Kuwait
Kuwait[1], izen ofiziala, Kuwaiteko Estatua[1] (arabieraz: الكويت, al-Kuwait), Ekialde Hurbileko estatu burujabea da, Arabiar penintsularen ipar-ekialdean dagoena, Persiar golkoaren ertzean. Mendebaldean eta iparraldean Irak dauka, eta hegoaldean Saudi Arabia. 17.818 kilometro koadro ditu luze-zabalean, eta lau milioi biztanle zituen 2016an.[2] Hiriburua Kuwait Hiria da.
| Kuwaiteko Estatua | |||
|---|---|---|---|
| دولة الكويت (Dawlat al Kuwayt) | |||
Ereserkia: National Anthem of Kuwait (en)  | |||
| |||
 _-_KWT_-_UNOCHA.svg.png.webp) | |||
| Geografia | |||
| Hiriburua | Kuwait 29°22′30″N 47°58′48″E | ||
| Azalera | 17.818 km² | ||
| Punturik altuena | Mutla Ridge (en) (140 m) | ||
| Punturik sakonena | Persiar golkoa (0 m) | ||
| Kontinentea | Asia | ||
| Mugakideak | Irak, Irak, Saudi–Kuwaiti Neutral Zone (en) , Saudi Arabia eta Iran | ||
| Administrazioa | |||
| Gobernu-sistema | monarkia konstituzional | ||
| Kuwaiteko emirra | Mishal Al-Ahmad Al-Jaber Al-Sabah | ||
| Kuwaiteko lehen ministroa | Sabah Al-Khalid Al-Sabah (en) | ||
| Legebiltzarra | National Assembly (en) | ||
| Harreman diplomatikoak |  Ikusi mapa Wikidatan | ||
| Zeren kide | ikusi
| ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 4.600.000 (2019) 463.472 (2017) | ||
| Dentsitatea | 258,17 bizt/km² | ||
| Hizkuntza ofizialak | ikusi
| ||
| Erabilitako hizkuntzak | ikusi
| ||
| Ezkontzeko adina | gizonezko: 17 emakumezko: 15 | ||
| Emankortasun-tasa | 2,105 (2014) | ||
| Eskolaratu gabeko umeak | 49.553 (2014) | ||
| Bizi-itxaropena | 74,694 (2016) | ||
| Giza garapen indizea | 0,831 (2021) | ||
| Ekonomia | |||
| Moneta | Kuwaitar dinar (د.ك) | ||
| BPG nominala | 120.126.277.612,93 $ (2017)9.213.996.911,171 (2016) | ||
| BPG per capita | 29.040 $ (2017)1.672 (2016) | ||
| BPG erosketa botere paritarioa | 298.225.804.713 nazioarteko dolar (2017) −3.073.680.468 (2016) | ||
| BPG per capita EAPn | 72.095,681 nazioarteko dolar (2017)−2.251,818 (2016) | ||
| BPGaren hazkuntza erreala | 2,5 % (2016) | ||
| Erreserbak | 36.889.754.716 $ (2017)2.953.482.487 (2016) | ||
| Inflazioa | 3,5 % (2016)0,5 (2015) | ||
| Historia | |||
| Sorrera data: 1991ko otsailaren 26a | |||
| Bestelako informazioa | |||
| Aurrezenbakia | +965 | ||
| ISO 3166-1 alpha-2 | KW | ||
| ISO 3166-1 alpha-3 | KWT | ||
| Ordu eremua | ikusi
| ||
| Elektrizitatea | 240 V. 50 Hz.Europlug (en) eta BS 1363 (en) | ||
| Internet domeinua | .kw | ||
| e.gov.kw | |||
Geografia
Mugak
Kuwait Arabiar penintsularen ipar-ekialdeko kantoian dago, ipar latitudeko 28° eta 31° artean, eta ekialdeko longitudeko 46° eta 49° artean. Ekialdean 195 kilometroko itsasbazterra du Persiar golkoan; bederatzi uharte ditu bertan, Failaka ez beste guztiak jendegabetuak, baina garrantzi estrategiko handikoak. Mendebalde eta iparraldean Irakekin dauka muga (254 kilometro), eta hegoaldean Saudi Arabiarekin (221 kilometro).[3]
Erliebea
Lurraldea basamortu laua eta hareatsua da, itsasertzetik mendebalderantz pixkanaka igotzen dena Al Sakaiaraino (290 metro), Iraken eta Saudi Arabiaren arteko mugaraino. Kuwaiteko badiaren ipar-mendebaldean Az-Zaurreko maldak daude (145 metro), eta hegoaldean portu natural bat eta hiriburua. Badiaren mendebaldean Al Jahrah oasia dago, eta itsasbazterrean eta hego-ekialdean lur sail gutxi batzuk daude; gainerakoa basamortua da.
