Kontserbadurismo

Soziologian eta politikan, kontserbadurismoa edo kontserbatismoa[1] gizartean, ekonomian nahiz politikan ikuspuntu paternalista batetik tradizioaren balioa aldarrikatuz, aldaketa sozialen aurka agertzen den ideologia eta jarrera da. Kasu horietan, kontserbadurismo terminoa tradizionalismo gisa ulertzen da politikan, edo ordena politiko bat bere horretan mantentzea, edo atzerakoi edo galdutako ordena politiko baten berrezarpen gisa[2]. Ideologia eta jarrera horren aldeko pertsona, taldeak eta horien iritziak kontserbadoreak direla esaten da. Mendebaldeko kulturan, kontserbadurismoa erlijioak bultzaturiko baloreekin lotzen da, hala nola familia, giza sexualitatearen kontrola eta espazio publikoen kontrola. Historian zehar, gainera, kontserbadurismoak botere ekonomiko eta finantzarioaren interesen alde jokatu izan du.

Politika
Botereak
Gobernu motak
Erregimen eta sistemak
Botere motak
Estatu motak
Kontzeptuak
Prozesuak
Banaketa administratiboa
Kargu eta postuak
Kargu eta postuak
Ideologiak
Jokabideak

Espektro politikoan, kontserbadoreek hierarkia-ordenari buruz duten aldeko balioespenagatik, eskuin politikoaren barruan daudela uste da maiz; hala ere, neurri txikiagoan, kontserbadoreak aurki daitezke ezker politikoan ere[3][4][5].

Ekonomiari dagokionez, historikoki, kontserbadoreak protekzionistak izan ziren, merkatu askearen aurka posizionatuz. Hala ere, XX. mendean, alderdi kontserbadore batzuek jarrera ekonomiko neoliberalak hartu zituzten Gerra Hotzaren eraginez, sistema sozioekonomiko kapitalistaren defentsan aliatuz komunismoaren aurka. Ondorioz, XXI. mendean, kontserbadurismo politikoaren barruan, gai ekonomikoari buruzko hainbat jarrera daude.

Filosofia kontserbadorearen hastapenak

Chateaubriandek kontserbadore terminoa hiztegi politikoan sartu zuen 1819an, Frantziako Iraultzaren aurreko eta ondoriozko ideien aurka zeudenei edo, oro har, Ilustrazioan sortu ziren ideia eta printzipioei[6], neurri batean, Antzinako Erregimena berrezartzeko asmoa zutenei erreferentzia egiteko. Herrialde ezberdinetan ezaugarri bereziak izan zituen oposizio hori indartu egin zen iraultza eta gerra horien ondorioz. Horrela, adibidez, Michael Sauterrek honako hau idatzi zuen: «Amaitzeko, kontserbadurismoa Frantziako iraultza aurreko garaietako emaitza da. Jatorri bat baino gehiago ditu, eta hainbat herrialdetan modu ezberdinetan agertu zen. Baina bere historiaz esan dezakegun zerbait baldin bada, Frantziako Iraultzak kontserbadurismoa mugimendu bihurtzeko oldarra sortu zuela da. 1789 baino lehen edozein aldaketaren aurkako kanpaina egin zutenak bat-batean profeta bihurtu ziren»[7]. Edo, bere burua kontserbadoretzat duen pertsonaia moderno baten hitzetan: «gaizkiaren sustraiak historiko-genetikoki berdinak dira mendebaldeko mundu osoan. Zorigaiztoko urtea 1789 da, eta ekitaterik ezaren sinboloa jakobinoen frigiar txanoa da. Bere heresia nortasunaren eta askatasun pertsonalaren ukazioa da. Haren agerpen zehatza da jakobino masen demokrazia, kolektibismo nazional eta estatismo mota guztiak, sozialismoak eta komunismoak sortzen duten marxismoa, faxismoa eta nazionalsozialismoa. Ezkertiartasuna bere aldaera eta agerpen moderno guztietan, zeinei AEBn, modu perbertsoan, liberalismo terminoa aplikatzen zaien»[8].

