Komunikazio

Komunikazio hitzak latinezko communicare aditzean du erroa, hau da, partekatu edo komuna egin esan nahi du[1]. Komunikazioa informazioaren transmisio gisa ulertu ohi da[2][3][4]. Ildo horretatik, mezu bat igorle batetik hartzailera helarazten da medio motaren bat erabiliz, hala nola soinua, papera, gorputz-mugimenduak edo elektrizitatea[3][3][5]. Beste zentzu batean, komunikazio terminoa komunikatzen ari den mezuari edo halako transmisioak aztertzen dituen ikerketa-eremuari ere erreferentzia egin diezaioke[2][4]. Komunikazioaren karakterizazio zehatza eztabaidan dago. Jakintsu askok zalantzak sortu dituzte definizio bakar batek terminoa zehaztasunez har dezakeen. Zailtasun horiek, terminoa, testuinguru ezberdinetan, hainbat fenomenori aplikatzen zaienetik datoz, askotan esanahi apur bat ezberdinekin[6][3]. Definizio egokiaren gaiak maila askotan eragiten du ikerketa prozesuan. Horrek, besteak beste, zer fenomeno enpiriko behatzen diren, nola sailkatzen diren, zein hipotesi eta lege formulatzen diren eta urrats horietan oinarritutako teoria sistematikoak nola artikulatzen diren ere sartzen dira[6].

Komunikazio eredu klasikoa, historian garatu zen lehena, lineala da: igorle batek mezu edo seinale bat igortzen dio hartzaileari. Geroztik ordea, komunikazioaren eredu konplexuagoak eratu dira; horien artean, komunikazioaren transakzio-eredua dago, komunikazioaren agenteak aldi berean igorle eta hartzaile gisa jarduten dutela ezartzen duena eta komunikazioaren feedbacka nabarmentzen duena.

Roman Jakobsonen komunikazioaren ereduaren eskema.

Hauek dira komunikazioko oinarrizko elementuak:

• Kodea: zeinu multzo bat da, zenbait arauren (semantika) arabera konbinatzen direnak, eta interpretatu egin daitezke (deskodetzea); horien bidez, igorleak mezua eratuko du. Hartzaileak kodea ezagutu behar du mezua interpretatu ahal izateko.
• Kanala: Igorlearengandik hartzailearengana mezua transmititzeko behar den oinarri fisikoa da. Adibidez, orriak, haizea, kable elektrikoak...
• Igorlea: komunikazio-asmoa duen pertsona da, eta berak transmitituko du informazioa (mezua); horretarako, mezua eratu, eta hartzaileari bidali behar dio. Pertsona horrek aukeratuko du zer zeinu erabiltzea komeni zaion horretarako, beraz, kodifikazio-prozesu bat egingo du, alegia, mezua kodifikatuko du.
• Hartzailea: aurrez igorle batek igorri duen mezua jaso eta interpretatzen duen pertsona da. Hau da, pertsona honek deskodetu beharko ditu jaso dituen mezuaren zeinuak. Informazioa interpretatu ondoren, hartzaileak erantzun egin dezake, eta, hala, igorlearen lekua hartuko du; horrela, komunikazio-ekintza gertatuko da.
• Mezua: zentzurik orokorrenean, komunikazioaren helburua da. Igorleak eratu eta hartzaileari kanal edo komunikabide zehatz baten bidez igorriko dion informazioa edo zeinu-sekuentzia da.
• Egoera, komunikazio-egoera edo testuingurua: zentzu orokorrean hartuta, komunikazio-ekintza edo -gertaera gertatzen den espazioa da. Igorleari eta hartzaileari eragiten dioten inguruabarrak egongo dira, eta horiek mezuaren interpretazioa baldintzatuko dute. Hala igorleak nola hartzaileak kontuan izan behar dituzte komunikazio-ekintza horren inguruabarrak, zeinak, elkarrizketa batean jakintzat ematen baitira, komunikazioa eraginkorra izan dadin.
• Erreferentzia-esparrua: zer ingurunetan gertatzen den egoera.

Erabiltzen diren zeinuen arabera, hitzezko komunikazioa eta hitzik gabeko komunikazioa bereiz daitezke.[7]

Sarritan, hitzezko zeinuak eta hitzik gabekoak nahastu egiten dira mezuetan; hala, komunikazio-modu mistoak gertatzen dira. Horren adibide izan daitezke publizitate-iragarkiak, zinema edo komikiak.