Hidrografia
Kuwaiten ez da, ez ibairik, ez aintzirarik. Ar Rawdatayngo akuiferoa da herrialdeko ur-iturri nagusia.[4]
Klima eta landaredia
Basamortuko klima dago, beroa eta lehorra, alde handiak dituena udatik (apirila-urria) negura (azaroa-martxoa). Uda oso beroa da, eta batez besteko tenperatura maximoak 40 °C-tik gorakoak dira. Negua askoz samurragoa da, eta batez besteko maximoak 18-20 °C ingurukoak izaten dira. Oso euri gutxi egiten du (100 milimetro urtean), eta neguan bakarrik. Ekain-uztailean hauts ekaitzak izaten dira. Landareak oasietan baino ez dira.
 Datu klimatikoak (Kuwait)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 18 | 20 | 26 | 31 | 38 | 43 | 45 | 44 | 42 | 35 | 27 | 20 | 32.4 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 12.7 | 14.8 | 19.3 | 24.7 | 30.4 | 34.2 | 36 | 35.9 | 32.7 | 27.5 | 20.3 | 14.5 | 25.3 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 7 | 9 | 13 | 18 | 24 | 27 | 29 | 28 | 25 | 20 | 14 | 8 | 18.5 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 26 | 16 | 14 | 15 | 4 | 0 | 0 | 0 | 0 | 2 | 16 | 20 | 113 |
| Euri egunak (≥ 1 mm) | 5 | 4 | 5 | 3 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 3 | 5 | 27 |
| Iturria (1): Weather2Travel[5] | |||||||||||||
| Iturria (2): Climate-Data.org (altitude: 13m, mean temp)[6] | |||||||||||||
Historia
Kuwaiteko badiako Failaka uhartean aurkitutako aztarnek frogatzen dute lurraldea Sumerreko eta Indus haraneko zibilizazioen garaiko zibilizazio goiztiar baten parte izan zela. Failaka uharteak harremanak izan zituen Mesopotamiako hiriekin eta Dilmun —gaurko Bahrain— merkataritza-gunearekin, K. a. 1200 arte. Greziako kolonizatzaileak IV. mendearen bukaeran iritsi ziren uhartera, eta tenplu bat eraiki zuten Artemisa jainkosaren omenez. Uhartea Seleukotar Inperioaren parte izan zen, eta erromatarren garaian behera egin zuen. VII. mendean musulmanek hartu zuten lurraldea, eta islama ezarri zuten.
Kuwait hiria XVII. mendean sortu zen, eta 1756an Sabah familiako Abh Rahimek erreinu autonomoa eratu zuen, eta bere burua xeke izendatu. 1776an, persiarrek Basora (gaur egun Irak) hartu zuten, eta Indiaren eta Mediterraneo itsasoaren arteko merkataritzako bidea Kuwaitetik igaroarazi zuten. Horrenbestez, lurralde honek garrantzi handiagoa izan zuen.
Kuwait Otomandar Inperioaren zergapekoa izan zen, baina XIX. mendearen hasieratik aurrera gero eta handiagoa izan zen Britainia Handiaren eragina. Mendearen bukaeran, Alemaniako gobernuak Berlin-Bagdad burdinbidea Kuwaiteko porturaino luzatzeko asmoa agertu zuenean, Kuwaitek europarren arreta erakarri zuen. 1897an, Mubarak ibn Sabah xekeak hitzarmen bat izenpetu zuen Britainia Handiarekin: britainiarren diru-laguntzaren eta armadaren babesaren truke, Kuwaitek ez zion utziko lurraldea beste inori. Hala, Britainia Handiak babesa eman zion Kuwaiti, Turkia (1898 eta 1914), Saudi Arabia (1919-1925) eta Irak (1952) lurralde hura beretzen ahalegindu zirenean. 1914an, Kuwait Britainia Handiaren protektoratu bihurtu zen. Irakekiko muga 1923an zehaztu zen. 1935ean aurkitu ziren lehen petrolio-hobiak, eta Erresuma Batuko eta Ameriketako Estatu Batuetako konpainiak hobi haiek ustiatzen hasi ziren.