Edmund Burke, Frantziako Iraultzaren aurka baina AEBko Iraultzaren alde zegoen XVIII. mendeko estatista anglo-irlandarra, kontserbadurismoaren filosofoetako bat izan zen bere hasierako garaian[9], bestea Joseph de Maistre izan zelarik antzeko garai batean[10][11]. Terminoaren lehen erabilera, testuinguru politiko batean, 1818an sortu zen, François-René de Chateaubriandekin, Borboien berrezarkuntza garaian, Frantziako Iraultzaren politikak atzera eramatea eta ordena sozial bat ezartzea bilatzen zuena[12].

Pentsamendu kontserbadorea asko aldatu da egungo tradizio eta kultura nazionaletara egokitu ahala[13]. Beraz, munduko hainbat lekutako kontserbadoreak (bakoitzak bere tradizioak defendatzen ditu) ez daude ados hainbat gaitan. Historikoki eskuineko politikarekin lotuta, termino hori ikuspuntu sorta zabala deskribatzeko erabili izan da. Kontserbadurismoa libertarioagoa edo autoritarioagoa izan daiteke; populistagoa edo elitistagoa; aurrerakoiagoa edo atzerakoiagoa; moderatuagoa edo muturrekoagoa[14][15].

Gaiak

Politologo batzuek, hala nola Samuel P. Huntingtonek, kontserbadurismoa egoeraren arabera ikusi dute. Definizio hori dela eta, kontserbadoreek beren garaiko erakundeak defendatzen dituztela uste da[16]. Quintin Hogg Britainia Handiko Alderdi Kontserbadoreko presidentearen arabera, 1959an: «Kontserbadurismoa ez da filosofia bat, jarrera bat baizik, etengabeko indarra, gizarte aske baten garapenean betiereko funtzioa betetzen duena eta giza izaeraren beraren eskakizun sakon eta iraunkorrari dagokiona»[17]. Kontserbadurismoa, askotan, termino generiko gisa erabiltzen da «liberalismoaren [klasikoa] eta faxismoaren arteko espektro politikoa betetzen duen ikuspuntu eskuindarra» deskribatzeko[18].

Historia intelektuala

Protokontserbadurismoa

Britainia Handian, Errestaurazio garaiko Tory mugimendu kontserbadorea (1660-1688), zuzenbide jainkotiarraren bidez gobernatzen zuen errege batekin gizarte hierarkiko bat babesten zuen protokontserbadurismo modu bat izan zen. Hala ere, kontserbadoreak, ondorengo kontserbadore nagusi gehienengandik bereizten dira, moderatuagoak, non herriaren subiranotasunaren ideiaren aurka zeuden eta parlamentuaren autoritatea eta erlijio-askatasuna baztertzen zituzten. Robert Filmer-en Patriarcha itun errealista (1680an argitaratua, baina 1642-1651ko Ingalaterrako Gerra Zibila baino lehen idatzia) bere doktrinaren deklarazio bezala onartu zen. Dena den, 1688ko Iraultza Loriatsuak, printzipio hau kaltetu zuen Ingalaterran gobernu konstituzional bat ezartzean, Whig ideologia nagusitasunera eraman zuena eta kontserbadoreen aurka zegoena. Porrotaren aurrean, kontserbadoreek mugimendua aldatu zuten. Jarrera kontserbadore moderatuagoak hartu zituzten, hala nola subiranotasuna Koroaren hiru estatuei, Lorden estatuei eta Komunei zegokiela esatea, eta ez Koroari bakarrik[19]. Richard Hooker (1554-1600), Halifaxeko markesa (1633-1695) eta David Hume (1711-1776) garaiko protokontserbadoreak izan ziren. Halifaxek pragmatismoa sustatu zuen gobernuan, eta Humek arrazionalismo politikoaren eta utopiaren aurka argudiatu zuen[12][20].

Sortzaile filosofikoak

Edmund Burke (1729-1797) kontserbadurismo modernoaren sortzaileetako bat izan zen[21][22], batez ere eskualde britainiarrean. Burke Rockinghamgo markesaren idazkari pribatu gisa eta Whig alderdiaren Rockinghamen adarreko panfletoegile ofizial gisa aritu zen[23]. Toryrekin batera, haiek izan ziren kontserbadoreak Erresuma Batuan XVIII. mendearen amaieran[24].

