Kemijärvi

Aspaldi, alemaniarrek II. Mundu Gerran eraikitako aireportu bat zegoen udalerrian. Hala ere, Rovaniemiko aireportuaren gertutasunagatik bidaiari gutxi zegoenez, itxi egin behar izan zuten; gaur egun, aerodromo txiki bat da.

Finlandiako Gobernuarena den VR-Yhtymä garraio-konpainiaren trenak udalerriraino iristen dira Laurila-Kelloselkä trenbideari esker. Trenbide honek Kemitik ekialderako bidea egiten du eta Kemijärvitik igaro ondoren, Sallako Kelloselkä herriraino iristen da. Udalerrian zazpi geltoki daude: Pirttijärvi, Kuusivaara, Hanhikoski, Kemijärvi, Isokylä, Kortavaara eta Joutsijärvi geltokiak. Garrantzitsuenak elizateko geltokia eta Sallako mugan dagoen Juotsijärvi geltokia dira. Trenbide hau 1934. urtean iritsi zen Kemijärvira eta bertako basogintza industriak ekoitzitako produktuak nazioarteratzeko oso baliagarria izan zen [13].

Pyhä muinoko eski-azpiegiturak.

Herrixketan zehar ibiltzeko edo inguruetako udalerrietara joateko Kantatie 82 errepidea edo Valtatie 5 autobidea hartu beharra dago. 82a Rovaniemin hasi eta udalerritik igaro ondoren, Salla udalerriko Kelloselkä herriraino doa; guztira, 150 km-ko luzera dauka eta Kemijärvi zeharkatzen du mendebaldetik ekialdera. Udalerritik igarotzen den autobidea aldiz, Valtatie 5a da. Autobide hau hegoaldeko Heinola udalerrian hasi eta Sodankyläraino doa; 905 km-ko luzera dauka eta herrialdea zeharkatzen du hegoaldetik iparraldera [14][15].

Pyhä eta Sodankyläko Luosto muinoen artean eta izen bereko parke nazionalean, Lappiko eski-azpiegitura handienetako bat dago. Vuostimo herrixkaren ondoan dago, udalerriaren iparraldean, eta sasoi eta urtaro guztietarako jarduerak eskaintzen direnez, azpiegitura hauek urte osoan irekiak daude. Iraupen eta alpino eski-pistak daude bi muinoen inguruan; Pyhä muinoan esaterako, umeentzako, hasiberrientzako eta adituentzako eski alpinoa praktikatzeko hamar pista daude, Luoston aldiz, zazpi baino ez.

Eski-estazioaz gain, jatetxeak, spak, dendak eta hotelak daude inguruan. Urte osoan zehar eskaintzen diren ekintzak daude; hala nola, elur motor safariak, husky txakurrek eta elur-oreinek gidatutako lera safariak, Kemijärvi aintzirako arrantza, txirrindularitza ikastaro eta lehiaketak, Pyhä-Luosto Parke Nazionalean ibilaldiak eta piraguismo ikastaroak [16].

Kemijärviko leku bisitatuena da eta hiriaren eta Pelkosenniemi bere bizilagunaren motore ekonomiko garrantzitsuena bilakatu da azken urteotan.

Nahiz eta aurrekoa baino txikiagoa izan, Pyhän bezainbeste jarduera eskaintzen dira Suomu muinoko eski-estazioan: iraupen eta alpino eski-pistak daude; elur-orein, elur-motor eta husky safariak eskaintzen dira; eta ibiltaritza, piraguismoa, izotz arrantza, txirrindularitza eta zaldiketa egin daiteke. Eski-pisten amaieran eta Suomu muinoaren hegalean neguro bisitariek betetzen duten Suomu Hotel ospetsua dago. Eski-azpiegiturak Räisälä herrixka ondoan daude, Kemijärvi aintziraren hego-ekialdean. Eski jauziko arrapala bat eraikitzeko egitasmoa abian jarri zen 2001. urtean [17].

