La Montañesa
Montañesa (La Montañesa SAL izen ofiziala, normalean Billabesa edo Atarrabiarra izenez ezagutzen da) errepide bidezko bidaiarien garraioan aritzen zen Iruñerrian, Veolia Transport enpresaren filiala.
| La Montañesa SAL | ||||
|---|---|---|---|---|
 Billabesa; enpresak Iruñerriko autobusei eman die izena | ||||
| Akronimoa | La Montañesa | |||
| Mota | Sozietate anonimo mugatua | |||
| Sektorea | Garraioa | |||
| Sorrera | 1915 | |||
| Desagerpena | 2004 | |||
| Langileak | 250 | |||
| Enpresa nagusia | Veolia Transport | |||
| Kronologia | ||||
| ||||
Enpresa 1915ean sortu trenbidea iristen ez zen lekuetan bidaiarien errepideko garraioa ziurtatzeko.
Zuzenean ustiatu ez arren, enpresa honetako autobusak villavesas, billabesak edo atarrabiarrak bezala aipatzen ziren.
Historia
Sorrera
1915ean, La Montañesa enpresak, Iruña eta Luzaide arteko ibilbidea zaldiz egiteaz arduratzen denak, Zubiri, Lintzoain, Auritz eta Orreagatik igarota, lehen autobusa erosi zuen, guk gaur egun jakingo genukeen bezala, NA-101 matrikula zuena, Nafarroako lehen motordun ibilgailua. Ondoren, antzeko beste enpresa batzuk sortu ziren, tartean La Villavesa SA 1927 urtean. "Irati" -ren trenbidearen aurka lehiatzeko jaioa, bere lana eskualdeko herriak hiriburuarekin lotzea izan zen, Atarrabiatik hasita, eta hortik datorkio izena. Bere autobus guztiak, hasierakoak eta ondorengoak, Unic markakoak izan ziren, egungo Iveco, sustatzaileetako bat, Nazario Unanua, markaren Nafarroako agentea baitzen. "Villavesa" izena, euskaraz "Billabesa" edo "Atarrabiarra", enpresa desagertuta egon arren, hiriko autobusaren sinonimo gisa erabiltzen jarraitzen dute eskualdeko biztanleek.[1]
1930era arte ez ziren eman autobus-ibilbideen lehen emakidak, hala nola Iruña-Burlata, Iruña-Atarrabia eta Iruña-Zizur, lehenengoa Uharteraino zabalduz. Autobusak garraiobide gisa izan zuen gorakadak eta gerraosteak nahikoa kalte egin zieten Irati eta Plazaola trenbideei, 1955ean eta 1953an, hurrenez hurren, trenbide horiek desegin baitziren.[2][3]
La Villavesaren amaiera
1969an, Autobuses Pamplona enpresaren eta, ondorioz, La Villavesa SA -ren finantza-krisiaren ondorioz, bi enpresak desagertu egin ziren, hiriarteko ibilbideak La Montañesari eta hirikoak sortu berria zen Iruñeko Hiri Garraioko Kooperatibari edo COTUP -i lagaz. Hasiera batean 97 langilek osatzen zuten kooperatiba hori, gehienak Autobuses Pamplona enpresakoak, eta "villavesa" izenekoen agintea hartzea erabaki zuten, funtzionatzen jarrai zezaten.[4]
Gainera, La Montañesak, La Pamplonesarekin eta Autocares Río Iratirekin batera, 13 linea zituen guztira, "Iruindar aldiriak" izenekoak.[5]
1990. urtean, Lurreko Garraioak Antolatzeko 16/1987 Legea onartu zen, eta horren ondoren etorri ziren Errepideko Garraio Publikoa Arautzeko 7/1998 Foru Legea eta Iruñerriko Bidaiarien Garraio Erregularra Arautzeko 8/1998 Foru Legea. Lehenengoak kontzesio guztiak bateratu behar zirela ezartzen zuen, kontzesio berri baten pean. Bigarrenak Iruñerriko Mankomunitateari ematen zizkion garraio-eskumenak, Iruñerriko 1999ko Hiri Garraioko Planak berretsitakoak, Nafarroako Gobernuak eginak.[6][7]
Eskualdeko Hiri Garraioa
Mankomunitateak 1999ko irailaren 30ean onartu zuenez, sei hilabeteko epea eman zitzaien COTUP eta La Montañesa enpresei enpresa bakarrean bat egin zezaten. Hori lortu ez zenez, 2002ko otsailaren 6ra arte itxaron zen bi kontzesioak amaitu eta bi enpresetatik zein geratuko zen zerbitzuarekin zehazteko lehiaketa itxi bat egin ahal izateko. Horrela, bada, 2002ko irailaren 12an La Montañesaren aldeko kontratu bakarra esleitu zen, eta urte bereko abenduan hasi zen sare bateratu osoarekin lanean. Horren ostean, La Montañesak COTUP taldea bereganatu zuen, eta, beraz, langile guztiak La Montañesako kide izatera pasatu ziren. [8]
2004an, Veoliak La Montañesaren akzio guztiak erosi zituen, bere enpresan sartuz eta kontzesioaren titular bihurtuz.[9]
Zerbitzuak
Hiri garraioa
2002an, enpresak COTUPen lineak hartu zituen, bertan bat egiten zutenak. Guztira 15 ziren, osorik Iruñetik igarotzen zirenak. Horiei La Montañesako hiriarteko lineak gehitu zitzaizkien, guztira 21 linea osatuz.
