K2

K2 mendia, Godwin-Austen mendia, Lambha Pahar, Chogori, Kechu edo Dapsang Karakorum mendikateko mendia da, itsas mailatik gora 8.611 metroraino heltzen den tontorra duena.[1] Munduko mendirik altuenetan bigarrena, Everest (8.849 m.) mendiaren atzetik.[2] Haren tontorrak Txinaren eta Pakistanen artean egiten du muga,[3] mendiaren iparraldea Txinakoa izanik (tajik etniako Taxkorgan konderri autonomoa, Uigur eskualde autonomoa, Xinjiang estatua) eta hegoaldea Pakistangoa (Gilgit-Baltistan eskualdea, Azad Kashmir estatua).[4][5][6]

K2
Datu orokorrak
Garaiera8.611 m
Prominentzia4.020 m
Motamendi
EponimoaKarakorum
Bi
Henry Haversham Godwin-Austen (en) Itzuli
Geografia
Map
Koordenatuak35°52′52″N 76°30′48″E
Honen parte daSeven Second Summits (en) Itzuli
Zortzimilako
ultra-prominent peak (en) Itzuli
MendikateaBaltoro Muztagh
Estatu burujabe Txinako Herri Errepublika
Eskualde autonomoXinjiang
PrefekturaKashgar prefektura
Konderri autonomoTaxkorgan Tajik Autonomous County
Mendizaletasuna
Lehen igoera1954ko uztailaren 31an, Lino Lacedelli eta Achille Compagnonik.
Ohiko bideaHego-ekialdeko aurpegia. Abruzzoen murrua.

K2 Mendi Basatia izenez ezaguna egin zen George Bellek —1953ko espedizio estatubatuarreko eskalatzaileak— kazetariei esan zienean: «Zu hiltzen saiatzen den mendi basati bat da».[7] Munduko bost mendirik garaienetatik, K2 da hilgarriena; gutxi gorabehera pertsona bat hiltzen da mendian gailurrera iristen diren lau bakoitzeko.[8] Noizean behin Godwin-Austen mendia bezala ere ezaguna izan da,[9] eta honakoak dira K2-ren beste goitizenak: Mendien erregea eta Mendizaleen mendia eta Mendien mendia,[10] Reinhold Messner italiar eskalatzaile ospetsuak K2ri buruz bere liburuari azken izenburu hori eman ostean.[11]

Tontorra Lino Lacedelli eta Achille Compagnoni eskalatzaile italiarrek lortu zuten lehen aldiz, 1954an Ardito Desiok zuzendutako Italiako espedizioan. Bestalde, 2021eko urtarrilean, K2 neguan gailurra lortutako azken zortzimilakoa bilakatu zen. Mendizaleen balentria Nepalgo eskalatzaile talde batek egin zuen, Nirmal Purja eta Mingma Gyalje Sherpa buru zirela.[12][13]

K2 bere ekialdeko aurpegitik inoiz igo ez den 8.000 metro baino gehiagoko gailur bakarra da.[14] Igoerak uztailean eta abuztuan egin izan dira, normalean urteko garairik beroenak. K2 iparraldean kokatua egoteak, eguraldi txarra eta hotzagoa esan nahi du.[15] Gaur egun, gailurra ia bide guztietatik igo dute.[16] Everesteko gailurra altuera handiagoan dagoen arren, K2ko igoera zailagoa eta arriskutsuagoa da, hein batean eguraldi txarragoagatik. 2021eko otsailera arte, 377 pertsonak baino ez dute amaitu bere gailurrerako igoera, eta saiakeretan 91 hildako izan dira, zortzi milako hildakoen zerrendan agertzen den bezala.[17]

Izena

Mendi hau 1856an ikusi zuen lehen aldiz europar batek, Henry Haversham Godwin-Austen-en espedizioko kide zen T.G. Montgomeryk, hain zuzen. Honek Karakorumeko lehen azterketa egin zuen 210 km inguru hegoaldera zegoen Haramukh menditik, eta bi gailur nabarmenenak zirriborratu zituen K1 eta K2 etiketatuz, non “K”k Karakorum adierazten zuen. Gainerako gailurrei K1, K3, K4 eta K5 deitu zitzaien, baina izen hauek ordezkatu egin ziren Masherbrum, Broad Peak, Gasherbrum I eta Gasherbrum II izenengatik, hurrenez hurren.[18]

K2 izena Britainia Handiko Indiako “Inkesta Trigonometriko Handia”k (Great Trigonometrical Survey) erabilitako idazkeratik dator. Topografia Trigonometrikoko Proiektu Handiaren politika zen bertako izenak erabiltzea ahal zenean, eta K1 mendia Masherbrum zela ondorioztatu zuten. K2 mendiak, hala ere, ez zuen bertako izenik, ziurrenik bere urruntasuna dela eta. Hegoaldean dagoen Askol azken herritik ezin da mendia ikusi, eta iparraldetik ere ez dago ikusteko modurik. Soilik Baltoro glaziarraren amaieratik baino ez da ikusten, bertakoak inoiz gutxi joango ziren gunea.[18] Chogori izena proposatu da mendiarentzat, baltierako bi hitzetik abiatuta: chhogo ཆོ་གྷའོ་ ("handia") eta ri རི ' ("mendia") (چھوغوری), baina ez dirudi erabiltzen denik bertan.[19] Hala ere, txineraz gaur egun erabiltzen den izenaren jatorrian dago izendapen hau, Qogir (txinera tradizionalez: 喬戈里峰; txinera sinplifikatuz: 乔戈里峰; pinyinez: Qiáogēlǐ)[20]. Bestalde, Lamba Pahar ("Mendi altua" urduz) edo Dapsang izenak ere proposatu dira, baina ez dira erabilera arruntekoak.

