Katingo sarraskia

Hasieran Katingo basoko sarraskia Kozielsk kontzentrazio-esparruan zeuden poloniar ofizialen hilketa izan zen[4], Katingo basoan, Gnezdovo herritik gertu egin zelako. Hala ere, gaur egun 22.000 poloniar herritarren hilketa deitzeko erabiltzen da, Ostaxkov, Kozielsk eta Starobielsk kontzentrazio-esparruetan eta Bielorrusia eta Ukrainako mendebaldeko presondegietan zeudenak eta Stalinek aginduta Katin basoan eta Kalinin, Kharkiv eta beste hiriko presondegietan erailak izan zirenak.

Katingo hilerriko ate nagusia.

1939ko irailean, Adolf Hitler eta Stalinek Molotov-Ribbentrop ituna sinatu eta astebete pasa ondoren, nazi eta sobietarrek Polonia inbaditu zutenean, hainbat poloniar preso hartu zituzten. Horietako asko Ostashkov, Kozielsk edo Starobielsk bezalako kontzentrazio-esparruan sartu zituzten; azken bietan, batez ere ofizialak sartu zituzten eta Ostaxkoven, poliziak eta espetxeetako funtzionarioak.

1940ko martxoaren 5ean, Stalinek Lavrenti Beriari bidalitako txosten baten arabera[5], sobietar politburoko kideek —Stalin, Viatxeslav Molotov, Lazar Kaganovitx, Mikhail Kalinin, Kliment Voroxilov eta Beria— Ukraina eta Bielorrusiako espetxeetan zeuden "nazionalistak eta kontrairaultzaileak" exekutatzeko agindua izenpetu zuten[6]. Dokumentu horren ondorioz, 22.000 poloniar hil zituzten, horietatik 15.000 inguru gerra-presoak zirenak[7]. Hildakoen artean, poloniar Inteligentzia Agentziaren kideak, poliziak, erreserbista eta ofizial militarrak zeuden.

1943an sarraskiaren aurkikuntzak Londresen erbestean zegoen poloniar gobernuak SESBarekiko harremanak bertan behera utzi zituen. SESBak 1990 arte ukatu zituen salaketak, NKVD sarraskia eta bere estalketaren erantzulea zela aitortu zuen arte, alegia.

1939ko irailaren 19an, Estatu Segurtasunaren Lehenengo Graduko komisario Lavrenti Pavlovitx Beriak gerra-preso eta atxilotuen NKVDko aholkulari Piotr K. Soprunekori deitu eta poloniar presoentzat kontzentrazio-esparruak eraikitzeko agindua eman zion. Honako hauek eraiki zituzten: Jukhnovo (Babininoko tren geltokia), Juzhe (Talitsi), Kozelsk, Kizelxtxina, Oranki, Ostaxkov (Seliger aintziran dagoen Stolbni uhartea, Ostaxkovetik gertu), Putivli (Tetkinoko tren geltokia), Starobielsk, Vologod (Zaenikevoko tren geltokia) eta Griazovets.

1940 apirilaren 3tik maiatzaren 19ra, 22.000 gerra-preso eta preso arrunt inguru hil zituzten kontzentrazio-esparruetan, horietatik 6.000 Ostashkoven, 4.000 Starobielsken, 4.500 Kozielsken eta 7.000 Bielorrusia eta Ukrainako mendebaldeko espetxeetan.

395 preso baino ez ziren bizirik atera sarraskitik: horiek Juknov kontzentrazio-esparrutik atera eta Griazovetsera eraman zituen.

Nahiz eta 1943 arte alemaniarrek sarraskiaren berririk ez zutela esan, Kanpoko Harremanetarako Bulegoak gerra ondoren egindako txosten batean nazien iradokizun edo konplizitatea zutela esan zuen[8]

Poloniar presoen % 99 exekutatuak izan ziren. Kozielsken zeudenak Katingo basoan, Smolensketik gertu, hil zituzten. Starobielsken zeudenak, berriz, Járkov izeneko NKVDren espetxean hil eta Piatikhatkin lurperatu zituzten; Ostaxkoven zeuden poliziak Kalinin izeneko NKVDren espetxean hil eta Miednojen ehortzi zituzten.

Kalininen NKVDko buruzagi ohi Dimitri S. Tokarevek espetxea berriro bisitatu zuenean, exekuzioei buruzko informazio zehatza eman zioten. Haren esanetan, hilketak arratsaldean hasi eta egunsentian bukatzen ziren. 1940ko apirilaren 4an egindako garraiatzean 390 lagun hil zituztenez, borreroek gogor lan egin behar izan zuten, gau batean hainbeste jende hiltzeko. Hori zela eta, hurrengo egunetan 250 laguneko garraiatzeak egin zituzten. Exekuzioak egiteko, Moskutik bidalitako Walther pistola alemaniarrak erabili zituzten.

Exekuzio metodikoak ziren: zigortuaren informazio pertsonala miatu ondoren, bilurrak ipini eta isolatutako gela batean sartzen zuten. Harrabotsa ezkutatzeko, makina zaratatsuak (agian haizagailuak) erabiltzen zituzten gauez. Gelan sartu eta berehala, garondoan tiro egiten zuten. Hilotza beste atetik atera eta itxaroten ari ziren bospasei bagoitan sartzen zuten, nondik hurrengo zigortua ateratzen zuten. Egunero erabili zuten metodo bera, maiatzaren 1ean izan ezik.

Smolensketik gertu, berriz, poloniarrei eskuak bizkarrean lotu, hilobietara eramaten zituzten eta han, garondoan tiro egiten zieten.

Sarraskiari amaiera emateko asmotan, 1990eko hamarkadan errusiar, poloniar, ukrainar eta bielorrusiar ikertzaileek batu eta gertatutakoa azaldu zuten. Halaber, zenbait txostenek diotenez, Stalinek SESBeko mendebaldeko eskualdeetan bizi ziren beste 11.000 poloniar hil zituen[9]. Era berean, nazien 1941eko inbasioan, alemaniarrek 100.000 poloniar inguru hil zituzten[10].

1998an, Boris Jeltsin eta Alexander Kwasniewskik Katinen eta Mednojen oroitarriak ipintzea erabaki zuten.

2007an, Andrzej Wajda zinema zuzendari poloniarrak sarraskiari buruzko Katyń izeneko filma egin zuen, ingelesa ez den hizkuntza batean egindako film onenaren Oscar Sariaren izendapena lortu zuena.

• 2010eko Poloniako Aireko Armadaren Tu-154 hegaldia

• Katyngo sarraskiaz artikulua ARGIA astekarian