Edmund Burke (1729–1797)

Whig Alderdiaren jarraitzaile gisa, Burkeren iritziak kontserbadurismoaren eta errepublikanismoaren arteko nahasketa bat ziren[25]. 1775-1783ko Amerikar Iraultza babestu zuen, baina 1789-1799ko Frantziako Iraultzaren indarkeria gorrotatu zuen. Adam Smithen (1723-1790) jabetza pribatuaren eta ekonomiaren ideal kontserbadoreak onartu zituen, baina pentsatzen zuen ekonomiak etika sozial kontserbadorearen mende; kapitalismoak Erdi Aroko tradizio sozialaren mende, eta enpresa-klaseak aristokraziaren mende egon beharko zuketela[26]. Erdi Aroko tradizio aristokratikotik eratorritako ohorezko estandarrak azpimarratu zituen, eta aristokrazia nazioaren lider natural gisa ikusi zuen[27]. Horrek mugak ekarri zizkien Koroaren botereei, Legebiltzarreko erakundeak gobernuak izendatutako batzordeak baino hobeto informatuta zeudela ikusi baitzuen. Ezarritako eliza baten alde zegoen, baina nolabaiteko erlijio-tolerantzia onartzen zuen[28]. Burkek, azkenik, tradizioan oinarrituta, gizarte-ordena justifikatu zuen: tradizioak espeziearen jakinduria irudikatzen zuen, eta komunitatea eta gizarte-harmonia baloratzen zituen gizarte-erreformen gainetik[29].

Joseph de Maistre (1753–1821)

Beste kontserbadurismo modu bat Frantzian garatu zen Britainia Handiko kontserbadurismoarekin batera. Kontrailustrazioko Joseph de Maistre (1753-1821) eta Louis de Bonald (1754-1840) moduko filosofoen lanek eragin zioten. Europako kontserbatzaile kontinental askok ez zuten eliza eta estatua banatzea babesten, eta gehienek Eliza katolikoarekiko estatu-lankidetza babesten zuten, Frantzian iraultzaren aurretik egon zena, esaterako. Kontserbadoreak lehenak izan ziren nazionalismoa besarkatzen ere, aurretik Frantziako liberalismoarekin eta iraultzarekin lotua zegoena[30]. Frantziako lehen kontserbadoreetako batek, François-René de Chateaubriandek (1768-1848), modernitatearen aurkako oposizio erromantikoa besarkatu zuen, haren hutsunea fedearen eta leialtasun tradizionalaren bihotz beteaz kontrastatuz[31]. Kontinenteko beste toki batzuetan, Justus Möser (1720 – 1794) eta Friedrich von Gentz (1764 – 1832) alemaniar pentsalariek iraultzatik sortutako Gizakiaren eta Herritarraren Eskubideen Adierazpena kritikatu zuten. Oposizioa Adam Müller (1779-1829) eta Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1771-1830) alemaniar idealistek ere adierazi zuten, azken horrek ezkerreko zein eskuineko jarraitzaileak inspiratu zituen[32].

Burkek eta Maistrek demokrazia kritikatu zuten, oro har, nahiz eta arrazoiak ezberdinak eman. Maistre gizakiek arauak bete zitzaketelako ezkorra zen, eta Burke eszeptiko ageri zen gizakiek arauak ezartzeko duten berezko gaitasunaz. Maistrerentzat arauek jatorri jainkotiarra zuten, eta Burkek, berriz, ohituratik sortzen zirela uste zuen. Burkerentzako ohitura faltak eta Maistrerentzako gida jainkotiar faltak jendeak modu beldurgarrian jokatuko zuela esan nahi zuten. Biek ala biek uste zuten okerreko askatasunak nahasmena eta kolapso politikoa eragiten zituela. Elkarren ideiak, kontserbadurismo erromantiko eta arrazionalismoaren kontrako korronte batean jariatuko ziren, baina, oraindik, bananduta egongo ziren. Burke arrazoiketari eta desadostasunari irekiago zegoen; Maistrek, berriz, fedea eta autoritatea nahi zituen, eta horrek, kontrastez, liberalismoaren kontrako pentsamendu-korrontea ekarri zuen[33].