Mendiak tokiko izenik ez zuenez, Godwin-Austen Mendia izena ere iradoki zen, Henry Godwin-Austen inguruetako lehen esploratzaile bat zenaren omenez.[21] Royal Geographical Society-k izena baztertu zuen arren, hainbat mapetan erabiltzen zen eta noizean behin erabilia izaten jarraitzen du. Topografoaren markak, K2 beraz, mendia ohikoa den izena izaten jarraitzen du. Gaur egun balti hizkuntzan ere erabiltzen da, Kechu edo Ketu gisa itzulita (Balti: کے چو Urdu: کے ٹو). Fosco Maraini eskalatzaile italiarrak Gasherbrum IV-ko igoerari buruzko kontakizunean argudiatu zuenez, K2 izenak zoriari zor dion jatorria izan arren, bere izaera moztua eta inpertsonala oso egokia delako hain urruneko eta erronka handiko mendi baterako. Honako hau ondorioztatu zuen: “... izen baten hezur hutsak besterik ez, arroka, izotza, ekaitza eta amildegia. Ez du saiakerarik egiten gizakiaren soinua egiteko. Atomoak eta izarrak dira. Munduaren biluztasuna du lehen gizakiaren aurretik –edo planeta erraustuaren azkenaren ondorena” [22]

André Weilek, matematikan gainazal analitiko dimentsio konplexu konektatuko multzo trinkoari "K3 azalera" izendatu zion, neurri batean K2 mendiaren edertasunarengatik.[23]

Kokagune geografikoa
Baltoro glaziarra airetik, ekialdera begira.

K2 Karakorum mendilerroaren ipar-mendebaldean dago, Pakistango Gilgit-Baltistan eskualdean eta Txinako Taxkorgan Tajik Xinjiang eskualde autonomoan. Tarim arro sedimentarioarekin iparraldean, eta Himalaia Txikiarekin muga egiten du hegoaldean. Glaziarren urtze-urak, hala nola, K2ren hegoaldean eta ekialdean, haranetako nekazaritza elikatzen dute, eskualdeko ur gezaren hornikuntzan nabarmen lagunduz.[24]

K2 protagonismo topografikoaren arabera 22. postuan dago. Mendi baten altuera independentearen neurria, Everest mendiaren altxatze-eremu hedatuaren (Karakorum, Tibeteko goi-ordokia eta Himalaia) barnean baitago. Izan ere, posible da jarraituz K2tik Everestera doan bide baten, 4.594 metrotik beherakoa, Kora La-n, Nepal/Txina mugan, eta Mustang Lo-n. K2 baino askoz beherago dauden beste gailur asko independenteagoak dira zentzu honetan. Dena den, Karakorum mendilerroko tontorrik nabarmenena da.[25]

K2 tokiko erliebeagatik eta guztizko altueragatik nabarmentzen da. Bere oinarrian dauden glaziar haranen hondoetatik 3.000 metro baino gehiagora dago. Piramide etengabe aldapatsua da, ia norabide guztietan azkar erortzen dena. Iparraldea da aldapatsuena: han K2 (Qogir) glaziarraren gainetik 3.200 metrotik gora igotzen da, distantzia horizontalean 3.000 metrotan soilik. Norabide gehienetan, 2.800 metrotik gorako erliebe bertikala lortzen du 4.000 metro baino gutxiagotan.[26]

George Wallersteinek zuzendutako 1986ko espedizio batek neurketa oker bat egin zuen, K2 mendia Everest baino altuagoa zela eta, beraz, munduko mendirik altuena zela erakutsiz. 1987an neurketa zuzendua egin zen, baina ordurako K2 munduko mendirik altuena zela aldarrikatzeak, albistegi eta erreferentzia lan askotan sartuta zegoen.[27]

Garaiera

K2aren altuera entziklopedia eta mapa gehienetan 8.611 metro dela esaten da. 2014an K2ra espedizio pakistandar-italiar bat, "K2 60 urte beranduago" izenekoa, K2aren lehen igoeraren 60. urteurrena ospatzeko antolatu zen. Bere helburuetako bat mendiaren altuera satelite bidezko nabigazio tresnen bidez zehaztasunez neurtzea zen. Eta azkenik, altuera 8.609,02 metro zela zehaztu zuten.[28]

Geologia

K2 eta Broad Peak mendiak, eta Sarpo Laggo glaziarraren behealderaino mendebalderantz doan eremua, arroka metamorfikoz osatuta dago, K2 Gneiss izenez ezagutzen direnak, Karakorum Metamorfiko Multzoaren zati bat izanik.[29][30] K2 Gneiss-a ortogneisaren eta baotitaz aberatsa den paragneisaren nahasketaz osatuta dago. K2ren hego eta hego-ekialdeko aurpegian, ortogneisa plagioklasa-hornblenda gneis eta biotita-hornblenda-K-feldspato ortogneisaren nahasketaz eraikita izanik, granate-mikak dike leukogranitikoek sortu dute. Leku batzuetan, paragneisek klinopiroxeno-hornblenda duten psamitak, granate (grossular)-diopsido marmolak eta biotita-grafito-filitak daude. K2-n hildako eskalatzaileen oroigarriaren ondoan, Oinarrizko Kanpamentuaren gainean hegoaldeko espoloian, kuartzita eta mika-eskistodun marmol ezpuru meheak, Gilkey-Puchoz-en sekuentzia izenekoak, ortogneisen barruan daude tartekatuta. Broad Peak-eko mendebaldeko aurpegian eta K2 hegoaldeko espoloian, lanprofiro-dikeak daude, klinopiroxeno eta baotita-porfiriko vogesita eta minet-ek osatutakoak, K2 gneisan sartu direla. K2 Gneisa inguruko Karakorum Metamorfiko Konplexuaren inguruko arroka sedimentario eta meta-sedimentarioetatik bereizten da, faila normalen bidez. Esaterako, faila batek K2ren ekialdeko aurpegiko K2 gneisa, inguruko Skyang Kangri osatzen duten kareharrietatik eta arbeletatik desberdintzen da.[31]

40Ar/39Ar duela 115 eta 120 milioi urteko adinekoak, K2 Gneisetik lortutako eta analisi geokimikoek frogatzen dute talka aurreko granito metamorfoizatua Kretazeokoa dela. K2 Gneisaren aitzindari granitikoa (protolitoa) garai hartan Asiako ertz kontinentala zenean iparralderantz murgiltzen den subdukzio-eremu baten bidez magma-gorputz handiak ekoizten zuen, eta bere behe lurrazal kontinentalean batolito gisa sartu izanaren ondorioz sortu zen. Asiako eta Indiako plaken hasierako talkaren garaian, batolito granitiko hau 20 kilometro inguruko edo gehiagoko sakoneran lurperatu zen, oso metamorfoizatua, oso deformatua eta partzialki urtu egin zen Eozeno garaian gneisa sortzeko. Geroago, K2 Gneisa leukogranito-dikeek sartu zuten eta azkenik, lurpetik atera eta altxatu zen Miozeno ondorengo garaian, apurketa-bultzada-faila handietan zehar. K2 Gneiss agerian geratu zen, K2 - Broad Peak - Gasherbrum sorta osoak gorakada azkarra izan zuenean.[32]

Eskaladen historia
K2 ekialdetik, 1909ko espedizioan ateratako argazkia.

