Kellseko liburua

29. orriak Liber generationis deituriko San Mateoren Ebanjelioaren incipit delakoa du. Irudi hau Lindisfarneko Ebanjelioetako honako) irudi honekin parekatu liteke (ikus, bereziki Lib monogramaren itxura.

Ionako abadetxea.

Kellseko liburua VI. mendearen amaiera eta IX. mendearen hasiera artean Irlanda, Eskozia eta Ingalaterrako iparraldeko monasterioetan burututako eskuizkribu multzo batetako ordezkari bikainena da. Eskuizkribu multzo hortan VII. mendean idatzitako San Kolonbaren Cathach, Ambrosiana Orosius edota Durrowko Liburua daude. VIII. mendearen hasieran Durhameko Ebanjelikoak, Echternacheko Ebanjelioak, Lindisfarneko Ebanjelioak eta Lichfieldeko Ebanjelioak daude. Ikuspuntu artistikotik begiratu ezkero eskuizkribu guzti hauek euren arteko parekidetasunak dituzte, eta honek multzo berdinean sailkatzea ahalbideratu ditu. Kolorazioetan lortutako estilo bikainak Kellseko liburua multzo honetako idazlan berantiarretan kokatzen du, gutxi gorabehera VII. mendearen amaiera eta IX. mendearen hasiera aldera, hortaz, Armagheko Liburua idatzi zeneko garai berdinean. Idazlanak aitzinako idazki hauetan egon ohi diren ikonografia eta estilizazio arau gehienak aintzat hartzen ditu: adibidez, garai honetan Britainiar Uharteetan osatutako eskuizkribu guztietan agertzen diren lau Ebanjelioetako bakoitzaren hasierako hizkien apaindura mota modu harrigarrian oso erregularrak dira. Honetaz ohartzeko, Lindisfarneko Ebanjelioetako San Mateoren Ebanjelioaren hasierako orrialdeak irakurtzea eta Kellseko liburuan agertzen direnekin parekatzea besterik ez dago.

Kellseko liburuaren izenaren jatorria Irlandako Meatheko konderrian dagoen Kells udalerrian kokatzen den Kellseko abadetxean datza. Eskuizkribua abadetxe honetan Erdi Aroko denboraldi luze batean gordeta egon zen. Abadetxe hau IX. mendean sortua izan zen, hain zuzen ere, bikingoen inbasioen garaian. Eskuizkribua idatzi zuten fraideak berriz, Eskoziako mendebaldeko kostaldean dagoen Hebridak uhartediko Iona uharteko monasteriokoak ziren. Iona uhartea eskualde honetako fraide komunitate baten bizilekua zen, VI. mendean Eskoziako ebanjelari handia izan zen San Kolunbak bere ebanjelio edo misio lanak zabaltzeko egoitza nagusia izendatu baitzuen. Bikingoen erasoaldien areagotzeak Iona uhartea arriskutsuegia bilakatu zuten, ondorioz bertako fraide gehienak Irlandako Kells udalerrira lekualdatu eta leku hau San Kolunak sortutako komunitateen egoitza berria bihurtu zen.

Eskuizkribua idatzi zen leku eta data zehatzaren zehaztapena eztabaida askoren helburua izan da. Usadioaren arabera, liburua San Kolunbaren garaian idatzia izango zen, beharbada santuak berak ere idatzia legoke. Halere, paleografia ikerketak hipotesi hau gezurtatu dute, Kellseko Liburuan agertzen den kaligrafia estiloa Sam Kolunbaren heriotzaren ondoren garatu baitzen.