Politikari kontserbadore nabarmenak

Ikus, gainera

Erreferentziak
  1. Zehazki hiztegia Euskal Herriko Unibertsitatea
  2. "Kontserbadurismoa ideologia politiko eta sozialen talde bat da, eta erakunde sozial eta politiko tradizionalak, ekintza politikoan gradualismoa eta mugimendu politiko eta sozial erradikalen aurkako jarrera sustatzen ditu. Nazioarteko mugimendu intelektual eta politiko identifikagarri moduan, kontserbadurismoa Frantziako Iraultzaren aurkakotasunean sortu zen, eta bere lehen urteetan Edmund Burkeren Reflections on the revolution in France (Frantziako Iraultzaz gogoetak) saiakerak eragin handia izan zuen, 1790ean lehen aldiz argitaratua. Iraultzaren ondoren, kontserbadurismoa mendebaldeko Europako zati handi batean hedatu zen, eta eragina izan zuen XIX. mendeko diplomazialari eta intelektual nagusien ideologietan, Klemens von Metternich, Joseph de Maistre eta Juan Donoso Cortés barne. What Is Conservatism? (Zer da kontserbadusrismoa? (Pentsaera Politikoaren Entziklopediaren kontserbadurismoari buruzko saiakeraren laburpena, Gregory Claeysek argitaratua eta CQ Pressek argitaratua (2013)). Ryan McMaken. Mises Institutua.
  3. «Bigarren Mundu Gerraosteko prozesu horretako pertsonaia nagusietako batzuk kristau-demokratak izan ziren, hain zuzen ere, kontserbadurismoaren aldekoa (nahiz eta akademiko guztiak ez dauden ados kontserbadoreen esparruan kokatzearekin) malguagoak. Europan nagusi izan ziren; Europako proiektua diseinatu zuten, eta, horien guraso fundatzaileen artean, demokristau asko daude, hala nola Robert Schuman, Alcide de Gasperi edo Konrad Adenauer, eta aktore erabakigarriak izan ziren 70eko hamarkadan beste joera kontserbadore batzuek lekuz aldatu zituzten arte.[...] Hiru elementuk erraztu zuten kristau-demokraten hazkundea Europa mendebalde eta demokratikoan 1945etik aurrera. Eta haietako bat funtsezkoa izan zen: ez ziren faxistak, besterik gabe. «Gerra ostean geratu ziren kontserbadore mota bakarra ziren, eta egiaztagiri antifaxistak zituzten. Bigarren Mundu Gerratik sortu ziren, elkarlanaren itzalik ez zuen kontserbadurismoaren beso gisa», azaldu du Durantik. Eta zutik dagoen alderdi kontserbadore bakarra izateak eta liberalekin, sozialistekin eta komunistekin koalizioak eta itunak egiteko bezain malguak izateak abantailarekin abiatzea eragin zuen. Beste bi puntu erabakigarriak izan ziren, Gerra Hotzaren garaian, alderdi antikomunista nagusi bihurtu zirela eta horrek boto asko eman zizkiela. Bestalde, beste bi ikuspegi nagusien (liberal kapitalistak eta sozialistak) artean, erdigune gisa kokatu ziren, Estatuak rol oso garrantzitsua zuen, eta, aldi berean, ez zen haietaz fidatzen». (Gaztelaniaz) Cambios en las corrientes conservadoras. La resaca del Covid-19, ¿la nueva ‘happy hour’ de los democristianos? Nacho Alarcon. El Confidencial (2020)
  4. "Demokrazia kristauak urruneko jatorria du, ez katolizismoaren alderdi liberalean, uste ohi den moduan, baizik eta korronte kontserbadoreenetan, XIX. mendean integrismoaren, intransigentziaren eta kontrairaultzaren postulatuekin identifikatzen zirenetan. Modernismoaren aurrerapenei aurre egiteko, Pio IX.a buru zuen Eliza katolikoak kontraerasora jo zuen erlijioaren presentzia bizitzaren alderdi guztietan ziurtatzeko. Zeregin horretan, katolizismo intransigenteak, katolizismo sozialak eta Demokrazia Kristauak lagundu zioten. (Gaztelaniaz) (Ingelesez) La Democracia Cristiana en Colombia (1959-1960). Observaciones preliminares. Ricardo Arias Trujillo. Historia Crítica aldizkaria (2009)