Hasierako saiakerak

1856an britainiar talde batek ikertu zuen mendia lehen aldiz. Thomas Montgomerie taldeko kideak "K2" izendatu zuten mendia Karakorum mendilerroko bigarren gailurra izateagatik.[33] Bestalde, 1892an Martin Conway-k Baltoro glaziarrean "Concordia"-ra iritsi zen espedizio britainiarra zuzendu zuen.[34]

K2 igotzeko lehen saiakera serioa 1902an egin zuten Oscar Eckenstein, Aleister Crowley, Jules Jacot-Guillarmod, Heinrich Pfannl, Victor Wessely eta Guy Knowles-ek, ipar-ekialdeko ertzetik.[35] Mendearen hasieran garraio modernorik ez zegoen eskualdean, eta honela idatzi zuten: "hamalau egun behar izan ziren mendi magalera iristeko".[36] Bost saiakera serio eta garesti egin ostean, taldea 6.525 metrora iritsi zen,[37] nahiz eta erronkaren zailtasuna eta eskaladarako ekipamendu modernoaren edo eguraldiari aurre egiteko oihalen falta kontuan hartuta, Crowleyren esanetan, "gizonik zein piztirik ez zen zauritu", igoeraren trebetasun erlatiboa nabarmenduz. Porrota gaixotasunari ere egotzi zioten (Crowley bera paludismoaren hondar-ondorioak jasaten ari zen), eta baita zalantzazko prestakuntza fisikoari, nortasun gatazkei eta eguraldi-baldintza kaskarrei. K2n igarotako 68 egunetatik (garai hartan, denborarik luzeenaren errekorra halako altueran igarotakoa), zortzik bakarrik eman zuten eguraldi argia.[38]

K2rako hurrengo espedizioa, 1909an Luigi Amadeo printzea eta Abruzzoko dukeak zuzendutakoa, 6.250 metro inguruko altuerara iritsi zen, Hego-ekialdeko espoloitik, gaur egun Abruzzosen Espoloia izenez ezagutzen dena. Hau ibilbide estandarraren parte bilakatuko zen azkenean, baina garai hartan bertan behera geratu zen bere malda eta zailtasunagatik. Mendebaldeko ertzean edo ipar-ekialdeko ertzean bide alternatibo bideragarri bat aurkitzen saiatu eta huts egin ondoren, Dukeak adierazi zuen K2 ez zela inoiz igoko, eta taldeak Chogolisan jarri zuen arreta, non Dukea gailurretik 150 metrora iritsi zen aurretik, ekaitz batek atzera bota zuenean.[39]

K2rako hurrengo saiakera ez zen 1938. urtera arte egin, Charles Houstonek zuzendutako Lehen Karakorum espedizio amerikarrak mendiaren azterketa egin zuenean. Ondorioztatu zutenez, Abruzzosen Espoloia biderik praktikoena zen, eta 8.000 metro inguruko altuerara iritsi ziren atzera egin baino lehen, hornidura gutxitu eta eguraldi txarraren mehatxuagatik.[18]

Hurrengo urtean, Fritz Wiessnerrek zuzendutako 1939ko Karakorum estatubatuar espedizioa gailurretik 200 metrora iritsi zen, baina hondamendian amaitu zen, Dudley Wolfe, Pasang Kikuli, Pasang Kitar eta Pintso mendiaren goi aldean desagertu zirenean.[40]

K2-ren hegoaldean Abruzzoko espoloiaren ibilbidea.

Charles Houston K2ra itzuli zen 1953ko espedizio amerikarra gidatzeko. Saiakerak porrot egin zuen ekaitz batek taldea 10 egunez 7.800 metrotan harrapatu ostean, eta denbora horretan Art Gilkey eskalatzailea larriki gaixotu zen. Etsi-etsian erretiratu ziren, eta Pete Schoeningek ia talde osoa salbatu zuen erorketa masibo batean (Belay izenez ezagutzen dena).[41] Baina Gilkey hil egin zen, elur-jausi batean edo lankideak zama batekin ez kargatzeko, berak nahita behartutako saio baten. Nahiz eta amaiera tragikoa izan, espedizioak estatus ikonikoa izan du mendizaletasunaren historian.[42] Bere oroimenez Gilkey Memoriala eraiki zuten mendiaren magalean.[43]

Arrakasta eta errepikapenak

1954ko Karakorumeko Italiako espedizioak azkenean K2 gailurrera igotzea lortu zuen, uztailaren 31n, Abruzzos-en Espoloiaren bidetik. Espedizioa Ardito Desiok zuzendu zuen, eta gailurrera Lino Lacedelli eta Achille Compagnoni mendizaleak iritsi ziren. Taldean Pakistango kide bat zegoen, Muhammad Ata-ullah koronela, 1953ko estatubatuar espedizioko partaide izan zena. Bestalde, 1954ko italiarren espedizioan Walter Bonatti eta Amir Mehdi Hunza zamaketari pakistandarra ere egon ziren, biak ezinbestekoak izanik espedizioaren arrakastarako, oxigeno tankeak 8.100 metrotara eraman baitzituzten Lacedelli eta Compagnonirentzat. Igoera eztabaidagarria izan zen, Lacedelli eta Compagnonik beren kanpamentua Mehdi eta Bonattirekin adostutakoa baino altuago ezarri zutelako. Igotzeko edo jaisteko ilunegi zegoenez, Mehdik eta Bonattik gaua 8.000 metrotik gora aterperik gabe igaro behar izan zuten, eskatu bezala oxigeno deposituak atzean utziz. Bonatti eta Mehdi bizirik atera ziren, baina Mehdi hilabetez ospitaleratuta egon zen, eta oinetako behatzak moztu behar izan zizkioten izozteengatik. 1950eko hamarkadan, Lacedelli eta Compagnonik Italiako heroi nazional bezala zuten ospea babesteko, gertakari horiek ezkutatzeko ahaleginak egin ziren. Kanpamentua mugitzea nahita izan zela ere agerian geratu zen, itxuraz Compagnoni beldur zelako Bonatti gazteak gainditu egingo zituelako. Horrela, Bonattiri egotzi zioten Mehdi ospitaleratzearen errua.[44]

Walter Bonatti (ezkerrean) eta Erich Abram oinarrizko kanpamentuan, K2ko 1954ko espedizioan.

