Komoreak

Komoreetako Batasuna
	Union des Comores; Udzima wa Komori; الاتحاد الق
	Ereserkia: Udzima wa ya Masiwa (en)
	Goiburua: Unité, Justice, Progrès; ("Batasuna, Justizia, Aurrerapena")
; flag of the Comoros (en)	; National seal of the Union of the Comoros (en)
Geografia
Hiriburua	Moroni; 11°42′13″S 43°15′13″E
Azalera	2.034 km²
Punturik altuena	Karthala (2.361 m)
Punturik sakonena	Indiako ozeanoa (0 m)
Kontinentea	Afrika
Mugakideak	baliorik ez, Madagaskar, Frantzia, Mozambike, Seychelleak eta Tanzania
Administrazioa
Gobernu-sistema	Errepublika federal
Komoreetako presidentea	Azali Assoumani (en)
Komoreetako presidentea	Azali Assoumani (en)
Legebiltzarra	Assembly of the Union of the Comoros (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi AFRISTAT (en) ; Aduanen Mundu Erakundea; Afrikako, Karibeko eta Ozeano Bareko Herrialdeak; Afrikar Batasuna; Alliance of Small Island States (en) ; Arab Monetary Fund (en) ; Arabiar Liga; Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea; Batzar Islamikoko Erakundea; Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua; Garapeneko Afrikako Bankua; Indian Ocean Commission (en) ; International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) ; International Civil Defence Organisation (en) ; Interpol; Multilateral Investment Guarantee Agency (en) ; Munduko Meteorologia Erakundea; Nazio Batuen Erakundea; Nazioarteko Finantza Korporazioa; Nazioarteko Garapen Elkartea; OHADA (en) ; Osasunaren Mundu Erakundea; Posta Batasun Unibertsala; UNESCO;
Demografia
Biztanleria	902.348 (2022); 21.278 (2021)
Dentsitatea	443,63 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi komoreera ; arabiera ; frantses ;
Erabilitako hizkuntzak	ikusi arabiera estandar moderno, frantses, Mwali Comorian (en) , Ngazidja Comorian (en) eta Ndzwani Comorian (en) ;
Erlijioa	islam
Emankortasun-tasa	4,49 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	61.523 (2013)
Bizi-itxaropena	63,701 (2016)
Giniren koefizientea	45,3 (2014)
Giza garapen indizea	0,558 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	648.920.942,73805 $ (2017); 32.266.452,324873 (2016)
BPG per capita	1.312 $ (2017); 25 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa	2.239.088.328 nazioarteko dolar (2017); 99.693.641 (2016)
BPG per capita EAPn	2.751,02 nazioarteko dolar (2017); 61,99 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala	2,2 % (2016)
Erreserbak	207.879.895 $ (2017); 48.467.790 (2016)
Inflazioa	0,8 % (2016); −1,2 (2015)
Historia
	Sorrera data: 1975eko uztailaren 6a eta 2001eko abenduaren 23a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+269
ISO 3166-1 alpha-2	KM
ISO 3166-1 alpha-3	COM
Ordu eremua	ikusi UTC+03:00 ; : Indian/Comoro (en) ;
Elektrizitatea	220 V. 50 Hz.Europlug (en) eta Type E (en)
Internet domeinua	.km
	beit-salam.km

Komoreak[1] (arabieraz: جزر القمر‎, Juzur al-Qumur / Qamar), ofizialki Komoreetako Batasuna (komoreeraz: Udzima wa Komori, frantsesez: Union des Comores, arabieraz: الاتحاد القمري‎ al-Ittiḥād al-Qumurī / Qamarī) Indiako ozeanoko uhartedi-estatu burujabea da, hego-ekialdeko Afrikako kostaldearen aurrean dagoena. Hiru uhartez osaturik, 1.861 kilometro koadroko eremua hartzen du, eta 758.316 biztanle zituen 2017an.[2] Hiriburua Moroni da.

Geografia

Uharteak

Komoreetako uhartedia Indiako ozeanoan dago, Mozambikeko kanalaren iparraldean, Mozambike eta Madagaskarren artean. Artxipielagoko hiru uhartek osatzen dute Komoreetako Batasuna:

Izena	Eremua[2] km²	Biztanleria[2] (2017)
Mohéli	290	51.567
Komore Handia	1.147	379.367
Anjouan	424	327.382
Denera	1.861	758.316

Artxipielagoko laugarren uhartea, Mayotte, Frantziako itsasoz haraindiko departamendua da, Komoreetako Batasunak beretzat aldarrikatzen duen arren. Uharte loriatsuak izeneko uhartedia ere frantziar lurraldea da.

