| Azalera | 5,32 km² | |
| Garaiera | 748 metro | |
| Distantzia | 43,1 km (Iruñetik) | |
| Demografia | ||
| Biztanleria | 42 (2020:  2) | |
| Dentsitatea | 3,95 bizt/km² | |
2020 urtean 42 biztanle zituen.
Bertako biztanleak lakabearrak dira.
Izena
Lakabe toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Lacau (1276)
- Lacaue (1280)
- La Caue (1330)
- Lacaue (1366)
- Lacave (1532)
- Lacabe (1534)
- Lataue (1591)
- Lacabe (1607)
- Lacabe (1703)
- Lacabe (1800)
- Lacave (1802)
- Lakabe (1966)
- Lakabe (1974)
- Lakabe (190)
Etimologia
Bere izena laka (Lakarri) eta be ("pean") konbinaziotik dator, "Lakarri mendiaren azpian" esan nahi duena, hau Lakabe bere magalean duen mendia delarik.
Ezaugarriak
Armarria
Lakabeko armarria Artzibarko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo urdin batez eta aurrean astigar batez terrazatzatuta osatuta dago, gainean zilarrezko bi ezpata urrezko eskutoki gurutzatuekin, metal bereko balantza bati eusten diotenak. | » |
Geografia
Lakabe Artzibarran dago.
Inguru naturala eta kokapena
Artzibar kokatzeko ez dago aho bateko akordiorik. Egia esan, Zaraitzu eta Erronkaribar ibarretan bezala, haran horien iparraldea Pirinioetakoa da, eta hegoalde Pirinioaurreatarra, klima eta landaretza aldaketa nabariarekin. Trantsizio-eremu bat da, eta bi espazioen muga edo muga hori Larrogain, Elke-Pausaran, Peñas Baxas eta Lareki mendien arteko irudizko lerro batekin markatu daiteke.
Artzibar ibarra berezia da, bitxia beharbada, eta Erdi Arokan galtzen da bere jatorria. Ez dio jarraitzen ibai baten inguruan garatzeko zonako arauari. Bi adar bereiz ditu, Irati eta Urrobi ibaien ibilbideei jarraituz, eta hirugarren adar erdi bortxatu bat Gurpegi errekaren inguruan.
Klima
Udalerriko gunerik garaienetan izan ezik, Artzibar gehienean klima azpimediterraneoa nagusi da. Urteko batez besteko tenperatura 6 eta 12 gradu bitartekoa da (sei gradu mendietan eta hamabi herrigunean). Prezipitazioak 1 000 eta 1 600mm bitartekoak dira, betiere udaberrian eta udazkenean ugariagoak. Urteroko egun euritsuak 100-120 inguru izaten dira, eta azarotik apirilera ohikoa da elurra jaustea.
Baso-soiltze gogorra jasan dute Artzibar aldeko basoek. Pagoa, pinu basatia, haritza eta artea dira zuhaitzik ugarienak. Artea, arroilean eta ipar eta ipar-mendebaldeko mendietan hedatzen da batez ere. Birlandatutako pinuek 1 000 hektareatik gora hartzen dituzte, batez ere Austriatik ekarritako pinu lariziarrak dira.
Estazio meteorologikoak
Artzibarren dagoen Orotz-Betelu udalerrian (ibarraren parte da geografikoki, baina ez administratiboki), itsasoaren mailatik 619 metrora, Nafarroako Gobernuak 1993n jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]
 Datu klimatikoak (Orotz-Betelu, 1993-2020)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.0 | 21.0 | 25.0 | 27.0 | 31.0 | 39.0 | 38.0 | 39.0 | 34.0 | 28.0 | 22.0 | 17.0 | 39.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.2 | 9.1 | 11.9 | 15.1 | 18.5 | 23.5 | 26.2 | 26.4 | 22.6 | 17.8 | 11.8 | 8.8 | 16.7 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.4 | 4.8 | 7.2 | 10.2 | 13.3 | 17.5 | 19.9 | 19.7 | 16.5 | 12.8 | 7.9 | 5.0 | 11.6 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.7 | 0.5 | 2.5 | 5.3 | 8.1 | 11.5 | 13.7 | 13.0 | 10.4 | 7.8 | 4.0 | 1.1 | 6.5 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -9.0 | -10.0 | -11.0 | -2.0 | 0.0 | 2.0 | 5.0 | 6.0 | 1.0 | -3.0 | -7.0 | -10.0 | -11.0 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 157.6 | 130.4 | 121.0 | 114.7 | 89.9 | 64.5 | 45.8 | 50.3 | 81.4 | 111.3 | 162.7 | 141.3 | 1270.9 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 75.0 | 72.0 | 65.0 | 62.0 | 45.0 | 65.0 | 58.0 | 140.2 | 97.0 | 98.0 | 72.0 | 91.0 | 140.2 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 14.4 | 12.9 | 11.9 | 13.4 | 11.8 | 7.6 | 5.9 | 6.7 | 8.4 | 11.2 | 14.1 | 13.1 | 131.4 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 2.8 | 3.8 | 2.0 | 0.9 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.1 | 1.0 | 1.9 | 12.6 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia
Estatistikei dagokienez, Lakabe su edo etxeen zerrendetan, 1366an bi su izatetik 1553-1587an sei izatera igaro zen, eta 1819an bostera jaitsi zen. Biztanle kopururik handiena 1858 inguruan gertatu zen, 47rekin. Ordutik, etengabe jaisten joan zen, 1950ean 21 izatetik 1960an 7 izatera igaro zen, eta urte gutxiren buruan husten amaitu zen.