1977ko abuztuaren 9an, italiar espediziotik 23 urtera, Ichiro Yoshizawa-k bigarren igoera arrakastatsua zuzendu zuen, Ashraf Aman gailurrera iritsitako lehen pakistandar eskalatzailea izan zela. Japoniako espedizioak Abruzzosen Espoloia aukeratu zuen igotzeko, eta 1.500 zamaketari baino gehiago erabili zituen.[45]

K2-ko hirugarren igoera 1978an izan zen, bide berri baten bidez, hots, ipar-ekialdeko ertz luze eta ernaitztutik. Ibilbidearen goiko aldeak ezkerrera zeharkatzen zuen Ekialdeko aurpegia, horma bertikal bat saihesteko, Abruzzosen igoeraren goiko zatiarekin bat egin arte. Igoera hau talde amerikar batek egin zuen, James Whittaker buru zela; gailurrerako taldean Louis Reichardt, Jim Wickwire, John Roskelley eta Rick Ridgeway izan ziren. Wickwirek gailurretik 150 metro ingurura igaro zuen gaueko bibaka, historiako bibak altuenetako bat. Igoera hau hunkigarria izan zen Estatu Batuetako taldearentzat, bere burua 1938ko taldeak berrogei urte lehenago hasitako zeregina betetzen ikusten baitzuen.[46]

Laugarren igoera absolutua 1979an egin zuen Reinhold Messnerrek zuzendutako espedizioak. Zailtasun itzelagatik "Lerro Magikoa" izenaz ezagutzen den ibilbidea baztertu ostean, Abruzzosen Espoloiaren ohiko bidea erabili zuten.[47]

1981ean, Japoniako espedizio bat gailurrera iritsi zen Hego-mendebaldeko Ertzetik, bide berri bat irekiz (aurretik Chris Boningtonek zuzendutako bi espedizio britainiarrek huts egin zuten bide horretan). Espedizioan K2 mendebaldeko puntu altuenera, 8.230 metrora iritsi zen lehen aldiz, bigarren mailako gailurtzat hartzen ez dena.[47]

Japoniako beste igoera aipagarri bat 1982an gailurraren Txinako aldean zegoen Ipar Ertza (North Ridge) zaila izan zen. Isao Shinkai eta Masatsugo Konishik zuzendutako Japoniako Mendizale Elkarteko talde batek hiru kide jarri zituen abuztuaren 14an gailurrean, Naoe Sakashita, Hiroshi Yoshino eta Yukihiro Yanagisawa. Hala ere, Yanagisawa jaitsieran erori eta hil egin zen. Taldeko beste lau kidek hurrengo egunean lortu zuten gailurra.[48]

K2ko gailurrera bi aldiz iritsi zen lehen eskalatzailea Josef Rakoncaj txekiarra izan zen. Rakoncaj Francesco Santon-ek zuzendutako 1983ko Italiako espedizioko kidea izan zen, Ipar Ertzeko bigarren igoera arrakastatsua egin zuena 1983ko uztailaren 31an. Hiru urte geroago, 1986ko uztailaren 5ean, gailurrera iritsi zen Abruzzosen Espoloitik, Agostino da Polenzaren nazioarteko espedizioko kide bezala.[49]

1983an lehen bi espedizio espainiarrak egin ziren, biak arrakastarik gabe: nafar espedizio bat Abruzzosen Espoloian zehar, eta telebistako "Ezinezkoaren aldean" (Al filo de lo imposible) programatik 8.250 metrora iritsi zen beste bat, Mendebaldeko Aurpegiko japoniarren bidetik.[45]

Wanda Rutkiewicz, Poloniako sudeteetako estribazioetan eskalatzen 1968an.

Igo zen lehen emakumea Wanda Rutkiewicz poloniar eskalatzailea izan zen, 1986ko ekainaren 23an. Egun horretan, beranduago, Liliane eta Maurice Barrard ere gailurrera iritsi ziren, jaitsieran biak zenduz eroriko baten ondorioz. Liliane Barrarden gorpua 1986ko uztailaren 19an aurkitu zuten, hego aurpegiaren oinean.[50] Emakumeentzat mendi hau madarikatua dagoela dio kondairak, igo ziren lehen bost emakumeak hil egin baitziren, hauetariko hiru jaitsieran. Rutkiewicz bera Kangchenjungan, igotzen zuen bederatzigarren zortzimilako mendian, hil zen 1992an.[18]

1986an, Poloniako bi espediziok bi bide berri zabaldu zituzten gailurrera iristeko, "Lerro Magikoa" eta "Poloniarren Lerroa" (Polish Line), azken hau Jerzy Kukuczkak eta Tadeusz Piotrowskik lortutakoa. Piotrowski hil egin zen jaisterakoan, eta bide hau ez da inoiz errepikatu bere zailtasunagatik.[51]

1986an mendiaren igoera ezagutarazi egin zen: Abruzzosen Espoloiaren hainbat igoera osatu ziren, horietako bat Mari Abrego eta José María Casimiro nafarrena. Bestalde, espedizio txekiar-poloniar batek gailurrera iristea lortu zuen SSO espoloiaren Lerro Magikotik, eta Tomo Cesenek aurpegiaren eskuineko pilarea ireki zuen bakarrik. Bide horrek oraindik bere izena darama.[52]

Arrakastak egon arren, oso urte tragikoa izan zen, 13 eskalatzaile hil baitziren, horien artean Alan Pennington eta John Smolich estatubatuarrak, Liliane eta Maurice Barrard frantziarrak, Renato Casarotto italiarra, Dobroslawa Wolf, Woiciech Wröz eta Tadeusz Piotrowski poloniarrak, Mohammed Ali pakistandarra, Alfred Imitzer eta Hannes Wieser austriarrak eta Alan Rouse eta Julie Tullis ingelesak.[52]