1961eko ekainean, britainiar gobernuak Kuwaiten independentzia onartu zuen, eta adiskidetasun-hitzarmenak izenpetu zituzten bi estatuek. Estatu berriak arazo larriei aurre egin behar izan zien: batetik, Irakek Kuwait osoa beretzat eskatu zuen, eta Britainia Handiak armada bidali zuen Kuwaiti babesa ematera; bestetik, Saudi Arabiak Kuwaiten hegoaldeko eremu neutrala, 1922an sortua, eskatu zuen. 1961eko uztailaren 20an, Arabiar Ligak Kuwaiten independentzia onartu zuen, eta 1963. urteaz gero Nazio Batuen Erakundeko kidea da. 1966an amaitu zen hegoaldeko eremu neutraleko auzia, eremu hori Irak eta Kuwaiten artean ustiatzeko hitzarmena izenpetuta.
1980an, Iraki laguntza eman zion Iranen kontrako gerran; horren ondorioz, Iranek Kuwaiteko petrolio-ontziei eraso zien. Iran-Irak Gerra amaitu zenean, bere onera etorri zen Kuwaiteko egoera. 1990etik aurrera, Irakekiko harremanak gaiztotu egin ziren Kuwaiten petrolioaren politika zela eta. Iraken ustez, Kuwaitek petrolioa lapurtzen zuen eta, neurriz gaindiko ekoizpena zuenez, Iraken ekonomiari kalte egiten zion. Azkenik, 1990eko abuztuaren 2an, Golkoko Gerra hasi zen: Irakeko armadak Kuwait osoa okupatu zuen,[7] eta milaka kuwaitarrek alde egin behar izan zuten. Nazio Batuek baimena eman zuten indarra erabiltzeko Iraken kontra (aurretik blokeo ekonomikoa ezarri zitzaion), eta Kuwaitek nazioarteko armadaren laguntza jaso zuen (Estatu Batuena bereziki).
Gerra hartan Kuwait nagusitu zen, baina hildako asko eta hondamendi ekonomiko handia eragin zituen, Irakeko gudarosteak petrolio-hobi askori su eman baitzion. Suteak hondamendi ekologiko itzela eragin zuen. 1992rako suak itzali ziren, palestinarrak alde eginda zeuden, eta Kuwaitek 16.500 milioi dolar zituen Estatu Batuen laguntzaren truke ordainduta. Urte horretan, Estatu Batuetako osteek Kuwaitera jo zuten berriro, mugetako segurtasuna zaintzeko; izan ere, Irakek ez zituen Nazio Batuen erabakiak errespetatu, eta berriro erasoari ekingo ote zion beldurra zabaldu zen.
1992an bertan, hauteskundeak egin ziren (emakumeek botoa emateko eskubiderik ez zuten, artean) nazio-biltzar berria osatzeko. Izan ere, urte batzuk lehenago, 1986an, emirrak nazio-biltzarra desegitea erabaki zuen, baina harrezkero islamiar fundamentalisten aldetik eraso larriak izan zituenez, eta haien eta oposizioko beste zenbait talderen presioak behartuta, hauteskundeetarako deia egin behar izan zituen azkenean. Horrela lortu zuen emirrak 1986 aurreko oreka-egoera berreskuratzea: oreka-egoera horretan, emirrak du ahalmen gorena, eta oposizioak ez du zalantzan jartzen gailentasun hori. Hauteskundeetan, oposizio laiko eta islamiarrak lortu zuen gehiengoa legebiltzarrean, nahiz eta oso zatituta zegoen, arazo politiko, ekonomiko eta erlijiosoak zirela eta. Nabarmentzekoa da emirrak, atzerritik itzuli zenean, zapalkuntza gogorra bideratu zuela gerran Irakekin kolaboratu zutenen kontra eta palestinarren kontra, eta giza eskubideen kontrako erasoak gertatu zirela salatu zela hainbat erakundetatik.