Igorlearen eta hartzailearen arteko harremanari erreparatuz gero, aldebakarreko komunikazioa eta aldebiko komunikazioa bereiz daitezke.

Aldebakarreko komunikazioa hartzailea igorle bihurtzen ez denean gertatzen da. Hori, esate baterako, trafiko-seinaleekin gertatzen da. Aldebiko komunikazioa egongo da hartzailea igorle ere bihurtzen denean; hala gertatzen da, adibidez, elkarrizketetan.

Hitzik gabeko komunikazioa

Sakontzeko, irakurri: «Hitzik gabeko komunikazio»

Hitzik gabeko komunikazioak laguntzen du hizkuntza desberdinak hitz egiten dituzten pertsonek elkar ulertzeko nolabait.

Adierazipenak hitzezkoak ez diren zeinuen bidez transmititzea da hitzik gabeko komunikazioa. Hitzezkoak ez diren zeinuak erabiltzen dira horretarako. Hitzik gabeko komunikazioaren adibideak dira: keinuak (adibidez, mus karta-jokoan egiten diren zeinuak), aurpegiaren adierazpenak, gorputz-adierazpena, kontaktu bisuala, janzteko modua, haptikoak (ukimenaren bidezko komunikazioa), kronemika (komunikazioan denboraren esanahia) eta kinesika (gorputz-hizkuntza), eta abar.

Hitzezko komunikazioak berak ere baditu hitzik gabeko elementuak, esaterako, paralinguistika (hitzekin batera agertzen diren hitzik gabeko elementuak, adibidez, sorpresa-tonua, interesa, nekea, beldurra...). Ikerketen arabera, giza komunikazioaren % 55 aurpegi-adierazpen hitzik gabekoen bidez egiten da, eta % 38, paralengoaiaren bidez[8]. Hori komunikazio idatziari ere badagokio; izan ere, idazketaren, hitzen arteko espazio banaketaren edo emotikonoen bidez emozioak transmiti daitezke. Zentzu horretan, mezua transmititzeko erabil daitezke: koloreak (ur-txorrotetako kolore gorri eta urdin marka), soinuak (anbulantzien sirenak) eta keinuak (begi-keinuak).

Hitzik gabeko komunikazioaren xedeetako batzuk[9] hauek dira: mezua osatu edo argitzea, besteak beste, indartzeko edo are ezeztatzeko ere. Horrek garrantzi handia ematen dio hitzik gabeko komunikazioari; izan ere, igorleari ideiak eta helburua indartzeko aukera ematen dio, eta hartzaileari jasotzen duen mezua hobeto deskodetzen laguntzen dio.

Hitzezko komunikazioa

Hiru pertsona solasean taberna batean.

Hitzezko komunikazioa edo komunikazio linguistikoa zeinu gisa hitzak erabiltzen dituena da. Eraginkorra izan dadin, hainbat faktore izan behar dira kontuan: hitzik gabeko komunikazioa, aditze-gaitasunak eta argitasuna. Giza hizkuntza ikur edo zeinu linguistikoen sistema gisa defini daiteke, lexema eta arau gramatikal gisa ezagutzen direnak, non ikurrak manipulatzen diren. Hizkuntza hitzak, gainera, bere propietate komunei buruz ere aipamena egiten du. Zeinu horiekin, errealitateko objektuak eta gertaerak irudikatzen dira, eta gramatikaren arauen bidez batuz, mezu konplexuak eraikitzen dira, hau da, esaldiak, zeinekin pentsamenduak irudikatzen diren. Bi pertsonek hizkuntza bera hitz egiten badute, bakoitzak ahoskatzen dituen zeinuak eta haien esanahia ezagutuko dituzte, halako moldez, non adimenean helarazi nahi duten pentsamendu bat edo ideia bat sorraraziko baitu.

Horren ikaskuntza gizakiaren haurtzaroko urteetan gertatzen da normalki eta biziki. Munduko hizkuntza gehienek, beste hizkuntzekin komunikazioa ahalbidetzeko, soinuak eta keinuak erabiltzen dituzte sinbolo gisa, ezaugarri batzuk partekatu ohi dituztenak, salbuespenak egon arren. Ez dago marra zorrotzik hizkuntza edo hizkuntza baten eta dialekto baten artean. Eraikitako hizkuntzak, hala nola esperantoa, programazio-lengoaia eta hainbat formalismo matematiko, ez daude zertan giza hizkuntzak partekatzen dituen propietateek mugatuta.