Bestalde, 1995ean, gailurrera iritsi ostean, eguraldiaren bat-bateko aldaketak harrapatu zituen Javier Escartín, Javier Olivar eta Lorenzo Ortiz aragoiarrak, eta hirurak hil ziren. Urte horretan, Alison Heargraves britainiarra, Bruce Grant Zeelanda Berrikoa eta Jeff Lakes kanadarra ere mendian zendu ziren.[53]

Estatu espainiarreko mendizaleek egindako K2ko igoerarik garrantzitsuena 2004an izan zen, Oscar Cadiach, Manel de la Matta eta Jordi Corominasek osatutako talde katalanak "Lerro Magiko"tik igo zuenean, mendiko bigarren biderik zailena eta arriskutsuena, eta aurretik behin bakarrik igotakoa. Gailurrera Jordi Corominas iritsi zen. Abruzzosen biderik ohikoenetik egin zuen jaitsiera, eta Manel de la Matta nekeak jota hil zen, Cadiachekin batera jaisten ari zenean.[54]

Azken saiakerak
Jerzy Kukuczka 1980an.

2004an, Carlos Soria Fontán eskalatzaile espainiarra izan zen K2 gailurrera iritsi zen pertsonarik zaharrena, 65 urterekin. Era berean, Edurne Pasaban euskalduna gailurra lortu zuen seigarren emakumea izan zen, 2006an Nives Meroi italiarrak eta Yuka Komatsu japoniarrak jarraituz.[55]

Historian hiru mendizale baino ez dira izan mendi mitiko hau bi aldiz igotzeko gai izan, tartean Juanito Oiarzabal euskalduna, 1994an eta 2004an gailurrera iristea lortu zuena. Horrez gain, hiru gailur garaienak bi aldiz igo zituen lehen pertsona izan zen: Everest, K2 eta Kangchenjunga.[56] 2004an, Edurne Pasabanen konpainian, K2-ko gailurrera iritsi ostean egin zuen jaitsiera zailak izozketak eragin zizkion bi oinetan, eta Edurneri bi behatz moztu zizkioten bitartean, Juanitori guztiak moztu zizkioten.[57]

2008ko abuztuaren 1ean, eskalatzaile-talde bat desagertu egin zen izotz-puska handi bat jausi eta ibilbideko zati bateko soka finkoak atera ondoren. Lau eskalatzaile erreskatatu zituzten, baina 11, besteak beste Pakistango Meherban Karim[58] eta Ger McDonnell gailurrera iritsi zen lehen irlandarra, hil egin zirela baieztatu zuten.[59]

2009an hainbat saiakera izan arren, inor ez zen gailurrera iritsi.[60]

2010eko abuztuaren 6an, Fredrik Ericssonek, gailurretik eskiatzeko asmoa zuenak, Gerlinde Kaltenbrunnerrekin bat egin zuen K2 gailurrerako bidean. Ericsson, 1.000 metro erori ondoren, hil egin zen. Kaltenbrunnerrek gailurrerako saiakera bertan behera utzi zuen. Eta hainbat saiakera izan arren urtean, inork ez zuen gailurra lortu.[60]

2011ko abuztuaren 23an, lau eskalatzailez osatutako talde bat K2ko gailurrera iritsi zen iparraldetik. Gerlinde Kaltenbrunner 14 zortzi-mila guztiak oxigeno osagarririk gabe igo zituen lehen emakumea bilakatu zen.[61] Maxut Zhumayev eta Vassiliy Pivtsov kazakhek ere zortzi milako mendien zerrenda osatu zuten. Laugarren taldekidea Dariusz Załuski poloniarra izan zen.[62]

2012. urtea Errusiako talde batekin hasi zen neguko lehen igoera bat egiteko asmoz. Espedizioa Vitaly Gorelik izozteen eta pneumoniaren ondorioz hil zenean amaitu zen. Errusiako taldeak bertan behera utzi zuen igoera.[63] Udako denboraldian, K2-k errekorra ikusi zuen tontorrean: 28 eskalatzaile iritsi ziren egun bakarrean, eta urtean, guztira 30.[64]

2013ko uztailaren 28an, Zeelanda Berriko bi mendizale, Marty Schmidt eta bere seme Denali elur-jausi batek kanpamentua suntsitu zuenean hil ziren. Gidari bat euren kanpamentura iritsi zen, baina ez zirela inon ikusten eta kanpin-dendak elur-jausi batek jo izanaren zantzuak zituela esan zuen. Taldearekin zegoen Adrian Hayes eskalatzaile britainiarrak Facebook orrian argitaratu zuen gero kanpalekua desagerrarazi zutela.[65]

2014ko uztailaren 26an, Pakistango eskalatzaileen lehen taldeak K2 eskalatu zuen. “K2 60 urte beranduago” izeneko espedizioan sei mendizale pakistandar eta hiru italiar zeuden, BBCren arabera.[66] Aurretik, K2 pakistandar bakarrak baino ez zuen igota, nazioarteko espedizioetako partaide bezala. Halaber, Pasang Lhamu Sherpa Akita, Maya Sherpa eta Dawa Yangzum Sherpak osatutako beste talde bat izan zen K2ra igo zuen lehen emakume talde nepaldarra.[67]

2014ko uztailaren 27an, Garrett Madisonek hiru eskalatzaile estatubatuar eta sei sherpako talde bat zuzendu zuen K2ren gailurreraino.[68][69]

2014ko uztailaren 31n, Boyan Petrovek Bulgariako lehen igoera burutu zuen, Broad Peak igo eta 8 egun eskasera. Boyan diabetesa zuten eskalatzaile gutxien artean dago 7.000 m-tik gora oxigeno osagarririk erabili gabe aritu zena.[70]

2017ko uztailaren 28an, Vanessa O'Brienek hamabi nazioetako talde bat zuzendu zuen, "Dreamers Destination" agentziako Mingma Gyalje sherparekin K2ren gailurrera iritsiz. Taldean zeuden lehen emakume britainiar eta amerikarra, eta baita K2ren gailurrera ailegatu zen emakume zaharrena, 52 urterekin.[71] Julie Tullis eta Alison Hargreaves omendu zuten, 1986an eta 1995ean hurrenez hurren K2ra igo ziren bi emakume britainiarrak, baina jaitsieretan hil zirenak. Beste gailur aipagarri batzuk John Snorri Sigurjónsson eta Mingma Gyalje Sherpak egindakoak izan ziren, azken honek bere arreba Dawa Yangzum Sherparekin egin zuelako, hain zuzen gailurrean bigarren anai-arreben bikotea osatuz. Mingma Gyalje Sherpak eta Fazal Alik, beraien bigarren gailurra grabatu egin zuten.[72]