Lakabe 1980ko martxoaren 21ean "okupatua" izan zen, garai hartan teilatua baldintza egokietan zuen etxe bakarra bizi zelarik, hirurogeiko hamarkadaren hasieran herria abandonatuta geratu baitzen. Nafarroako Foru Gobernuak erosi zuen pinuak landatzeko eta zura paper-enpresei saltzeko. Ordutik, herria hazten joan da. [6]
Lakabeko komunitatea esperientzien kateatze baten emaitza da: alkoholaren eta pobreziaren erruz baztertutako pertsonak laguntzen zituen talde batekin kolaboratzea; kontzientzia eragozpenaren eta indarkeriarik gabeko desobedientzia zibilaren aldeko mugimenduan inplikatzea; eta Italiara bidaiatzea, Radicale Alderdiak eta Frantzian indarkeriarik gabeko borrokaren topaketetan parte hartzeko praktikak ezagutzera.[7]
Herriak komunitate gisa funtzionatzen du eta Ekoherrixken Iberiar Sarearen barruan dago. Urtean zehar hainbat ikastaro eta auzolandegi antolatzen dira. Herrian ia bakarrik energia berriztagarria erabiltzen da. 2007an Ekoherrixken X. Topaketa Iberikoaren egoitza izan zen, eta 2017an XX. Topaketaren egoitza.
Demografia
2020 urteko erroldaren arabera 42 biztanle zituen Lakabek.[8]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 35 | 30 | 28 | 32 | 28 | 30 | 30 | 31 | 32 | 26 | 29 | 41 | 40 | 46 | 51 | 49 | 48 | 49 | 44 | 40 | 42 |
Politika
Lakabeko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Adur Gardeazabal Cañada da.
Kontzejua
Lakabeko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Adur Gardeazabal Cañada da.
Kontzejuburuak
2011tik, Lakabek 2 kontzejuburu izan ditu:
| Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
| Amets Gardeazabal Cañada | 2011 | 2015 |
| Adur Gardeazabal Cañada | 2015 | 2019 |
| Adur Gardeazabal Cañada | 2019 | jardunean |
Kultura
Euskara
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Artzibarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Esteribar eta Erroibar ibarrekin hitz egiten zena.[9]
Koldo Zuazok, 2010ean, Artzibarrek atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[10]
Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Artzibarrera azpieuskalkian (Hegoartzibartar aldaera). Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Artzibarko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.
Jaiak
- Lakabeko okupazioaren urteurrena, martxoaren 21an
- Santa Luziaren eguna, abenduaren 13an
Ondasun nabarmenak
- Santa Luzia eliza, XIII. mendeko kristiau eliza.
Lakabear ospetsuak
- Javier Ibarra Murillo (1876-1955), historialari eta apaiz.
- Maddi Barber (1988-), zinemagile.
Oharrak
- /lakáβ̞e/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza bigarren silaban
Erreferentziak
- Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- «AAzparren Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- .
- Aurizperriko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- (Gaztelaniaz) Blasco, Roge. (2019-05-19). Mabel Cañadak Nafarroako herri abandonatuak birbizitzea. Rogeren bloga. (Noiz kontsultatua: 2021-11-25).
- «Hutsaren aurkako liburuak Nafarroan berreskuratutako herri batetik | Periódico Diagonal» www.diagonalperiodico.net (Noiz kontsultatua: 2021-11-25).
- «Lakabe» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