Funtsean, hitzezko komunikazioa ahozkoa da; ahoskatutako hitzak erabiltzen dira. Idatzizkoa ere izan daiteke. Idatzian, soinuak letra bihurtzen dira, eta ahoskatutako hitzak, hitz grafiko.

Idatzizko komunikazioa

Ezkerreko pertsona irakurtzen ari da, erdikoa ordenagailu baten bidez idazten.

Idatzizko komunikazioan, igorlearen eta entzulearen arteko elkarreragina bestelakoa da, hitzezkoaren aldean; elkarreragina luzatu egin daiteke denboran, edo inoiz gertatu ez, nahiz idatziak iraun egingo duen. Historian zehar, komunikazio-mota hori garatu egin da teknologien eta zientziaren garapenari esker. Garapen-prozesu horiek hiru etapatan bereiz daitezke: piktogramak, giza idazketarako formarik primitiboen gisa; hainbat hizkuntzatako alfabetoen garapena, euskarri fisiko desberdinetan idatzita, esate baterako, harria, argizaria, buztina, papiroa eta papera; eta, azkenik, bitarteko elektronikoen bidez transmititutako informazioa.

Idatzizko komunikazioak, elkarlana eta lankidetza posible izan daitezen, prozesatu, entzuteko, behatzeko, hitz egiteko, galdetzeko, aztertzeko, kudeatzeko eta ebaluatzeko gaitasuna eskatzen du. Gaizki-ulertzeak inprimakien, galdera-erantzunen, parafrasiaren, adibideen eta istorioen bidez aurreikusi eta konpondu daitezke[10].

Claude Elwood Shannon eta Warren Weaver-en (1949) komunikazio-ereduak informazio iturria adierazten du; komunikabideen bidez kodetzailea edo komunikazio-kanalak bidaltzen duen mezua dekodetzaile batera iristen den zarata (tximistak irudikatzen duena) eten edo distortsiona lezake, eta, hortik, hartzailearengana erantzuna bidal dezake.

Komunikazioaren kontzeptua, Informazioaren Teoriaren testuinguruan, oso zentzu zabalean erabiltzen da, non «gogo batek beste bati eragin diezaiokeen prozedura guztiak biltzen diren». Horrela, gizakiak bere ideiak transmititzeko erabiltzen dituen bide guztiak hartzen dira kontuan: hitza, idatzia edo transmititua (telefonoa, irratia, telegrafoa...), keinuak, musika, irudiak, mugimenduak, etab. Komunikazio prozesuan, gutxienez hiru analisi-maila bereiz daitezke: teknikoa, semantikoa eta pragmatikoa. Maila teknikoan, informazioa igorletik hartzailera transmititzeko duen fideltasunaren inguruan sortzen diren arazoak aztertzen dira. Semantikan, berriz, mezuaren esanahiari eta haren interpretazioari erreferentzia egiten dion guztia aztertzen da. Azkenik, maila pragmatikoan, komunikazioaren jokabide-ondorioak aztertzen dira, mezuaren eragina edo eraginkortasuna jokabide bat sortzen duen heinean. Azpimarratzekoa da Informazioaren Teoria komunikazio-prozesuaren arazo teknikoei erantzun gisa garatzen dela, nahiz eta bere printzipioak beste testuinguru batzuetan aplika daitezkeen.

Kasu askotan, komunikazioa, izan ere, informazioaren teoriarekin nahastu ohi da, eta Claude E. Shannonen teoria matematikoari dagokio informazioa (kanalak, datuen ulermena, kriptografia eta hari lotutako guztia) magnitude fisiko gisa aztertzen duena. Horrek informazio neurtzeko, BIT deitzen duen unitate bat erabiltzen du, hau da, ikas daitekeen unitaterik txikiena. Informazioaren neurketa-unitate hori objektuen ezagutzarako elementuak eman ditzakeen determinazio bakoitzean bai ala ez alternatiban oinarritzen da. Horrela, adibidez, subjektu baten sexualitatea BIT baten bidez eman daiteke, besterik gabe, arra edo emea. Xake pieza baten posizioa 64 laukiko taula batean finkatzeko, gutxienez 6 BIT edo 6 galdera bitar beharko dira.Informazioaren teoria komunikazioa aztertzeko eta bere prozesuak ulertzeko oinarrizkoa bada ere, teoria horrek ez die erantzuten giza komunikazioaren beraren kezkei, hala nola, izaera sozialeko beste askoren artean, honako hauei:

• Arazo sozial baten barruan gizabanako edo taldeen arteko harreman sozialak.
• Komunikabideen komunikazioaren eta botere politikoaren arteko harremana.
• Komunikazioaren izaera semiologikoa.
• Komunikazioaren izaera linguistikoa.
• Beste gizarte zientziekin harremana.