Kemijärviko herrixken mapa euskaraz

Udalerriak izugarrizko azalera dauka, Araba baino handiagoa da eta hainbat herrixka eta auzo desberdinetan banatua dago. Izan ere, Finlandiako Dukerri Handiak emandako erraztasunez baliatuta, herrixka hauen baterakuntzak sortu zuen udalerria 1869. urtean; udalerri berri honek, herrixka guztiak batzen dituen aintziraren eta elizatearen izena jaso zuen, Kemijärvi hain zuzen. XX. mendean izandako hazkuntzari aurre egiteko aldiz, 1973. urtean, Kemijärven kauppala burguak eta Kemijärven maalaiskunta landa-hiriak bat egin zuten. Honela, gaur egun ezagutzen dugun Kemijärvik hiri eskubideak eskuratu zituen 15.000 laguneko biztanleria igaro ostean. Orduan, Finlandiako iparren dagoen hiria bihurtu zen.

Hirigunea Kemijärvi herria edo elizatea da eta bertan kemijärviar guztien %60a bizi da. Herri hau, hiru auzotan dago banatua: Pöyliövaara, Särkikangas eta Sipovaara.

Gainontzeko herrixka garrantzitsuenak ondokoak dira:

100 biztanle baino gehiago dauzkaten herrixkak beltzez.

Udalerriak 70eko hamarkadan hazkundea izan zuenean, hainbat laguntza akordio sinatu zituen Finlandiako mugan dauden Norvegiako bi udalerrirekin eta Kandalakxa hiri errusiarrarekin. Pelkosenniemi bizilagunarekin ere, harreman estuak mantentzen ditu gaur egun; Pyhä-Luosto Parke Nazionalaren 2005. urteko batasuna eta natura turismoaren eskaintzetan eginiko elkarlanak esaterako.

Kemijärviko eta Finlandiako gainontzeko udalerrietako udalbatzak eratzeko, lau urtero udal hauteskundeak antolatzen dira herrialdean. Gaur egun dagoen udalbatza 2012ko urriaren 28an ospatu ziren udal hauteskundeetan eratu zen.

Kemijärviko Udalbatza[18]
	Alderdia	Eserlekuak	+/-	Ehunekoa
--	Zentroko Alderdia	13	2	% 45,0
--	Ezker Elkartasuna	5	0	% 16,6
--	Benetako Finlandiarrak	4	1	% 13,3
--	Koalizio Nazionala	2	2	% 9,4
--	Alderdi Sozial-Demokrata	2	2	% 9,4
--	Alderdi Kristau-Demokrata	1	0	% 6,4

Nahiz eta industria hiria izan, landa udalerri guztietan nagusitzen den Zentroko Alderdia suertatu zen garaile. Hala ere, honek ez zuen lehengo gobernualdiko gehiengo osoa lortu, eta bi batzarkide galdu zituen. Bigarren postua, Ezker Elkartasuna alderdiarentzat izan zen zortzi eserlekurekin, aurrekoan baino bat gehiagorekin, eta Zentroko Alderdiari aurre egiteko oposizio gogorrena bilakatu zen. Atzetik eta inongo aldaketarik gabe, gainontzeko alderdiak: Alderdi Sozial-Demokrata eta Alderdi Nazionala, bakoitza hiru eserlekurekin, eta Alderdi Kristau-Demokrata birekin. Aipatzekoak dira Talde Independentearen bi batzarkideak, eta nahiz eta ordezkaritzarik ez lortu, Finlandiako Langileen Alderdi Komunistaren hazkundea. Azkenik, esan beharra dago Greenpeace erakunde ekologista eta Stora Enso enpresaren arteko ika-mikatik Liga Berdea atera zela galtzaile; Alderdi honek hirian duen babes sozial hutsagatik, udal hauteskundeetara aurkeztu ez zen Finlandiako udalerri bakarrenetarikoa izan zen. Udalbatzak Arto Ojala alkate aukeratu zuen.

Kemijärviko eliza.

Hurrengo udal hauteskundeak 2012. urtean ospatuko dira, herrialdeko gainontzeko udalerrietan bezala.