Erliebea

Komore Handiaren hegoaldea hautsez estalia, Karthala sumendiaren 2005eko erupzioaren ondorioz.

Sumendi jatorriko uharteak dira. Komore Handian dagoen Karthala ezkutu-sumendia da herrialdeko gailurrik garaiena: 2.361 metro. Munduko sumendirik aktiboenetako bat da. 2006ko erupzioan milaka pertsona ebakuatu behar izan zituzten.[3] Anjouango gailurra, berriz, Ntringui mendia da (1.595 metro).

Klima

Klima tropikala dute, bi urtaroekin: abendutik apirilera euritsua eta beroa (29-30 °C martxoan) zikloi tropikalekin noizean behin; eta maiatzetik azarora lehorra eta freskoa (19 °C edo gutxiago).

Historia

Diogo Ribeiro portugaldar kartografoak jasoak dira Komoreko uharteei buruzko lehen berriak (1527), baina ordura arte arabiar herrien eraginpean izan ziren uharteetan lehorreratu zen lehenbiziko europarra James Lancaster ingelesa izan zen, 1591n. Hala ere, 1841ean frantsesek hartu zuten Mayotteren eta, 1886-1912 bitarteko urteetan, beste hiru uharteen gaineko ardura. 1912tik 1947ra Madagaskarko koloniari lotuak egon ziren uharte horiek. 1947an, Frantziaren Itsasoz Haraindiko Lurralde izendatu zuten Komore, eta 1958an kolonia gisa jarraitzea erabaki zuten erreferendum baten bidez.

1974an, Komore Handia, Anjouan eta Mohéli uharteek independentzia eskuratu zuten, eta Mayottek, aldiz, Frantziaren mende geratzea erabaki zuen gainerako uharteen gogoz kontra. 1976an, Nazio Batuek frantsesen esku-hartzea gaitzetsi zuten eta 1974ko erreferenduma baliogabetu; erabaki horren kariaz, Frantziak bere laguntza ukatu zien uharteei. Komoreko uharte independenteen lehen lehendakaria, Ahmed Abdallah, berehala kendu zuten kargutik, eta, 1975ko urtarriletik aurrera, Ali Soilihk hartu zuen uharteen gaineko aginpidea.

1978ko maiatzean, Bob Denard frantsesaren aginduetara zeuden mertzenario batzuek Ali Soilih hil eta Abdallah ezarri zuten berriro lehendakari. Urte horretan, konstituzio berria onartu eta Komoreko Errepublika Islamiko Federala eratu zuten uharteek; halaber, Komoreen eta Frantziaren arteko harremanak bere onera etorri ziren. 1985. eta 1987. urteetan estatu kolpeak izan ziren, baina menderatu ahal izan zituzten.

1989an, Ahmed Abdallah presidentea hil zuten haren guardiaren eta Komoreetako gudarostearen arteko borroketan; frantses mertzenarioek ere esku hartu zuten ekintza horretan, eta lurraldetik kanpo egotzi zituzten. 1990eko hauteskundeetan, Said Mohamed Djohar hautatu zuten presidente, eta 1992an konstituzio berria ezarri zen, baina ez zen lortu egonkortasun politikorik. 1991n gobernu berria osatu zen Komoreetako Demokraziaren aldeko Batasun Nazionaleko Mohammed Takiren buruzagitzapean, baina Djohardek bere kargutik kendu zuen 1992an, frantsesen aldeko jarrerak erakutsi izanagatik. 1993an legebiltzarrerako hauteskundeak egin ziren, baina oposizioak boikota egitera dei egin zuenez, Djohar lehendakariaren Eraberritze Demokratikorako Elkartea (RRD) atera zen irabazle.

1995ean, estatu kolpea emateko saio bat antolatu zuen 1989an Abdallah lehendakaria hil zuen mertzenario talde frantsesak, Bob Denarden zutela buru. 1996an hauteskundeak egin ziren; 1995az gero Djoharren eskumena sinbolikoa izan zen eraginkorra baino areago, oso zahartuta eta gaixo baitzegoen, eta ez zen hauteskundeetara aurkeztu. Horrela, haren aurkari nagusiak, Mohamed Taki Abdoulkarimek, irabazi zituen hauteskundeak. 1996an konstituzioa erreformatu zuen, nahiz eta oposizioak alderdi guztiak presidentearen alderdiarekin bat egiteko presioa begi onez ikusi ez, eta Abbas Djoussouf oposizioko buruarekin bat egin zuten.