2018ko uztailaren 22an, Garrett Madisonek gailurra egin zuten zortzi eskalatzailez osatutako nazioarteko talde bat zuzendu zuen, bederatzi nepaldar sherpen laguntzarekin, gehi altuera handiko lau zamaketari pakistandar eta Madison Mountaineering-eko bi gidariekin batera.[73][74]

2018ko uztailaren 22an, Andrzej Bargiel poloniar mendizale eta lasterkaria, gailurretik oinarrizko kanpamentura eskiatzen iritsi zen lehen pertsona izan zen.[75]

2019ko uztailaren 25ean, Anja Blacha oxigeno osagarririk erabili gabe K2ko gailurra egin zuen lehen emakume alemaniarra izan zen.[76]

2022ko uztailaren 22an, hau da, egun bakar batean, 145 pertsona igo ziren K2ra, 1954tik 1996ra izandako kopuru bera, eta egun bakarreko gailur kopururik handiena.[77]

2022ko uztailaren 29an, Denis Urubkok bakarrik, oxigenorik eta sherpen laguntzarik gabe, K2 igo eta jaitsi zuen 29 ordutan.[78][79]

Neguko espedizioak

- 1987/1988, Pakistango aldetik abiatu zen Andrzej Zawadak zuzendutako poloniar-kanadiar-britainiar espedizioan, hamahiru poloniar, zazpi kanadar eta lau britainiar zeuden. Martxoaren 2an Krzysztof Wielicki eta Leszek Cichy-k III. kanpamentua 7.300 metrora ezarri zuten, eta ondoren ailegatu ziren Roger Mear eta Jean-Francois Gagnon-ek, egun batzuk geroago. Urakan haizeak eta izozteek taldea atzera egitera behartu zuten.[80]

- 2002/2003, Netia K2 Poloniako neguko espedizioan, hamalau eskalatzailez osatutako taldea Krzysztof Wielickik zuzendu zuen, eta Kazakhstan, Uzbekistan eta Georgiako lau kide zeuden. Ipar aurpegia igotzeko asmoa zuten. Marcin Kaczkan, Piotr Morawski eta Denis Urubkok IV. kanpamentua ezarri zuten 7.650 metrora. Kaczkanek eta Urubkok hasitako azken igoerak huts egin zuen, bai IV. kanpamentuko karpa eguraldi gogorrak suntsitu zuelako zein Kaczkanek garun edema izan zudelako.[80]

- 2011/2012, Errusiako espedizioan, bederatzi eskalatzaile Abruzzosen Espoloiaren ibilbidean saiatu ziren. 7.200 metrora iristea lortu zuten Vitaly Gorelik, Valery Shamalok eta Nicholas Totmyaninek, baina atzera egin behar izan zuten urakan haizeak eta baita Goreliken bi eskuetako izozteek eraginda. Oinarrizko kanpamentura jaitsi eta Gorelik ebakuatzeko arrakastarik gabeko dei baten ostean (helikopteroa ezin izan zen haiengana iritsi eguraldi txarragatik), eskalatzailea pneumoniak eta bihotzekoak jota hil zen. Gertakariaren ostean, espedizioa bertan behera utzi zuten.[81]

- 2017/2018, Krzysztof Wielickik zuzendutako Poloniako Neguko Espedizio Nazionala, 13 eskalatzailek osatutakoa, 2017ko abenduaren amaieran hasi zen lanean. Taldea hasieran hego-ekialdeko espoloitik (Cesen ibilbidea) gailurrera iristen saiatu zen, Abruzzosen Espoloira aldatuz aurreko ibilbidean kide bat lesionatu ondoren. Cesen/Euskal bidetik 6.300 metrora iritsi ziren, eta Abruzzosen Espoloiaren bidez berriz, 7.400 metrora. Hala ere, Denis Urubkok jakinarazi zuen bere kasa egin zuen bakarkako saiakeran ziurrenik 7.600 metrora iritsia zela.[82][83][84]

Ali Sadpara K2-ren gailurrean, 2018ko abuztuan.

- 2021. Nanga Parbateko neguko igoera 2016ko otsailean egin ostean, neguan oraindik igo gabeko azken zortzi milakoa K2 zen. Eta 33 urtez arrakastarik gabeko saiakeretan zazpi espedizio ezberdinek porrot egin ondoren, 2021eko urtarrilaren 16an Nepalgo sherpaz osatutako hiru taldek espedizio konbinatuan gailurrera iristea lortu zuten, honako eskalatzaileekin: Nirmal Purja, Gelje, Mingma David, Mingma Tenzi, Pem Chhiri eta Dawa Temba (Nimsdai taldea); Mingma Gyalje, Dawa Tenzin eta Kili Pemba (Mingma G taldea); eta Sona (Seven Summit Treks taldea). [85][13][86] Horietatik, Nirmal Purjak eta Mingma Gyaljek bakarrik kudeatu zuten balentria oxigeno osagarririk erabili gabe.[87] Bestalde, Seven Summit Treks taldeko Sergi Mingote kataluniarra istripuz hil zen gailurrera iristea lortu gabe, 3. kanpalekutik oinarrizko kanpalekura jaisten ari zela.[88] Halaber, beste espedizio bateko eskalatzaile ospetsu batzuk galdu zuten bizia, hala nola Atanas Skatov, Ali Sadpara pakistandarra, Juan Pablo Mohr txiletarra eta John Snorri islandiarrak.[89]

Eskalada bideak eta zailtasunak

K2n hainbat ibilbide daude, izaera ezberdin samarrekoak, baina guztiek dituzte funtsezko zailtasunak. Lehenengoa, oso altuera handia eta ondoriozko oxigeno falta da: eskalatzaile batek oxigenoaren heren bat besterik ez du eskuragarri K2ren gailurrean, itsas mailarekin alderatuz.[90] Bigarrena, mendiak hainbat egun irauten duten muturreko ekaitzak jasateko duen joera da, hori izanik heriotza askoren arrazoia. Hirugarrena, mendiko ibilbide guztien izaera aldapatsua, ageria, eta konprometitua da, eta horrek atzera egitea zailtzen du, batez ere ekaitz garaian. Bestalde, saiakera asko izan arren, neguko lehen igoera arrakastatsuak 2021ean bakarrik gertatu ziren. Eskalada bide nagusi guztiak Pakistango aldean daude, bertan dagoela baita oinarrizko kanpamentua.[91]

Abruzzos-en Espoloia
Azken seraka botila-lepoaren gainean.