  5. "Gizarte kontserbadore kristaua 30eko hamarkadan sortu zen, gizarte liberalaren eta kontserbadurismo integristaren krisi-egoera berean. Biak kapitalismoarekin kritikoak dira, biek aldarrikatzen dute Erdi Aroko gizartearen alderdi korporatibo eta komunitarioa. Baina biek oso modu ezberdinean ulertzen dute demokrazia [] Gakoa katolizismoaren eta kultura sekularraren arteko elkarrizketa berri bat sortzea izan zen. (Gaztelaniaz) Conservadurismo y democracia cristiana en Chile. Sol Serrano. El Mercurio egunkarian argitaratua, 2000. urtean
  6. (Ingelesez) Hamilton, Carol. «The Scary Echo of the Intolerance of the French Revolution in America Today» History News Network (Noiz kontsultatua: 2024-02-01).
  7. Sauter, Asistente. (2008-01-31). «Historia de las Civilizaciones (español): Sesión 9: El Conservadurismo» Historia de las Civilizaciones (español) (Noiz kontsultatua: 2024-02-01).
  8. Erik von Kuehnelt-Leddihn (Leftism (1974), pp. 11-12.) citado por Donald W. Livingston en [EL CONSERVADURISMO DE DAVID HUME]
  9. (Ingelesez) O'Gorman, Frank. (2004). Edmund Burke: His Political Philosophy. Psychology Press ISBN 978-0-415-32684-1. (Noiz kontsultatua: 2024-02-01).
  10. DeMarco, Carl. (2023-01-01). «A Historical and Philosophical Comparison: Joseph de Maistre & Edmund Burke» The Gettysburg Historical Journal 22 (1) ISSN 2327-3917. (Noiz kontsultatua: 2024-02-01).
  11. «Book Review | Conservatism: The Fight for a Tradition, by Edmund Fawcett» The Independent Institute (Noiz kontsultatua: 2024-02-01).
  12. Muller 1997, 26 orr. .
  13. Heywood 2012, 66 orr. .
  14. Vincent, Andrew (2009). Modern Political Ideologies. John Wiley & Sons. p. 79. ISBN 978-1-4443-1105-1
  15. Fawcett 2020, 59 orr. .
  16. Winthrop, Norman (1983). Liberal Democratic Theory and Its Critics. Croom Helm Ltd. pp. 163–166. ISBN 978-0-7099-2766-2
  17. (Ingelesez) Marylebone, Quintin Hogg Baron Hailsham of St. (1959). The Conservative Case. Penguin Books (Noiz kontsultatua: 2024-02-01).
  18. Hamilton, Andy. (2020). Zalta, Edward N. ed. «Conservatism» The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Metaphysics Research Lab, Stanford University) (Noiz kontsultatua: 2024-02-01).
  19. Eccleshall, 1990, or. ix, 21
  20. (Ingelesez) Wolin, Sheldon S.. (1954-12). «Hume and Conservatism» American Political Science Review 48 (4): 999–1016.  doi:10.2307/1951007. ISSN 1537-5943. (Noiz kontsultatua: 2024-02-01).
  21. (Ingelesez) Heywood, Andrew. (2003). Political Ideologies: An Introduction. Palgrave Macmillan ISBN 978-0-333-96178-0. (Noiz kontsultatua: 2024-02-01).
  22. Lock, F. P. (2006). Edmund Burke. Volume II: 1784–1797. Clarendon Press. p. 585
  23. Stanlis, Peter J. (2009). Edmund Burke: Selected Writings and Speeches. Transaction Publishers. p. 18
  24. Auerbach 1959, 33 orr. .
  25. (Ingelesez) «Conservatives can’t claim Edmund Burke as one of their own | Aeon Essays» Aeon (Noiz kontsultatua: 2024-02-01).
  26. Kopalyan, Nerses (2010). In Defense of Edmund Burke's Aristocratic Order. Lambert Academic Publishing. ISBN 9783843375436
  27. Auerbach 1959, 37–40 orr. .
  28. Auerbach 1959, 52–54 orr. .
  29. Auerbach 1959, 41 orr. .
  30. Adams, Ian (2002). Political Ideology Today (2 ed.). Manchester University Press. p. 46
  31. Fawcett 2020, 20 orr. .
  32. Fawcett 2020, 25–30 orr. .
  33. Fawcett 2020, 5–7 orr. .

Bibliografia

Irakurketa gehiago

Orokorrak

Kontserbadurismo eta faxismoa

Kontserbadursmo eta liberalismoa

Kontserbadurismo eta emakumea

Kontserbadurismoa Alemanian

Kontserbadurismoa Hego Amerikan

Kontserbadurismoa Errusian

Kontserbadurismoa Erresuma Batuan

Kontserbadurismoa Estatu Batuetan

Psikologia

Besteak

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.