1998an Taki Abdoulkarim hil zenean, behin-behineko presidente aukeratu zuten Tadjidine Ben Said Massounde, eta Abbas Djoussoufek hartu zuen lehen ministro kargua. 1999an hauteskundeak egin bitartean iraun behar zuen behin-behineko gobernu hark, baina bertan behera gelditu ziren hauteskunde haiek, egoera politiko oso larria sortu zelako uharteen burujabetasunaren aldekoen presioagatik. Izan ere, 1997an istilu larriak gertatu ziren Anjouan uharteko burujabetasunaren aldeko erakundearen (OPIA) eta gobernuko gudarostearen artean. Taki Abdoukarimek hiru uharteen autonomia areagotzeko neurriak hartu zituen arren, Abdallah Ibrahim independentistak Anjouanen burujabetasuna aldarrikatu zuen, eta gauza bera egin zuen Moili uharteak ere.

1998an erreferenduma egin zen, eta Anjouango biztanleek onartu egin zuten Komoreetatik bereiztea (han bizi da Komoreetako uharteetako biztanleen erdia). 1999an uharteetako ordezkariek autonomia zabala onartu zieten Anjouan eta Moheliri, eta etorkizunean hiru uharteen artean batasun bat osatzeko asmoa azaldu zuten. Dena dela, istiluek bere horretan jarraitu zuten, eta azkenean Azali Assoumani Komoreetako gudarosteko koronelak estatu kolpea eman zuen. 2001ean, bake hitzarmena sinatu zuten gobernuak eta Anjouanen burujabetzaren aldekoek, eta, horren ondorioz, beste konstituzio bat onartu zen erreferendumean.

2006-2011 bitartean, Ahmed Abdallah Mohamed Sambi izan presidentea, eta Ikililou Dhoinine 2011tik 2016ra. 2016an, Azali Assoumanik hartu zuen kargua.

Gobernua eta administrazioa

Politika

Moroniren ikuspegia.

Komoreetako errepublikak arazo larriak izan ditu egonkortasun politikoa lortzeko. Estatu kolpe asko izan dira 1975ean Frantziatik independendizatzea lortu zuenez gero. 1997an, Anjouan eta Moheli uharteek beren burujabetasuna aldarrikatu zuten. Urte hartan bertan, uharte matxinatuen gaineko kontrola berreskuratzen ahalegindu zen Komoreetako gobernua indarrez, baina huts egin zuen. 2001ean, bake hitzarmena sinatu zuten gobernuak eta Anjouanen burujabetzaren aldekoek, eta, horren ondoren, konstituzio berri bat onartu zen erreferendumean.

2001eko konstituzioak izena aldatu zion herrialdeari —Komoreetako Batasuna—, autonomia zabala eman zien Komore Handia, Anjouan eta Mohéli uharteei, eta bakoitzari presidente eta konstituzio bana aitortu zien. Batasuneko presidentea lau urtean behin txandaka aukeratzen da hiru uharteetako hautagaien artean. 2018an, ordea, beste konstituzio bat onartu zen erreferendum bidez, txandakako presidentetza alde batera utzi zuena.[4]

Banaketa administratiboa

Herrialdea hiru uharte autonomotan banaturik dago, eta horiek udalerritan. Udalerriak prefekturatan elkarturik daude.

Komore Handia (edo Ngazidja), hiriburua: Moroni - 8 prefektura
Anjouan (edo Ndzuwani), hiriburua: Mutsamudu - 5 prefektura
Mohéli (edo Mwali), hiriburua: Fomboni - 3 prefektura

Mayotte uhartea Frantziaren eskumenean dago gaur egun, nahiz eta Komoreetako Batasunak bere lurraldetzat hartzen duen.

Demografia

Biztanleria

Domoni, Anjouango bigarren hiria.

758.316 biztanle zituen 2017an.[2] Adinari dagokionez, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak, % 36,7; 15-24 urte bitartekoak, % 20,7; 25-54 urte bitartekoak, % 44; 55-64 urte bitartekoak, % 4,5; eta 65 urtetik gorakoak, % 4,1. Bizi itxaropena 66,9 urtekoa da: 68 urtekoa gizonezkoena eta 69,2 urtekoa emakumezkoena (2021eko zenbatespenak).[4]

Banaketa etnikoa

Komoretar etniak arabiar eta afrikar jatorria du.[4]

Hizkuntzak

Komoreera (swahiliaren dialektoa), arabiera eta frantsesa dira hizkuntza ofizialak. Malgaxe hizkuntza ere mintzatzen da.[5]

Erlijioa

Biztanlen % 98 musulman sunitak dira. Sunismoa estatu-erlijioa da.[4]

Hiri nagusiak

Moroni (74.749 biztanle 2017an),[2] Mutsamudu, Fomboni eta Domoni dira hiririk handienak.[5]

Ekonomia

Moroniko azoka.