Hiriarteko garraioa
1970 eta 1999 artean, enpresak "Iruñetik gertu" 1-11 lineak ustiatzen zituen, La Villavesakoak. Aurretik, distantzia luzeko beste linea batzuk ere ustiatu zituen, Iruña-Luzaide adibidez, baina orain beste enpresa batzuen ardurapean daude.
| Linea | Izena | Hasiera | Ibilbidea | Amaiera | Maiztasuna | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Lanegunak | Jaiegunak | |||||
 |
Añorbe - Pamplona Añorbe - Iruña |
Añorbe | Añorbe · Tirapu · Ukar · Arrizabalaga · Tebas · Noain · Autobuses | Pamplona Iruña |
- | - |
 |
Potasas - Pamplona Potasas - Iruña |
Potasas | Potasas · Beriain · Noain · Autobuses | Pamplona Iruña |
30' | 60' |
 |
Huarte - Pamplona Uharte - Iruña |
Huarte Uharte |
Uharte · Atarrabia · Burlata · Blanka Nafarroakoa | Pamplona Iruña |
20' | 40' |
 |
Villava - Pamplona Atarrabia - Iruña |
Villava Atarrabia |
Atarrabia · Burlata · Blanka Nafarroakoa | Pamplona Iruña |
10' | 20' |
 |
Olaz - Pamplona Olatz - Iruña |
Olaz Olatz |
Olatz · Atarrabia · Burlata · Blanka Nafarroakoa | Pamplona Iruña |
50' | 90' |
 |
Gorraiz - Pamplona Gorraitz - Iruña |
Gorraiz Gorraitz |
Gorraitz · Olatz · Mendillorri · Blanka Nafarroakoa | Pamplona Iruña |
- | - |
 |
Oricáin - Pamplona Orikain - Iruña |
Oricáin Orikain |
Orikain · Arre · Atarrabia · Burlata · Blanka Nafarroakoa | Pamplona Iruña |
- | - |
 |
Mutilva - Pamplona Mutiloa - Iruña |
Mutilva Mutiloa |
Mutiloa · Blanka Nafarroakoa | Pamplona Iruña |
90' | 90' |
 |
Barañain - Pamplona Barañain - Iruña |
Barañáin Barañain |
Barañain · Yanguas y Miranda | Pamplona Iruña |
10' | 20' |
 |
Berriozar - Pamplona Berriozar - Iruña |
Berriozar | Berriozar · Yanguas y Miranda | Pamplona Iruña |
20' | 30' |
 |
Cizur Mayor - Pamplona Zizur Nagusia - Iruña |
Cizur Zizur |
Urbanizazioa · Zizur Nagusia · Yanguas y Miranda | Pamplona Iruña |
15' | 40' |
Erreferentziak
- (Gaztelaniaz) Estampas de antaño: Las antiguas villavesas (1927-1997) – Memorias del Viejo Pamplona. (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
- Eusko Ikasukntza, Urraul-Beitiko Udala. (2007). FERROCARRIL "EL IRATI" historia - documentos - fotografías. .
- (Gaztelaniaz) País, Ediciones El. (1998-12-07). «Vía verde al Plazaola» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
- (Gaztelaniaz) Larrea, Pilar Fernández. (2018-04-03). «50 años de la Cotup | SeleccionDN+» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
- Hirigintza Gerentzia, Iruñeko Udala. (2002). ANEXO V El sistema de comunicaciones. .
- «Lexnavarra» www.lexnavarra.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
- «Lexnavarra» www.lexnavarra.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
- Contratación del transporte urbano de la comarca de Pamplona. .
- (Gaztelaniaz) PAMPLONA, A. O.. (2009-04-25). «Kilómetros de historia | Últimas noticias de Pamplona en Diario de Navarra» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