Igoera-bide estandarra, eskalatzaile guztien % 75ek erabiltzen dutena,[92][93] Pakistango aldean kokatutako Abruzzosen Espoloia da. 1909an Luigi Amadeo printzea, Abruzzoseko dukea, saiatu zen lehen aldiz bertatik igotzen. Gailurraren hego-ekialdeko ertza da, Godwin-Austen glaziarraren gainetik altxatzen dena. Espoloia zehazki 5.400 metroko altueran hasten da, eta bertan kokatu ohi da Oinarrizko Kanpamentu Aurreratua. Ibilbideak harkaitz saihets, elur/izotz eremuak eta eskalada tekniko batzuk ditu, bereziki bi toki ezagunetan, "Etxearen Tximinia" (House's Chimney) eta "Piramide Beltza" (Black Pyramid). Piramide Beltzaren gainean, arrisku agerian eta gurutzatzeko zailak diren maldak daude, erraz ikusten den "Sorbalda"ra (Shoulder) eramaten dutenak, gailurrerako bidean. Azken oztopo nagusia "Botila-Lepoa" (Bottleneck) izenez ezagutzen den ibilgu estua da, mendizaleak gailurraren ekialdean izotz-labarra osatzen duten serak-horma arriskutsu batetik hurbiltzen dutena. Neurri batean, 2001ean serak horietako bat erortzearen ondorioz, ez zen mendizalerik iritsi gailurrera 2002an eta 2003an.[94] Bestalde, 2008ko abuztuaren 1ean, hainbat espediziotako 11 eskalatzaile hil ziren istripu batzuen ondorioz, besteak beste Botila-Lepoan izandako izotz-jauziengatik.[95]

Ipar Ertza

Abruzzosen Espoloiaren ia parean Ipar Ertza dago,[92] gailurrera Txinako aldetik igotzen dena. Oso gutxitan ausartu dira bertatik joaten, neurri batean sarbide benetan zaila delako, Shaksgam ibai arriskutsua zeharkatu beharragatik. Abruzzosen oinarrizko kanpamentuan dauden eskalatzaile eta mendizale talde ugarien aldean, normalean gehienez bi talde kokatzen dira Ipar Ertzaren azpian. Ibilbide hau teknika aldetik Abruzzosekoa baino zailagoa da, eta mendiaren goialdera harkaitz-gailur luze eta aldapatsu batetik igotzen du. IV kanpamentua, "Arranoaren habia" izenekoa, 7.900 metrora dago, eta ondoren irristatzeko joera duen glaziar zintzilikatu bat zeharkatu behar da, ezkerrerantz igotzeko zeharkalditik sartzen den elur-zulo batetik tontorrera iristeko.[96]

Jatorrizko igoera japoniarraz gain, Ipar Ertzaren igoera aipagarria 1990ean Greg Child, Greg Mortimer eta Steve Swenson-ek egindakoa izan zen, 2. kanpamentutik gora estilo alpinoan egin zutena, nahiz eta japoniar talde batek jarritako soka finko batzuk erabili.[97]

Igoak izan diren ibilbideak mendiaren ipar-mendebaldean. A: Mendebaldeko ertza; B: Mendebaldeko aurpegia; C: Ipar-mendebaldeko ertza; D: Iparraldea; E: Ipar-ekialdeko ertza.

Beste ibilbide batzuk

K2ra igotzen den pertsonen %75ak Abruzzosen Espoloia erabiltzen duenez, zerrendatutako bide hauek gutxitan igotzen dira. Inor ez da mendiaren Ekialdeko Aurpegitik igo, alde horretako elur eta izotz formazioen ezegonkortasunagatik.[98] Ekialdeko Aurpegiaz gain, Ipar Aurpegia ere ez da oraindik igo. 2007an Denis Urubko eta Serguey Samoilovek K2ko Ipar Aurpegia igotzeko asmoa zuten, baina baldintzak gero eta okerragoak zirelako saiakera utzi egin zuten. Elur-jausi arrisku handiaren ondorioz, Ipar Ertzeko ibilbide arruntera igaro eta 2007ko urriaren 2an gailurra egin zuten, gailurraren historiaren udako denboraldiko azken igoera eginez.[99]

Ipar-ekialdeko Ertza

Luzea eta erlaiduna, Abruzzosen ibilbidearen goiko zatian amaitzen da. Janusz Kurczabek zuzendutako Poloniako espedizio batek gurutzatu zuen lehen aldiz ertza 1976an. Baina taldeak ezin izan zuen gailurra egin eguraldi txarragatik.[100] 1978ko irailaren 6an, Louis Reichardtek eta James Wickwirek lortu zuten igotzea.[101]

Mendebaldeko Ertza

1981ean igo zuen lehen aldiz Japoniako talde batek. Ibilbide hau urruneko Negrotto glaziarrean hasten da, eta iragarri ezinezko harkaitz eta elur-eremuetan zehar doa.[102]

Hego-mendebaldeko Pilarea edo "Lerro Magikoa"

Oso teknikoa, eta bigarren zorrotzena. 1986an igo zuen lehen aldiz Piasecki-Wróż-Božik hirukote poloniar-eslovakiarrak. Orduz geroztik, hainbat saiakera egon arren Jordi Corominas katalana izan da ibilbide honetan arrakasta izan duen eskalatzaile bakarra, 2004an gailurra lortuz.[103]

Gilkey Memoriala 2019an.

