Kronologia

Kronologia (latinez chronologia, antzinako grezierazko χρόνος, chronos, "denbora" eta -λογία, -logia "ikerketa" hitzen lotunea) gertaera historikoen datak zehaztea helburu duen zientzia da[2]. Kronologia periodizazioaren zati bat ere bada. Historiaren zientzia laguntzailea ere bada eta garai geologikoa zenbatzeko ere erabiltzen dute. Adiera arruntean, kronologia gertaeren zerrenda bat ere bada eta aroak eta egutegiak hori egiteko moduak.[3]

Joseph Scaligerren De emendatione temporum (1583) egungo kronologiaren aitzandaria izan zen[1]

Aroak

Aroak une historiko edo gertaera nabarmen batetik aurrera kontatzen den denbora-tarteak dira.[4] Kronologia zientifikoak gertaera guztiak gertatu ziren ordenan eta eskala finkoan zuzen proportzionatutako tarteetan kokatu nahi ditu. Giza gertaerak erregistratzeko erabiltzen diren eskala kronologikoak sistematikoak eta iraunkorrak dira. Haien irismena, zehaztasuna eta metodoa aldatu egiten dira, haiek erabiltzen dituzten herrien asmoaren, sofistikazio- eta trebetasun-mailaren arabera, baita horiek elkarrekin lotuta dauden egutegi-sistemen arabera ere. Hala ere, konplexua da kronologia historiko zaharrak kronologia zientifikoaren arabera finkatzea. Izan ere, antzinako herrien erreferentzia-terminoak alferrikakoak eta funtsik gabetzat har daitezke arau modernoen arabera, eta, gainera, haien inskripzio eta idazki asko desagertu egin dira ezinbestean.[5]

  • Europan trantsizio neolitikoaren etorrera-denboren kronologia
    Europan trantsizio neolitikoaren etorrera-denboren kronologia
  • Mesopotamiako kronologia
    Mesopotamiako kronologia

Egutegiak

Giza historia erregistratzeko erabiltzen diren kronologia-sistemak egutegiaren sistemekin estuki lotuta daude, eta sistema horiek erabiltzen dituzten herrien asmoaren, sofistikazio-mailaren eta trebetasunen arabera aldatzen dira irismena, zehaztasuna eta metodoa.[5]

  • Ilargi beteko egutegia
    Ilargi beteko egutegia
  • Erromatar egutegia
    Erromatar egutegia
  • Runa egutegia
    Runa egutegia
  • Eguzki egutegia
    Eguzki egutegia
  • Egutegi azteka
    Egutegi azteka

Bestelakoak
  • Bertsolaritza denbora-lerroa
    Bertsolaritza denbora-lerroa
  • LGTB denbora-lerroa
    LGTB denbora-lerroa
  • COVID-19 denbora-lerroa
    COVID-19 denbora-lerroa

Erreferentziak
  1. Richards, E. G.. (1998). Mapping Time: The Calendar and History. Oxford: Oxford University Press, 12–13 or. ISBN 0-19-286205-7..
  2. Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa. Kronologia. .
  3. «kronologia - Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa» www1.euskadi.net (Noiz kontsultatua: 2022-01-27).
  4. (Gaztelaniaz) «ERA» Etimologías de Chile - Diccionario que explica el origen de las palabras (Noiz kontsultatua: 2022-01-27).
  5. (Ingelesez) «chronology | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2022-01-27).

Kanpo estekak
Historia Artikulu hau historiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.