Europar Batasuneko herrialdeekin eta Finlandiako gainontzeko udalerriekin alderatuta, Kemijärvin, 15 urte baino gutxiagoko biztanleriaren ehunekoa oso baxua da, %10,8, eta 65 urte gehiagoko biztanleria aldiz, altuegia, %27,6koa. Erlijioari dagokionez, gehienak sinesgabeak edo luteranoak dira, bereziki laestadianismo mugimendu kontserbadorekoak. Udalerriko hizkuntza ofizial bakarra finlandiera da; izan ere, biztanleria osoaren %99aren ama hizkuntza da. Bigarren mailako hizkuntzak samiek hitz egiten duten ipar samiera eta suediera dira. Udalerri honetako jatorrizko biztanleak samiak dira; hala ere, XVII. mendetik aurrera finlandiarren kopuruak izugarri egin zuen gora eta, apurka, samiek finlandiarren ohiturak bereganatu zituzten. Gaur egun, ez da gelditzen kemiko samirik eta beraien berezko hizkuntza zen kemiera ere galdu da [19].

8.500 biztanle inguru dituen udalerri hau, biztanle gehien dituen Lappiko seigarren udalerria da. 70eko hamarkadan hazkunde izugarria izan zuen biztanleriak, 15.000 biztanleko kopurura iritsi zen, eta 1973. urtean Kemijärven kauppala eta Kemijärven maalaiskunta udalerriek bat egin zutenean Kemijärvi bateratuak hiri titulua jaso zuen; kaupunki hain zuzen. Hala ere, 90eko hamarkada hasierako Finlandiako krisialdian, biztanleria kopurua jaitsiz hasi zen eta enpresa asko hiritik alde egin zuten. Krisialdia igaro ondoren, gauzak hobetzen hasi zirenean 2000ko hamarkada hasi eta hiriko enpresa guztiak bertan zituzten fabrikak itxi egin zituzten. Langabezi garai luzea hasi zen eta kemijärviar askok Rovaniemi hiriburura joan ziren. Une honetan, biztanleriaren bilakaera beheranzkoa izaten jarraitzen du, gutxi gorabehera 8.500 bat lagun bizi dira hirian, eta Kemijärvi hiltzen ari den udalerri bihurtu da alkatearen esanetan.

¹1973. urtean, 7.717 biztanle zituen Kemijärven maalaiskunta udalerriak eta Kemijärven kauppalak bat egin zuten. Bategiteari esker, Kemijärvik hiri eskubideak jaso zituen.
Kemijärviar famatuen artean bi kirolari ospetsu daude, 2002ko Neguko Olinpiar Jokoetan urrezko domina irabazi zuen Janne Lahtela mogul-eskiatzailea; eta Sami Mustonen freestyle-eskiatzailea.

Suomu muinoa.

Nahiz eta hiriaren jatorrizko biztanleak samiak diren, finlandiarrak baino ez dira bizi aspalditik; kemijärviar batzuk sami erroak dauzka noski, dena den, gutxi batzuk baino ez dira jakitun. Kemijoki ibaiaren ertzean bizi ziren samiek (haien artean kemijärviarrek), kemiko sami deitura jasotzen zuten, eta gaur egun desagertua dagoen hizkuntza berezi batean hitz egiten zuten, kemieraz edo kemiko samieraz. Sami hauek, XVII., eta bereziki XVIII. mendeko finlandiar etorrera masiboaren ondorioz iparralderantz jo zuten, Inari eta Sodankylä udalerrietara batik bat.

XXI. mende hasieran, iparraldeko samien eta kemijärviar langileen artean hainbat ika-mika izan ziren. Izan ere, abeltzain samien elur-oreinak Ipar Lappiko ipar zuhaiztietako likenez elikatzen dira neguan eta Stora Enso enpresak bertako basoetatik lortzen zuen Kemijärvin zuen fabrikarako zura. Hala ere, liskar guzti hauek alde batera utzi ziren enpresak bere fabrika itxi zuenean 2008. urtean [7].

