Kooperatibismo

XIX. mendearen lehenengo hamarkadetako kooperatiben lehenengo esperientziak, gehienetan, sozialismo utopikoaren langileen mugimenduarekin loturik daude. Kooperatibismoa, Kooperatibagintza edo Lankidetza indartuz joan zen XIX. mendean, ekonomia kapitalistaren alternatiba gisa. Langileriak gizartea eraldatzeko oinarrizko bi tresna moduan planteatu zuen Robert Owen kooperatibismoaren aintzindariak. 1844. urtean Manchester hiriko empresa batean grebalari batzuk kaleratu zituzten; hau dela eta, Rodchaleko kooperatiba osatu zuten.

XX. mendean kooperatibismoak hedapena nabarmena izan zuen Katolikoek eta ezkerreko ideologiek bultzatuta. Euskal Herrian ALFA aitzindaria izan zen, UGT sindikatuari esker osatuta. Garai beran CNT sindikatu anarkosindikalistak antzeko kooperatibak sustatu zituen estatu espainol osoan zehar, Joan Peiró i Belis-en bultzadari esker [1]. Azken hamarkadetan, gero eta eragin ideologiko handiagoa izaten ari dira gizartearen autoeraketan oinarritzen diren ekimen hauek, eraginkortasuna eta interes orokorra bateragarriak egiteko tresna egoki gisa eta, batez ere, Estatuaren egitekoak galdu duen pisua eta begirunegatik, bai eskuma eta bai ezkerreko ildoen aldetik ere.

Lankidetzaren oinarri ideologikoak anitzak dira. XIX mendean, batez ere, sozialismo utopikoan oinarritu zen baina geroago merkatuko anarkismoaren eta beste zenbait ideologiaren ildotik garatu zen. XX. mendearen hasieran, lotura sendoak izan zituen kooperatibismoak sindikatu sozialdemokratekin, anarkosindikalismoarekin eta Eliza Katolikoarekin loturiko hainbat gizarte ekimenekin.

XXI. mendearen hasierarekin batera, kooperatibismoaren berpizkunde kontzeptuala igartzen da ezkerreko zenbait ideologoen eskutik, sozialismo autoritarioak jasandako porrotaren ondorioz.

• Zuzeneko demokrazia: gizartearen kudeaketarekin lotutako erabakiak hartzeko prozesuetan erabiltzen da nagusiki. Bazkide guztiak protagonismoaren eta partaidetzaren bidez barneratzean datza.
• Norberaren ahalegina ezinbestekoa da, kideek euren borondate eta motibazia transmititu behar dute, betiere lortu nahi diren helburuak lortzeko asmoz.
• Ondasunak banatzeko ekitatea. Soberakinak elkarteko kideen artean banatu beharko dira, ekitate bat izanaz betiere, hau da, nahiko berdintsu.
• Erantzukizuna. Helburu komunak lortzeko proposatutako jarduerak betetzeko aukera ematen duen eginkizun maila. Gainontzeko kideekin izaniko konpromiso moral hautsiezin batek bultzatuta.
• Berdintasuna kideen artean. Eskubide zein betebehar berdinak dituzte eta elkartera gehitu zein honetatik alde egiteko eskubide osoa dute.
• Elkartasuna kooperatibismoaren zutabe gisa ere aipa daiteke. Elkarte hauen helburu nagusia elkarteko kideen eta euren familien arazoak konpontzen laguntzea da. Hauetaz gain, kokatuta dauden inguruko gizartean ere eragin positiboa izaten saiatu behar dute.

Nork bere buruari laguntzea jende guztiak bere patua kontrolatu ahal eta behar duelako ustean oinarritzen da. Norberaren gaitasun eta baliabideetan fidatzea da. Kooperatibistok, gainera, zera sinesten dugu, gaitasun horiei etekin handiena ateratzeko era onena dela besteekin elkartzea[2].

Elkarrekin aritze horrek, “denok batera” horrek, “norberaren arduraren” berme erantsia darama. Seriotasunez egiten dugu elkarlanaren aldeko apustua. Nor bere lekutik, baina elkarlanaren ondoriozko talde horrek lagunduta, guztion proiektuaren eraginkortasunaren arduradun gara.

Berdintasunean oinarritzen dira kooperatibak. Kooperatibaren oinarrizko unitatea bazkidea da eta bazkide kontzeptua kooperatibetan berdintasunezkoa da. Honek esan nahi du berdinak garela pertsona izate hutsagatik. Nahiz eta oinarri-oinarrizkoa iruditu, gizakiari buruzko ideia hau ez da betetzen batik bat kapitalaren etekinei begira dauden enpresetan. Kooperatibetan bozka emateko, informazioa jasotzeko eta etekinetan banatzeko eskubide berberak dituzte bazkide guztiek, jarri duten kapitalaren kopurua kontutan hartu gabe.

Baina kooperatiba bat osatzen duten pertsona guztiak berdinak badira ere, ezin da ahaztu Printzipio hau beste Printzipio batek, zuzentasunarenak, hain zuzen, hobetzen duela. Guztiok aukera berberak ditugu, baina bakoitzak jasoko du eman duenaren arabera, egin duenaren arabera. Adibidez, kooperatiba batean etekinak banatzean, ez dugu inoiz kontuan edukiko bakoitzak jarritako kapitalaren kopurua, “kooperatibizatutako jarduera” baizik.

Hurrengo balioa elkartasuna da. Balio honek historia luzea eta emankorra dauka Mugimendu Kooperatiboan. Jarduera kooperatiba ez da soilik norberaren interes mozorrotua. Kooperatiba bat ez da bazkideen elkarte hutsa, kolektibitate bat baizik. Elkarlanean fidatzen garenez, taldearen interes orokorrekin zein taldekide bakoitzaren interes partikularrekin bat egiten dugu. Eta garrantzitsuena zera da, elkartasun jarrera hori Kooperatibaren barruan geratzen den indarra izatetik Kooperatibak kanporantz bideratzen duen indarra izatera pasatzen dela, guztion ongizatearen zerbitzuan jartzeko, ez Kooperatibaren zerbitzuan, gizarte osoarenean baizik.