1994an, Irakeko armada Kuwaiteko mugetara mugitu zen berriro, baina Estatu Batuek behartu zuten atzera egitera eta, urte hartan bertan, azkenik, bi herrialdeen arteko mugak eta Kuwaiten burujabetasuna onartu behar izan zituen Irakek. Gobernu berria antolatu zen, eta liberalen aldeko zenbait berrikuntza egin ziren, integristen kaltetan. Gobernu haren ahalegin nagusiak ekonomia indartzera bideratu ziren. 1996ko hauteskundeetan, gobernuari babesa eman zioten hautesleek. 1999an, emirrak berriro desegin zuen nazio-biltzarra. Hauteskundeetan, erabaki haren kontrako jarrera nabarmendu zen; liberalek islamiar oposizioak baino lau aldiz ordezkaritza zabalagoa lortu zuten. 1998an, petrolioaren prezioek behera egin zuten, eta neurri zorrotzak hartu behar izan ziren galerak murrizteko (ekoizpena murriztea, eta abar); 1999an, Lurralde Petrolio Esportatzaileen Erakundeko gainerako herrialdeetako buruzagiekin batera, petrolioaren ekoizpena murrizteko hitzarmen bat sinatu zuen Kuwaiteko emirrak.
2009ko maiatzean, legebiltzarrerako hauteskundeetan 16 hautagai emakumezko aurkeztu ziren, eta haietako 4 legebiltzarkide bilakatu ziren. 2014an jakin zenez, 100.000 biztanleen herritartasuna ez zuen onartzen Kuwaitek. Horietako askori Komoreetako herritartasuna ematea adostu zuen artxipelagoko gobernuarekin[8].
Gobernua eta administrazioa
Politika
Kuwait monarkia konstituzionala da, Sabah familiako emir baten gobernupean dago (Sabah Al-Ahmad Al-Jaber Al-Sabah, 2006tik); emirrak herentziaz jasotzen du agintea, eta eskumen handia du, bai aginpide legegilean, bai eragilean. Emirra da estatuburua, eta hark aukeratzen du lehen ministroa, gobernuburua. Nazio-biltzarrak du legegintzako aginpidea.
Alderdi politikoak Golkoko Gerraren ondoren legeztatu ziren. Dena dela, Kuwaiteko biztanleen bi herenek kuwaitar herritartasunik ez dutenez, ez dute eskubiderik legebiltzarrerako hauteskundeetan botoa emateko. Gainerako herenetik, 2005era arte % 15ek bakarrik eman zezakeen botoa, kanpoan uzten baitzituzten emakumeak, militarrak eta Kuwaiteko hiritar gisa 30 urte baino gutxiagoko antzinatasuna zuten herritarrak. 2005ean onartu zen emakumezkoen boto-eskubidea.
Hezkuntzan inbertsio handiak egin dira, eta Persiar golkoaren inguruan Kuwait da hezkuntza-mailarik altueneko biztanleria duen herrialdea. Ekialde Hurbileko arazoak gorabehera, oso lurralde segurua da, eta munduko krimen-tasarik txikienetakoa du.
Banaketa administratiboa
Kuwait sei gobernoratotan (muhafazah) dago banatua:
 | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Muhafazah | Biztanleria (2017ko ekaina) | |||||||||||||||||||||||
| 1- Al Asimah (Hiriburua) | 568.567 | |||||||||||||||||||||||
| 2- Hawalli | 939.792 | |||||||||||||||||||||||
| 3- Farwaniya | 1.169.312 | |||||||||||||||||||||||
| 4- Mubarak Al-Kabeer | 254.999 | |||||||||||||||||||||||
| 5- Ahmadi | 959.009 | |||||||||||||||||||||||
| 6- Jahra | 540.910 | |||||||||||||||||||||||
| Iturria: The Public Authority for Civil Information Statistical Reports, stat.paci.gov.kw. | ||||||||||||||||||||||||
Demografia
Biztanleria
2016an 4.052.584 biztanle zituen Kuwaitek.[2] Adineka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak %25 dira, 15-24 urte bitartekoak %15, 25-54 urte bitartekoak %52,3, 55-64 urte bitartekoak %5,1 eta 65 urtetik gorakoak %2,5. Bizi itxaropena 78,2 urtekoa da; 76,8 urtekoa gizonezkoena eta 79,6 urtekoa emakumezkoena (2017ko zenbatespenak).[3] Gizonezkoak emakumezkoak baino gehiago dira, etorkin gehienak gizonak direlako.