Eskuizkribuaren geografia jatorriaren inguruko gutxienez bost teoria badaude. Lehenbizikoaren arabera, liburua Ionan idatzi eta larrialdi batean Kellsera lekualdatua legoke, honek inoiz amaitua ez izana azalduko luke. Aldiz, Ionan idatzia hasi eta Kellsen idazten jarraitu aurretik arrazoi jakin batengatik idazketa etena izatea ere baliteke.Beste ikerlari batzuen arabera, eskuizkribua Kellseko scriptoriumean osoki idatzia legoke. Laugarren hipotesiaren arabera, idazlan hau Ingalaterrako iparraldean idatzia legoke, eta gerora Iona eta ondoren Kellsera lekualdatua izango litzateke. Azkenik, bosgarren hipotesiaren arabera, Kellseko Liburua Eskozian zehaztugabeko monasterio batean idatzia legoke. Nahiz eta eztabaida hau ziurrenik inoiz argituko ez den, Kells eta Ionako jatorri bikoitzean oinarritutako teoria hori izan ohi da denetan onartuena. Bestalde, hipotesis zuzena zehaztetik harago, Kellseko Liburua San Kolonbaren komunitateetako fraideek idatzia dagoela irmoki ezarrita dago, gainera fraide hauek Ionako abadetxearekin harreman estuak lituzkete.

Liburu hau idatzia izan zen lekua edozein izanda ere, historialari askorentzat XII. mendean, eta askorentzat baita XI. mendearen hasieran ere, liburu hau jada Kellseko abadetxean legoke. 1006. urte inguruan idatzitako Ulstergo Historiak idazlanak ohartzen duenez, « Columcillen [San Kolonba] Ebanjelio handia, mendebaldeko munduko erlikia nagusia zena, bera gordetzen zuen kutxatila ederra zela eta, gauez Cenannas [Kells] harrizko eliza handitiko sakristiatik oldarki ostuta izan zen ». Eskuizkribuak hilabete batzuk beranduago «lur pila baten azpian» aurkitu zuten. Orokorrean egin ohi denez, eskuizkribu hura Kellseko liburua zela onartzen baldin bada, idazlan hau Kellseko abadetxean finkatu litekeen lehenbiziko data litzateke.

Bera gordetzen zuen kutxatilaren erauzketa bortitza idazlan honetako lehenbiziko eta azkeneko orrialde batzuen galera azalduko luke.

27. orrialdeak ebanjelioaren lau ikurrak dauzka.

XII. mendean Kellseko abadetxearen lur jabetzaren inguruko zenbait agiri Kellseko liburuaren hainbat orrialde zuritan kopiatu ziren, eta horrek liburu hau Kellseko abadetxean izan zela berriz egiaztatzen du. Erdi Aroan zegoen paper eskasia zela eta, Kellseko liburua bezalako idazlan garrantzitsuetan burutu ohi ziren agiriek kopiatzeak oso ohikoak izaten ziren.

XII. mendeko Giraldus Cambrensis (Gerard Galestarra) idazleak, bere Topographia Hibernica idazlaneko pasarte batean dioenez, Kells udalerritik hurbil dagoen Kildare udalerrian ebanjelio liburu handi bat miretsi omen zuen, hau Kellseko liburua zela suposatu ohi da. Dena dela, deskribapenak bat egiten duela dirudi:

Gerardek liburu hau Kildare udalerrian ikusi zuela berri ematen duenez, gaur egun galduta dagoen eta kalitatearen aldetik Kellseko liburuaren parekoa den idazlan bat izatea ere baliteke. Halere, ziurrenik, Gerardek Kells eta Kildare udalerriak nahastu izana ere baliteke.

Kellseko abadetxea XII. mendeko Eliza Katolikoaren eraldaketen ondoren desegina izan zen. Abadetxeko eliza udalerriko eliza bilakatu zen, halere luzaroan liburuaren gordelekua izan zen.

1654. urtera arte liburua Kells udalerrian gordeta egon zen. Urte hartan, Oliver Cromwellen zalduneria herriko elizan ezarri zen, eta udalerriko agintariak segurtasun gehiagorako agiria Dublin hiriburura bidali zuen. 1661ean, Henry Jones delako batek, liburua Trinity Collegeko unibertsitarioei aurkeztua zien, gerora Karlos II.a Ingalaterrakoaren erregealdian Jones Meath konderriko artzapezpikua bihurtu zen. Denboraldi baterako erakustaldi batzuk kendurik, Kellseko liburua ez da inoiz Trinity College unibertsitatetik atera izan. XIX. mendea ezkero unibertsitate hartako Liburutegi Zaharrean (Old Library) jendaurreko behin behineko erakustaldian ikusgai dago.