Telebistako estudio baten eskema, 180 gradutan, hedabideek errealitatea ikuspuntu ezberdinetatik ikusten dutela esaten digu, orokorrean esatariak aukeratutakoak.

Komunikazioaren teoria informazioaren teoriaren arloa da, informazio prozesuak[11] eta giza komunikazioa aztertzen dituena[12].

Komunikazioaren teoriako eskola ezagunenak hauek dira:

• Mekanizismoa: Komunikazioa igorle batetik hartzailera mezu baten igorle mekaniko perfektu gisa ulertzen du.

• Psikologikoa: Komunikazioa hartzaile bati mezu bat bidaltzeko ekintza gisa hartzen du (horrela, hartzailea komunikazioaren subjektutzat hartzen duelako deitzen zaio), eta, hartan, bi aldeen sentimenduek eta ideiek mezuaren edukian nabarmen eragiten dute.

• Konstruktionismo soziala: Ikuspegi horrek, interakzionismo sinbolikoa ere deitua, esanahi sortzaileen eta elkarrekiko harremanen produktu gisa ikusten du komunikazioa.

• Sistematikoa: Gertatzen den unetik hartzaileengana iristen den arte, komunikazioa eraldaketa- eta interpretazio-prozesu luze eta konplexu batetik igarotzen den mezutzat hartzen du.

Teoria horiek ikuspegi hauetatik ere aztertzen dira:

• Ontologia: Galdera zer komunikatzen den da.
• Epistemologia: Galdera nola komunikatzen den da.

«Hau da etsaia», 1941, Propaganda amerikarrak nazismoaren aurkako arbuioa sustatzeko asmoa zuen.

Komunikazioak, besteak beste, informatzea, konbentzitzea, erregulatzea eta motibatzea moduko funtzioak izan ditzake. Funtzio oinarrizkoenak lau dira:

• Informatzailea: Informazioaren transmisioarekin eta jasotzearekin du zerikusia. Horren bidez, hartzaileak esperientzia sozial eta historikoaren aberastasuna eskuratzen du.
• Hezitzailea: Ohiturak, gaitasun intelektuala eta usteak sortzea. Funtzio horretan, igorleak hartzailearen barneko egoera mentalean eragiten du informazio berria emanez.
• Limurtzailea: Jaulkitzaileak hartzailearen jokaera edo iritzia aldatzeko asmoa du helburu jakin batean elkarlanean aritu dadin. Edo bere buruan, erakunde, enpresa, zerbitzu edo produktu bati buruzko pertzepzio bat sortzen du[13]. Marketin Komunikazioa deitzen zaio, eta sare sozial guztietan eta lineaz kanpo aplikatzen da, hala nola politika, gizarte, ingurumen, merkataritza, etab.[13].
• Entretenigarria: Igorleak hartzaileak gozatzen duen edukia sortzen du.

Komunikazioaren beste funtzio batzuk multzo edo talde baten barruan:

• Arautzailea: Jaulkitzaileak hartzailearen jokabidea arautu nahi du, adibidez, gizarte-arau jakin batean.
• Kontrolatzailea: Igorlea hartzailearen jokabidea kontrolatzen saiatzen da, adibidez, sari eta zigor sozialen sistema ezarriz.
• Motibatzailea: Jaulkitzaileak hartzailea motibatu nahi du zenbait ekintza egitera, adibidez enpresa batean nagusia.
• Adierazpen emozionala: Komunikazioa ideiak eta emozioak adierazteko bitarteko gisa aurkezten da, adibidez, langileek beren enpresari buruz pentsatzen dutena komunika dezakete.
• Lankidetza: Komunikazioa arazoak konpontzeko laguntza garrantzitsu gisa osatzen da.

Errealitateko objektuei buruz zerbait komunikatzeko, objektu horiek adierazten dituzten zeinuak erabiliko dira. Beraz, hitzak gauzen izena dira.