Komoreetako errepublika munduko herrialderik pobreenetako bat da. Arazo larrienak hiru uharteen arteko komunikazio egokirik eza, biztanleria gaztea eta hazkunde bizkorrekoa eta baliabide naturalen urritasuna dira. Bestalde, langileen prestakuntza ez da ona, analfabetismo handia dago, eta horren ondorioz iraupeneko ekonomia eta kanpoko laguntzen mendekotasuna nabarmenak dira. Ekonomia jarduera nagusiak lehen sektorekoak dira: barne produktu gordinaren % 47,7 eta langileen % 80.[4] Lurrik onenak esportaziorako gaiak lantzeko baliatzen dira (lurrinak egiteko erabiltzen den Cananga odorata, banilla, iltzea), eta bertako biztanleentzat lantzen diren gaien uztak (banana, tapioka, arroza) ez du bertako beharrak asetzeko ematen. Gobernua ahaleginak egiten ari da hezkuntza eta prestakuntza teknikoa bideratzeko, merkataritza eta industria enpresak pribatizatzeko, osasun zerbitzuak hobetzeko, turismoa bultzatzeko eta biztanle kopuruaren hazkundea murrizteko.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2016-8-11 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
Comoros. citypopulation.de (Noiz kontsultatua: 2022-2-7).
Lava spews from Comoros volcano. Al Jazeera, 2006ko maiatzak 28, aljazeera.com (Noiz kontsultatua: 2022-2-8).
Comoros. The World Factbook, cia.gov (Noiz kontsultatua: 2022-2-9).
Komoreak. Estilo liburua, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2022-2-10).

Kanpo estekak

(Frantsesez) Komoreetako webgune ofiziala, beit-salam.km

Datuak: Q970
Multimedia: Comoros / Q970

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[Euskaltzaindia-1] Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .

[ct-2] Comoros. citypopulation.de (Noiz kontsultatua: 2022-2-7).

[3] Lava spews from Comoros volcano. Al Jazeera, 2006ko maiatzak 28, aljazeera.com (Noiz kontsultatua: 2022-2-8).

[cia-4] Comoros. The World Factbook, cia.gov (Noiz kontsultatua: 2022-2-9).

[ber-5] Komoreak. Estilo liburua, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2022-2-10).

Afrikako herrialde eta lurraldeak (Nazio Batuen azpi-eskualdeka)
Mendebaldeko Afrika	Benin \| Burkina Faso \| Cabo Verde \| Boli Kosta \| Gambia \| Ghana \| Ginea \| Ginea Bissau \| Liberia \| Mali \| Mauritania \| Niger \| Nigeria \| Senegal \| Sierra Leona \| Togo
Iparraldeko Afrika	Aljeria \| Egipto \| Hego Sudan \| Libia \| Maroko \| Sudan \| Tunisia \| Mendebaldeko Sahara
Erdialdeko Afrika	Angola \| Burundi \| Kamerun \| Afrika Erdiko Errepublika \| Txad \| Kongoko Errepublika Demokratikoa \| Kongoko Errepublika \| Ekuatore Ginea \| Gabon \| Ruanda \| Sao Tome eta Principe
Ekialdeko Afrika	Burundi \| Komoreak \| Djibuti \| Eritrea \| Etiopia \| Kenya \| Madagaskar \| Malawi \| Maurizio \| Mozambike \| Ruanda \| Seychelleak \| Somalia \| Tanzania \| Uganda \| Zambia \| Zimbabwe
Hegoaldeko Afrika	Botswana \| Lesotho \| Namibia \| Hego Afrika \| Swazilandia
Menpeko lurraldeak	Indiako Ozeanoko uharte sakabanatuak \| Mayotte \| Réunion (Frantzia) \| Pantelleria (Italia) \| Madeira (Portugal) \| Kanariar Uharteak \| Ceuta \| Melilla \| Espainiar subiranotasuneko lurrak (Espainia) \| Santa Helena, Ascension eta Tristan da Cunha (Err. Bat.) \| Sokotra (Yemen)
Eztabaidatuak	Saharako Arabiar Errepublika Demokratikoa