Banaketa etnikoa
Biztanle gehienak, %59,2, arabiarrak dira, baina horien artean kuwaitarrek %31,3 bakarrik hartzen dute; gainerako guztiak beste herrialde arabiar batzuetatik emigratuak dira, eta haiek osatzen dute biztanleria aktiboaren gehiengoa, estaturik gabeko arabiarrek; Palestina, Egipto, Irak, Siria eta Libanoko emigranteak hartu izan ditu Kuwaitek bere historian zehar. Ez arabiarrei dagokienez, asiarrak %37,8 dira, eta afrikarrak %1,9.[3]
Golkoko Gerraren ondoren, palestinarrek Kuwaitetik ihes egin behar izan zuten, gerran Iraken alde agertu zirelako, baina gerra garaian ihes egin zuten kuwaitarrak itzuli ziren. Gobernuak neurriak hartu zituen kanpotarren kopurua Kuwaiteko biztanleriaren erditik igo ez zedin, baina gaur egun biztanleen herenak baino ez dira kuwaitarrak.
Erlijioa
Musulmanak %76,7 dira (%60-70 suniak eta %30-40 xiiak) eta kristauak %17,3.[3] Ia kristau guztiak etorkinak dira.
Hiri nagusiak
Kuwait Hiriaz gain, Al-Ahmadi, Al-Farwaniya, Al-Murqab, Jahra eta Mubarak al-Kabeer dira herrialdeko hiri nagusiak.[9]
Ekonomia
aren ingurukoak dira Kuwaiteko ekonomia jarduera nagusiak.]]
Herrialde txikia bada ere, aski ekonomia zabala du eta munduko herrialderik aberatsenetakoa da. Petrolioa ateratzea da jarduera nagusia, han baitago munduko petrolio-erreserba guztien %6 baino gehiago.[3] Barne produktu gordinaren erdia hartzen du ia, esportaziotik ateratako irabazien %90 eta gobernuaren diru-sarreren %75. Kuwaiten dago munduko gas naturalaren %1.
Nekazaritza oso pobrea da, ez baitago lantzeko lur egokirik eta ureztatzeko ur aski (ura destilatu edo inportatu egin behar izaten dute). Arrantzatik ateratzen duten elikagaia kenduta, inportatu egin behar dute gainerako guztia. Industria nagusiak petrolioarekin zerikusia duten jardueretan oinarrituak dira: petrolio-findegiak dira industria aipagarrienak.
1994-1997 bitarteko susperraldiaren ondoren, behera egin zuen ekonomiak 1998an, petrolioaren prezioen jaitsieraren eraginez. 1999an, ekonomia eraberritzeko neurri-sail bat onartu zuen Kuwaiteko gobernuak; neurri horien artean zegoen gizarte-laguntzak murriztea, eta kontsumorako ondasun askoren gaineko zergak garestitzea.
Petrolioari esker, munduko bizi-maila handienetakoa du Kuwaitek, nahiz eta Golkoko Gerrak hondamendi handiak ekarri zizkion (bertako 1000 petrolio-hobietatik 700-i su eman zien Irakek). Inbertsio handiak egin behar zituen gerraren kalteak konpondu eta herrialdea berreraikitzeko. 2003tik aurrera, petrolioaren prezioek gora egin izanari esker, berrindartu egin zen Kuwaiteko ekonomia, baina 2008ko finantza-krisi orokorrak kalte larriak ekarri zizkion.
Erreferentziak
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- Euskaltzaindia: 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak.
- World Population Prospects: The 2017 Revision, esa.un.org
- Kuwait. cia.gov (Noiz kontsultatua: 2018-8-17).
- Helen Chapin Metz, ed. Kuwait: A Country Study. U.S. Library of Congress, countrystudies.us (Noiz kontsultatua: 2018-8-17).
- Kuwait City climate guide. Weather2Travel (Noiz kontsultatua: 2018-8-17).
- Temperature, Climograph, Climate table for Kuwait City. Climate-Data.org (Noiz kontsultatua: 2018-8-17).
- (Gaztelaniaz) «100.000 soldados iraquíes ocupan Kuwait de madrugada» El País 1990/08/03.
- 100.000, Berria, 2014-11-11
- Kuwait. Berria Estilo Liburua, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2018-8-17).
Kanpo estekak
- (Ingelesez) Kuwaiteko gobernuaren webgunea, e.gov.kw
- (Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.
| Autoritate kontrola |
|
|---|