Inarieraz Kemijävri eta ipar samieraz Giemajávri izena du hiriak; dena den, izendapen hauek ez dira ofizialak.

Guztira zazpi eskola daude udalerrian; hiru Kemijärvi herrian daude, eta beste lauak aldiz, Isokylä, Kallaanvaara, Soppela eta Tohmo herrixketan. Eskola garaia amaitzean, ikasten jarraitzeko, ikasleek Kemijärvi herrian dagoen institutura joan behar izaten dute, Kemijärven Lukiora hain zuzen [21].

Lappiko Ospitalea Rovaniemi hiriburuan dago, baina Kemijärvin gutxiengo zerbitzuak dituen erietxea dago.

Armarria 1952. urtean udal kontseiluak antolatu zuen lehiaketan aukeratua izan zen (Barne Ministerioak 1954ko apirilaren 3an onartu zuen). Irabazlea Olof Eriksson artistaren armarria izan zen eta hiriaren ikur nagusi bihurtu zen hiru urtez. Hain zuzen ere, 1957an, hiria bitan banatu zen: Kemijärven kauppala edo hirigunea alde batetik, eta Kemijärven maalaiskunta edo landa-herria bestetik. Erikssonen armarria landa-herriak bereganatu zuen, eta hirigune edo burguan Ahti Hammar margolariak propio sortu zuen armarria ezarri zen. Azkenik, hamasei urteren ostean –1973. urtean–, bi udalerriek berriro ere bat egin zuten eta bateratze horren ikurra bihurtu zen beste behin Kemijärviko armarria.

Zelai beltz baten gainean, sustraiak zabaltzen dituen zilarrezko enborra ageri da, zilarrezko sei puntako bi izarrek gordetzen dutena. Enbor moztuarekin, egileak hiriaren bi bereizgarri nagusiak irudikatu nahi izan zituen: alde batetik, hastapenetik ekonomiaren muina izan den basogintza eta, bestetik, Kemijärvi aintzira; izan ere, azken honek aingura edo ertzetatik zabaltzen diren sustraien itxura du. Izarrek eta atzealde ilunak, azkenik, hiriaren kokapena adierazten dute, Zirkulu Polar Artikoaren bihotzean; hain zuzen, kolore hitsak (grisa, beltza) eta izarrak Lappiko udalerriko armarrien bereizgarri nagusiak dira, eskualdeko zerua irudikatzen dutenak [22][23].

Aipatzekoak dira, hala nola, liburutegia eta gaztetxea dagoen 1987ko Kultur Etxea, Elur-motorren Museoa, Poukama Spa, 1998ko Musika Eskola, aintzira ertzean dagoen hondartza, Kirol Etxea eta iraganeko argazkiak erakusgai dauden Galeria. Zeresanik ez dago udalak kultura arloan inbertitu duela azken urteetan. Taivaan tulet YLE TV2 kateko polizia serie arrakastasua gainera, Kemijärvi eta Pelkosenniemi artean grabatzen da eta hiriko ikuspegi zoragarriak herrialde osoan zehar erakusten dira [24].

Bertako eraikinen aspaldiko egiturei esker, Javarus, Juujärvi eta Isokylä herrixkak monumentu izendatuak izan ziren 1993. urtean [25].

Avautuva Napapiiri.

Hiria berezi egiten duten hainbat eraikin eta oroitarri dauzka, gehienak Nazioarteko Egur-Eskulturagintza Txapelketari esker. Hauen artean aipatzekoak dira ondorengoak:

• Avautuva Napapiiri: udalerriko Kultur Etxearen ondoan dagoen altzairuzko oroitarria da. 20 metroko luzera dauka, Zirkulu Polar Artikotik gora dagoen oroitarri handiena, eta paraleloa irudikatzea eta gauerdiko eguzkiaren izpiak xurgatzea du helburu. 1988ko Nazioarteko Egur-Eskulturagintza Txapelketan parte hartu zuen Lucien den Arend eskultoreak sortu zuen; kemijärviarren abegitasunak eta gauerdiko eguzkiak harritu ondoren, espreski hiriarentzat izango zen oroitarria sortu zuen 1990. urtean [26].