Zeinua zentzumenen bidez hautematen dugun eta harremana mantentzen duen beste objektu edo gertaera bat sorrarazten duena da. Ezarritako harremanaren arabera, hiru zeinu mota daude:

• Zantzuak: Bi gertaeren arteko kausa-ondorio erlazioan oinarrituta. Zantzuek ordura arte ezagutzen ez zen informazioa transmititzen dute.
• Ikonoak: Bi gertaeren arteko antzekotasun erlazioan oinarrituta.
• Sinboloak: Irudikatutako egitatearekin erlazio arbitrarioa mantentzen duten ohiko zeinuak.

Umberto Eco filosofo eta idazleak, Il segno (Zeinua) lanean, zeinu bat zer den deskribatzen du:

Jonathan Swift Gulliverren Bidaiak liburuaren egileak ere hizkuntza-zeinua aipatzen du:

Erakunde korporatibo eta instituzionaletan komunikazioa funtsezko euskarria da haien garapen, moldaera eta ikusgarritasunerako.

Komunikazio zientziek (gizarte komunikazioa, komunikologia edo, besterik gabe, komunikazioa) informazioari lotutako fenomenoak eta giza komunikazioaren ekintzaren eragina aztertzen, ikasten eta eztabaidatzen dituzte[14]. Era berean, hedabideak behatzeaz eta aztertzeaz arduratzen dira (bere legeditik hasita, edukien ekoizpenari eta harreraraino), kultur industriak, kontsumoak eta eraikitzen duten multzo semiotikoa.

Diziplinarteko ikasketa-eremua da, zeinaren kontzeptu teorikoak maiz partekatzen eta esku hartzen diren. Batez ere, semiotika, psikologia, zientzia politikoak, soziolinguistika, antropologia, filosofia, informatika, zibernetika, soziologia motako diziplinek jorratzen dute; tresna analitikoak eta ikasketa metodo propioak garatzea[15].​

Komunikazioak laneko espezialitate ugari hartzen ditu, hala nola harreman publikoak, publizitatea, diseinu grafikoa, sare sozialak, Argazkigintza, ikus-entzunezko komunikazioa, komunikazio instituzionala, komunikazio politikoa, kazetaritza, zinema, bideojokoak eta telekomunikazioak, besteak beste.

Komunikazioaren alorrean egindako ikerlan eta analisien zati handi bat pentsamendu eta ikerketa eskola ezberdinetatik datoz, besteak beste, Estatu Batuetako Palo Alto School, Alemaniako Frankfurt School, American Mass Communication Research (konduktismoaren korronte indartsuan oinarriekin sortua); New Yorkeko Zientzien Akademia eta ikerketa-esparruak, esate baterako, kultur ikasketak, ekonomia politikoarekin, historiarekin, literatura teoriarekin, besteak beste, lotutako behaketa ugari biltzen dituena eta, aldi berean, botere politikoaren, ideologien, nazionalitatearen, esanahiaren, etniaren eta abarren testuinguruan egiten diren kultur praktiken arabera aztertzen direnak.

