Kandido Saseta

Frankisten oldarraldiak Donostian harrapatu zuen. Inolako zalantzarik gabe, Jose Antonio Agirre lehendakariaren eta Eusko Jaurlaritzaren esanetara jarri zen. Izan ere, behar-beharrezkoa zuten Saseta. Errepublikaren aldera irmo lerratu zirenak gutxi ziren. Are gutxiago, euskal agintarien mende jardungo zuten militarrak.

Abuztuaren 5an iritsi zen Loiolako Santutegira, eta, bertan, Euzko Gudarostea antolatu zuen, eta Zizurkilgo Zarateko Bentan, Belkoain, Ernio, Lekeitio, Kalamua, Eibar, Intxorta, Ubidea eta Itxaindioko babes lerroak eratzen ibili zen. Bitan zauritu zuten: bata, Andatzan (Andoain) eta Legution (Araba) bigarrena. Lehenengo Eusko Jaurlaritzaren osaketaren egunean, 1936ko urriaren 7an, Jose Antonio Agirre Lehendakariarekin, Gernikako Juntetxearen aurrean zeuden gudarien konpainiak ikuskatu zituzten.

Valentzian zegoen Errepublikako gobernuak eskatuta, Asturiasera abiatu zen. Sasetaren karisma handia zela eta, EAJko Gudariez gain, EAE-ANVkoek, PCEkoek, CNTkoek eta sozialistek ere miresten zuten.

1937ko otsailaren 4an, komandante izendatu zuten, eta handik hiru egunetara, otsailaren 7an, hiru euskal batailoi, EAJ-PNVko 19. Amaiur Batailoia, EAE-ANVko Euzko Indarra eta PSOEko Indalecio Prieto, abiatu ziren Asturiasera Sasetaren agindupean, euskaldunen eta Eusko Jaurlaritzaren elkartasuna eta laguntza eskaintzera. Haiekin batera, Euskal Herriko CNTko Isaac Puente Batailoi anarkista eta EPKko Perezagua Batailoi komunista abiatu ziren "Asturiasko Euskal Brigada" osatuz. Sasetako batailoiek Oviedo eta Galizia lotzen zituen errepidea moztu behar zuten.

Sasetari omenaldia Gernikan, 2008ko apirilean.

Saseta brigari ez zioten Oviedo hartzeko baimenik eman, eta errepidea moztea agindu zioten. Otsailaren 21ean operazioa hasi zen Nalón ibaiaren beste aldea bonbardatuz. Euzko Indarrak ezkerretik zeharkatu zuen ibaia; Amaiurrek erditik zeharkatu behar zuen, eta Prieto batailoiak eskubitik Areces herria hartzeko. Euzko Indarra eta Amaiurrek ez zuten arazorik izan, eta, ibaia zeharkatu ondoren, lerroan jarri ziren, baina Prieto batailoiko kideak, aldiz, atzeratu egin ziren zubia bi aldiz erori zitzaielako. Ez ziren lerroan jarri, eta utzitako tartetik mairuak bere atzera pasa zuten, gudariak inguratuz. Otsailaren 23an, frankisten kontraerasoan eta inguratutako tropak atakatik atera nahian egindako eraso batean, Sasetak, bi granada hartuz, aginte postua utzi, eta bere soldaduengana jo zuen. Saseta ikustean hurbildu ziren, eta etsaia konturatu zen agintari bat zela, eta tirokatu zuten; hantxe bertan, hil zuten Saseta komandantea. Berea eta berarekin hil ziren 80 gudarien gorputzak, ezin izan ziren berreskuratu.

Zirrara izugarria egin zuen euskal agintari eta gudarietan Sasetaren heriotzak. Euskal Herriko egunkarietan, Euzkadi, Eguna, Euzkadi Roja, Tierra Vasca-Eusko Lurra, Gudari eta abarretan, ohorezko aipamenak egin zitzaizkion. "Hainbeste maite gendun Saseta Loyolako gudalburu entzutetsua hil zaigu. (...) Gaztea, txikia, baña bikaña, bere irriparrezko aurpegiarekin. Gudalburu orren izena guda au sortu ta laister Euskadiko erri guztietan oso goraldua izan zan bere gizontasun eta bikaintasunagatik eusko-guda mendi oñetan. Gudari guzien itxaropen osoa beregan arkitzen zan", idatzi zuen Kuireka Andonegik Eguna egunkarian. Bere ohoretan, Saseta Batailoia antolatu zen.