Oroitarri honez gain, Nazioarteko Egur-Eskulturagintza Txapelketak saritutako eskulturak daude hiri osoan zehar [27].

• Juujärvi: Kemijärvi udalerriaren hegoaldean dagoen herrixka bat da, hirigunetik 42 km hegoaldera. Zurezko etxe eta eraikinak ospetsuak dira herrialde osoan, izan ere, herrixkak, aspaldian Kemijoki ibaiaren ertzean eraiki ziren finlandiarren kokalekuen jatorrizko egitura mantetzen du oraindik [28].

• Kemijärviko eliza: Kemijärvin izan den hirugarren eliza da. Bertel Liljeqvistek diseinatu zuen, eta Alvar Aaltoren antzinako eliza Laponiako Gerran suntsitua izan ondoren, Ameriketako luternoek emandako diruari esker eraiki ahal izan zuten berria 1951ean. 850 eserleku dauzka eta eliza kanpoan lau estatua daude, Gerra Zibilean eta II. Mundu Gerran hildako lau kemijärviarren omenez. Ezkila-dorre hori-beltza elizaren sarreran dago eta antzinako elizarekin batera eraiki zuten 1774. urtean [29].

• Varppausankkuri: oroitarri hau, kanpaleku ondoan eta Kemijärvi aintziraren ertzean dagoen aingura handi bat da. Ainguraren hiru puntek, Kemijärvi elizatearen hiru auzoak (Pöyliövaara, Särkikangas eta Sipovaara) eta Kemijärvi aintziraren hiru zatiak irudikatzen dituzte; izan ere, herritarrek aintzirak aingura itxura daukala uste dute. Gainera, ainguraren zirrindolan hasten den kateak hamabi uztai dauzka, eta aintziraren inguruan dauden herrixkak ere hamabi dira [28].

Varppausankkuri.

Herrian bi kirolari ospetsu daude, 2002ko Neguko Olinpiar Jokoetan urrezko domina irabazi zuen Janne Lahtela mogul-eskiatzailea; eta Sami Mustonen freestyle-eskiatzailea. Kemijärviko kirol talde ezagunena aldiz, KeKi izotz-hockey taldea da; bosgarren mailan dabil [30].

Kemijärviarrak motorzaleak dira. Negu luzeetan elur-motor txapelketak ospatzen dituzte eta udan aldiz, elurra ez dagoenez, ur-motor lehiaketak izaten dira Kemijarvi aintzirako ur hotzetan [31].

Sōbetsu udalerri senidetutik iritsitako txapelketa berezi bat ospatzen da Kemijärvin; Yukigassen izena duen lehiaketa hau elurbola borroka bat da eta Sōbetsun eta Kemijärvin ez ezik, Vardø eta Luleå eskandinaviar udalerrietan ere oso ospetsua bihurtu da [32].

Udalerriko ospakizun bereziena Nazioarteko Egur-Eskulturagintza Txapelketa da. 1985. urtean izan zen lehenengo txapelketa eta 1997tik bi urtero ospatzen da; gaur arte hamazazpi izan dira. Eskultoreek sortzeko erabiltzen duten material nagusia pinu-egurra izaten da eta epaimahaiak aukeratzen dituen eskulturak hiriko leku berezietan jartzen dira. Munduko egur-eskultore famatuenek parte hartzen dute, eta gaur egun arte, guztira 52 herrialdetatik etorritako 246 eskultorek esku hartu dute. Ekainean ospatzen da lehiaketa, eta gutxi gorabehera aste bat irauten du; azkenekoa, 2009koa, ekainaren 22tik 28ra izan zen eta hurrengoa aldiz, 2011ean izango da [27].

Kemijärviarrak motorzaleak dira. Negu luzeetan elur-motor txapelketak ospatzen dituzte eta udan aldiz, elurra ez dagoenez, ur-motor lehiaketak izaten dira Kemijarvi aintzirako ur hotzetan [31].