Beste diziplinekiko harremana

Ikus-entzunezko komunikazioa

• Marketin[16]: Ezagutza psiko-soziologiko egokien bidez eta biztanleriaren beharrak eta nahiak kontuan hartuta, mundu mailan sustatu nahi den produktua, zerbitzua, ideia edo ekintza integratzen dituen zientzia da, hartzen duten pertsonek onartu behar duten prezioa edo sakrifizioa zehaztuz, hartzaileengana iristeko modua zehaztuz eta zure xede-publikoa osatzen duten mota bakoitzaren tipologiaren arabera komunikazio-ekintza egokienak diseinatuz eraginkortasun handiena lortzeko. Irabazi-asmorik gabeko erakunde arrakastatsuenek beren komunikazio-estrategia marketin-aldagai gisa osatzen dute; arrakasta handieneko alderdi politikoek beren komunikazio-estrategiak marketin-aldagai gisa osatzen dituzte, eta nabarmentzen diren enpresa eta erakunde guztiek komunikazioa marketin-aldagai gisa erabiltzen dute.
  • Neuromarketin[16]: Neurozientziaren diziplina bat da, marketin- eta komunikazio-ekintzak neurozientzia-tekniken bidez ebaluatzen dituena, gizabanakoen erreakzio inkontzienteak neurtuz galdetegietan, foku-taldeetan eta abarretan oinarritutako merkatu- eta iritzi-azterketa tradizionalak ordezkatzen dituena. González-Morales (2016), Neuromarketing eta Neurokomunikazioko Espainiako Elkarteko (AENENE) presidentearen arabera, zeinak neuromarketina Philip Kotler-en marketinaren definizioa abiapuntutzat hartuta definitzen duen: «Neuromarketina neurozientziaren erabilera da, elkartruke horien bitartez beren beharrak ase behar dituzten eta ase nahi dituzten talde eta pertsonen artean balio duten ekintza, zerbitzu eta produktuen sorkuntza, komunikazioa eta trukea erraztu eta hobetzeko asmoz».
• Psikologia: Komunikazioaren subjektu-objektua, haien arazoak, beharrak eta asimilatzeko moduak eta mezuak haiengan duen eragina aztertzen da, batez ere nortasunaren, bilakaeraren eta gizarte-psikologiatik begiratuta.
• Soziologia: Mezuaren gizarte-eragina eta taldeen dinamika aztertzen dira, baita gizarte-baldintzek komunikazio-edukien eta formen eragina duten modua ere.
• Zibernetika: Horretan, prozesu autoerregulatu eta kontrolatuak, erreakzioa (feedbacka) eta hedabideek eskala handiko prozesu sozialetan eragin dezaketen modua aztertzen dira.
• Pedagogia: Horretan, komunikabideen bidez mezuak lantzeko eta ulertzeko printzipio didaktikoak, usteak eratzeko eta ikaskuntza prozedura orokorrak aztertzen dira.
• Hezkuntza: Hezkuntza-komunikazioa komunikazioaren eta hezkuntzaren arteko harremana aztertzen duen jakintza-arloa da. Pertsonen arteko ideiak, ezagutzak eta esperientziak trukatzeko prozesua aztertzen du, hezkuntza-testuinguru formal edo informal batean. Kontzeptu hori 1960ko hamarkadan sortu zen, eta zenbait autorek hezikomunikazioaren sinonimo gisa erabili dute[17]. Komunikazio kontzeptu tradizional moduan, hezkuntza-komunikazioan elementu nagusiak bereizten dira: igorlea (kasu honetan hezitzailea dena); hartzailea (ikaslearen eginkizunari dagokiona); eta mezua (hau da, irakaskuntza/ikaskuntza edukia). Latinoamerikako hezitzaile eta komunikatzaileen korrontearen posiziotik, Paulo Freire, Mario Kaplún eta Daniel Prieto Castillo barne, elkarrizketa proposatzen dute hezkuntza-komunikazio benetako prozesu bat izateko ezinbesteko baldintza gisa[18].​ Ikuspegi horretatik, hezkuntzak komunikazio horizontala eskatzen du. Banku-hezkuntzaren aurka, hau da, irakasleak ikasleari informazioa gordailatzea edo transmititzea, hezkuntza askatzailea proposatzen da, jendeak mundua kritikoki ulertzeko aukera ematen diona. Era berean, irakaskuntza/ikaskuntza edukiak ez dituzte hezitzaileek bakarrik hautatzen, ikasleek ere parte hartzen baitute haien hautapenean[19].

Historian zehar adiera ezberdinak izan ditu komunikazio hitzak, Yves Winkin autoreak azaltzen duenez:

• Erromatarren jatorrizko hitza frantsesean agertzen da XIV. gizaldian zerbaitetan parte hartzea adierazteko. Communier hitzarekin zerikusia zuen, komulgatu aditzarekin konjugatuz.
• Baina XVI. mendean transmititu esanahia hartu zuen, adibidez gaixotasun bat komunikatu adierazteko, egoera biribil batetik (elkarrekin edukitzetik) funtzio lineal batera pasatuz (batak besteari pasatu).
• XVIII. mendean garraiobideen garapenagatik, singularra plural bihurtzen da, komunikazioak garraiobideekin nahastuz: errepideak, ubideak, trenbideak...
• XX. mendean zinema, prentsa, irratia, telebista eta beste hedabideen zabalkuntza gertatzen da, igorle batek sortutako mezua hartzaile askori (masa bati) helarazteko.

• Erakunde komunikazio
• Komunikazio zientziak
• Komunikazio teknikoa
• Kulturen arteko komunikazioa
• Psikologia
• Soziologia