Zintzotasuna kooperatiben beste ezaugarri bat da. Historikoki kooperatibak saiatu dira pisu eta neurri zuzenak erabiltzen, eta aitzindariak izan dira produktuen kalitatea eskatzen. Kalitatea ez da salneurri zuzenaren etsai izan behar, kontsumo-kooperatibek erakutsi egin duten bezala. Lan elkartuko kooperatibek, bestaldetik, historian ospe ona lortu dute kudeaketa irekiko sistema zintzoak sortzeko egindako lanagatik. Mailegukoek ere beste horrenbeste lortu dute mundu osoan negozioetan erakutsitako zintzotasunagatik, bereziki interesak kalkulatzerakoan. Eta nekazaritza-kooperatibek aurrera egin dute kalitate handiko eta ondo etiketatutako produktuekiko konpromisoa azalduz, elikagaien segurtasunaren kezka orokorretik abiatuta.

Zintzotasun honek isla garbia dauka kooperatiben balioetatiko bat den gardentasunean. Ez dago kooperatiba bezalako enpresa egiturarik, bazkideen, administrazioaren eta gizarte osoaren informazio eskaerak erraztu eta azkartzeko.

Gizartegintza da kooperatiben aktiboen zerrendari bukaera ematen dion balioa. Egia esan, beste guztien ondorio hutsa da. Horrela, talde baten elkarlanak talde horren beharrak asetzeaz gain, garatzen den gizartean eragin zabala lortzen du, eta nork bere buruari laguntzeak, zuzentasunak eta elkartasunak bere baitan biltzen dituzte kooperatibaren interes hutsak baino zabalagoak diren beste batzuk, hots, gizarte osoaren interesak. Adibide gisa, hor dago legeak kooperatibei onartzen dien eskubidea bere etekinen zati bat haien inguruko sustapen kultural, profesional edota asistentzialean gastatzeko.

• Robert Owen
• Pierre-Joseph Proudhon
• Henri Saint Simon
• Charles Fourier
• Arizmendiarrieta
• Joan Peiró i Belis

Kooperatibismoa kooperatiben ordezkari diren erakundeen bitartez gauzatzen da batez ere, estatuen eta hauen antolaketa administratiboaren arabera normalki, hauen araberakoa izaten baita antolamendu juridikoa gehienetan. Hala ere, ekonomia solidarioaren eta kooperatibismo eraldatzailearen antolaketa instituzionalak beste forma federatuagoak hartzen ditu, eta askotan ohiko egituretatik kanpo antolatzen da.

Funtsezko erakundeok hauek dira:

• Nazioarte[3] mailan: ICA, Nazioarteko Kooperatiben Aliantza
  • Lan kooperatibak: CICOPA
  • Kontsumo kooperatibak: CCW
  • Nekazaritza kooperatibak: ICAO
  • Kreditu kooperatibak: ICBA
  • Etxebizitza kooperatibak: ICAH
  • Osasun kooperatibak: IHCO
  • Seguru kooperatibak eta mutuak: ICMIF
  • Arrantzale kooperatibak: ICFO
• Europa[4] mailan: Cooperatives Europe
  • Lan kooperatibak: CECOP
  • Kontsumo kooperatibak: Eurocoop
  • Nekazaritza kooperatibak: Cogeca
  • Kreditu kooperatibak: EACB
  • Etxebizitza kooperatibak: Housing Europe
  • Farmazia kooperatibak: Eurosocial Pharma
• Espainiar[5] estatuan: gizarte ekonomiako ordezkaria den CEPES erakundeak ordezkatzen ditu kooperatibak
  • Lan kooperatibak: COCETA
  • Kontsumo kooperatibak: Hispacoop
  • Nekazaritza kooperatibak: CCAE
  • Kreditu kooperatibak: UNACC
  • Etxebizitza kooperatibak: CONCOVI
  • Farmazia kooperatibak: ACoFarma
  • Osasun kooperatibak: Espriu Fundazioa
  • Arrantzale kooperatibak: UNaCoMar
  • Irakaskuntza Kooperatibak: UECoE
  • Garraiolari kooperatibak: UCoTrans
• Euskal Autonomia Erkidegoan[6]: Konfekoop
  • Lan kooperatibak: Erkide
  • Kontsumo kooperatibak: Erkide
  • Nekazaritza kooperatibak: ENKF, Gurelur
  • Kreditu kooperatibak: Erkide
  • Irakaskuntza Kooperatibak: Erkide
  • Garraiolari kooperatibak: EGKF
  • Energia kooperatibak: Goiener

Euskal Herriko kooperatibismoari hitz egiteko orduan, bertan nazioarteko erreferente nagusia dagoela da aipatzekoa, hori Mondragon taldea[7] izanik. Honez gain, Mondragon Corporacion Cooperativako sortzailea den Jose Maria Arizmendiarrietak[8] egin duen lanaren inguruan informatzea ere egokia izango litzateke.

Thompson E. P., "La formación de la clase obrera en Inglaterra", Crítica, Bartzelona, 2002

• Euskal Kooperatiben Mugimendua

• International Co-operative Alliance
• Co-operatives Europe
• Konfekoop – Euskadiko Kooperatiben Konfederazioa
• EKGK – Euskadiko Kooperatiben Goren Kontseilua
• Elkar-Lan Koop.E.
• Forokoop – Kooperatiba-eztabaidarako Foroa
• Erkide