XVI. mendean aldiz, aurretik XIII. mendean Canterburyko Artzapezpikuak zen Stephen Langtonek ofizialki finkatu zituen Ebanjelioen zenbakiak jada ezarrita zegoen erromatar zenbakerari gehitu zitzaizkion. 1622an Meatheko Artzapezpikua zen James Ussherek orrialdeak zenbakitu zituen. 1849an, la Viktoria I.a Erresuma Batukoa erregina eta Alberto Saxonia-Coburgo-Gothakoa printzea liburuan sinatzera gonbidatuak izan ziren: berez, gerora liburuari gehitu zitzaion orrialde batean sinatu zuten, garai hartan orrialde hau benetakoa zela uste zen. Azken orrialde hau 1953ko koadernaketatatik kendua izan zen.

Mendeetan zehar eskuizkribua hainbat alditan berriz koadernatua izan da. Aldi hauetako batean, XVIII. mendean, orrialdeak inongo ardurarik gabe moztuak izan ziren, eta horrek zenbait irudien galera ekarri zuen. 1895an azaleztapen berri bat burutu zen, baina oso azkar hondatu zen. 1920ko hamarkadaren amaiera aldera, hainbat orrialde solte kontserbatzen ziren. Azkenik, 1953an, Roger Powellek idazlana lau bildumetan berrenkuadernatu zuen, halaber aurretik desitxuratuta zeuden hainbat orrialde kontu handiz leundu zituen.

2000. urtean, Markoren Ebanjelioa daukan bilduma Australiako Canberra hirira igorria izan zen, han eskuizkribu argiztatuei buruzko erakustaldi batean erakusgai egoteko. Liburua erakusgai egoteko atzerrira bidaiatu zuen laugarren aldia izan zen. Zoritxarrez, bidaian zehar, bildumak bere pigmentazioan « akats nimiño » batzuk jasan zituen. Dirudienez, hegazkinaren motorren dardaren eraginez sortuak izan ziren.

• Alexander, J. G. G. Insular Manuscripts: Sixth to Ninth Century. London: Harvey Miller, 1978
• Alton, E. H. and P. Meyer Enageliorum quattor Codex Cenannensi. 3 vols. Bern: Urs Graf Verlag, 1959-1951.
• Brown, T. J. "Northumbria and the Book of Kells". Anglo-Saxon England I (1972): 219-246.
• Friend, A. M., Jr. "The Canon Tables of the Book of Kells". In Mediæval Studies in Memory of A. Kingsley Porter, ed. W. R. K. Koehler. Vol. 2, pp. 611-641. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1939.
• Hopkins-James, Lemur J. The Celtic Gospels, Their Story and Their Texts. London: Oxford University Press, 1934.
• Lewis, Susanne. "Sacred Calligraphy: The Chi Rho Page in the Book of Kells" Traditio 36 (1980): 139-159.
• McGurk, P. "Two Notes on the Book of Kells and Its Relation to Other Insular Gospel Books" Scriptorium 9 (1955): 105-107.
• Mussetter, Sally . "An Animal Miniature on the Monogram Page of the Book of Kells" Mediaevalia 3 (1977): 119-120.
• Nordenfalk, Carl "Another Look at the Book of Kells" In Festschrift Wolgang Braunfels, pp. 275-279. Tubingen: Wasmuth, 1977.
• Nordenfalk, Carl, Celtic and Anglo-Saxon Painting: Book Illumination in the British Isles 600-800. New York: George Braziller, 1977.
• Powell, Roger. "The Book of Kells, the Book of Durrow, Comments on the Vellum and the Make-up and Other Aspects" Scriptorum 10 (1956), 12-21.
• Sweeney, James J. Irish Illuminated Manuscripts of the Early Christian Period. New York: New American Library, 1965.
• Werner, Martin "The Madonna and Child Miniatures in the Book of Kells". Art Bulletin 54 (1972): 1-23, 129-139.