Hego Aurpegia edo "Poloniarren Lerroa" edo "Erdiko Gandorra"

Zorrotza, arriskutsua, eta ikaragarri agerikoa. 1986ko uztailean, Jerzy Kukuczka eta Tadeusz Piotrowskik gailurra egin zuten bide horretatik. Baina Piotrowski Abruzzosen Espoloia jaisten ari zela hil zen. Ibilbidea Hego-mendebaldeko zutabearen lehen zatitik hasten da, eta ondoren, guztiz agerian dagoen elurrez estalitako itsaslabarren eremu batera desbideratzen da, gero "Hockey Makila" izenez ezagutzen den sakan batetik barrena doa, eta azkenik, agerian dagoen beste itsaslabar aurreratu bat igo behar da. Bideak oso agerian dagoen beste zati batetik jarraitzen du, gailurra baino 300 metro inguru Abruzzosen Espoloiarekin bat egiten duen punturaino. Reinhold Messnerrek bide suizidatzat jo zuen, eta orain arte inork ez du errepikatu Kukuczka eta Piotrowskiren lorpena. «Ibilbidea hain da elur-jausi-jokoa, beste inork ez duela inoiz saiakera berririk egitea pentsatu ere».[104][105]

Ipar-mendebaldeko Aurpegia

Txinatar aldean dagoen bide horretatik lehenengo igoera 1990ean egin zuen talde japoniar batek. Ibilbide hau gailurreraino harri kaotikoak eta elur eremuak daudelako da ezaguna.[103]

Ipar-mendebaldeko Ertza

1991n igo zuen lehen aldiz Frantziako talde batek: Pierre Beghin eta Christophe Profit. 1995ean talde amerikar batek egin zuen bigarren saiakera, eta abuztuaren 2an 8.100 metrora iritsi arren, eguraldi txarragatik atzera egin zuen.[106]

Hego-ekialdeko Espoloia, "Cesen Ibilbidea" edo "Euskal Bidea"

Abruzzosen Espoloiaren eta Poloniako ibilbidearen arteko pilaretik doa. Abruzzoseko Espoloiarekin sorbaldan bat egiten du, Piramide Beltzaren gainean eta Botilaren-Lepoaren azpian. Piramide Beltza saihesten duenez, seguruagotzat jotzen da. 1986an, Tomo Česen 8.000 metrora igo zen bide horretatik. Ibilbide horretatik igoz lehenengo gailurra Euskal Herriko talde batek egin zuen 1994an.[103]

Mendebaldeko Aurpegia

Zailtasun tekniko esanguratsua du altuera handian, eta Errusiako talde batek 2007an igo zuen lehen aldiz. Ibilbide hau ia osorik harkaitz arrakalaz eta elurrezko korridorez osatuta dago.[103]

Oxigeno osagarriaren erabilera

Eskaladaren historiaren zati handi batean, K2 normalean ez zen oxigeno osagarriarekin igotzen, eta talde txikiak eta nahiko arinak ziren ohikoenak.[92][93] Hala ere, 2004ko denboraldian oxigenoaren erabilerak gorakada handia izan zuen: 47 gailurretik, 28k oxigenoa erabili zuten urte horretan.[94]

Oxigenorik gabe eskalatzean aklimatazioa ezinbestekoa da altuerako gaitza saihesteko.[107] K2 gailurraren altuera handia, birikako edema (HAPE) edo garun edema (HACE) gerta daitekeen altueratik oso gainetik dago. Alpinismoan, 8.000 metroko altueratik gora igotzen denean, eskalatzailea heriotzaren gunean sartzen da.[108]

Filmak
  • K2 (1991), Patrick Meyersen jatorrizko antzezlanaren abentura-drama filmaren egokitzapena, Franc Roddam-ek zuzendua eta Jim Wickwire-n eta Louis Reichardt-en, K2 gailurra egin zuten lehen estatubatuarren istorioan oinarritua.
  • Vertical Limit (Muga bertikala) (2000), Martin Campbell-ek zuzendutako biziraupen thriller film estatubatuarra.
  • K2: Siren of the Himalayas (K2: Himalaietako sirena) (2012), Dave Ohlson-ek zuzendutako estatubatuar film dokumentala, 2009an K2 gailurrera igotzeko saiakeran eskalatzaile talde bati jarraitzen diona, 1909an Abruzzoko Dukearen K2 espedizio mugarriaren 100. urteurrenean.
  • The Summit (Gailurra) (2012), 2008ko K2ko hondamendiari buruzko film dokumentala, Nick Ryanek zuzendua.
  • K2: The Impossible Descent (K2: Ezinezko jaitsiera) (2020), Andrzej Bargiel eskiatzaile eta alpinista poloniarraren 2018ko K2ko igoera eta eskietan jaitsierari buruzko film dokumentala, Sławomir Batyra eta Steven Robillardek zuzendua.

Ezbeharrak

Everest baino askoz gogorragoa da eta Reinhold Messner alpinista tiroldarraren esanetan "zortzimila metroko mendirik zailena". Igoera tasa txikienetakoa (249 igoera 2004ra arte, Everestera igo diren 2240 pertsonen aldean) eta hirugarren heriotza tasa altuena (%%24,10), Annapurnaren eta Nanga Parbaten atzetik, batzen ditu gailur honek.

K2an 60 pertsona zendu ziren 2004ra arte. Izandako ezbehar nagusiak honakoak izan dira: 1986ko K2ko ezbeharrean hainbat espedizioetako hamahiru eskalatzaile hil ziren, 1995eko abuztuaren 13an sei mendizale, eta 2008ko ezbeharrean hamaika mendizale.[109][110]

Bestalde, 1994an Atxo Apellaniz mendizale arabarra bertan hil zen, Juanjo San Sebastian lagun zuelarik. Bilbotarrak bere liburuan deskribatzen du egun haietan gertatutakoa.[111]

Erreferentziak
  1. (Ingelesez) "K2". Encyclopaedia Britannica.
  2. (Ingelesez) "Mount Everest is two feet taller, China and Nepal announce". National Geographic.
  3. (Ingelesez) Txinaren eta Pakistanen arteko muga zehazteko hitzarmenaren testua.
  4. (Ingelesez) "Kashmir". Encyclopedia Americana, Scholastic Library Publishing, 328 or. ISBN 978-0-7172-0139-6..
  5. (Ingelesez) Jan·Osma鈔czyk, Edmund; Osmańczyk, Edmund Jan. (2003). "Jammu and Kashmir". Encyclopedia of the United Nations and International Agreements: G to M, Taylor & Francis, 1189– or. ISBN 978-0-415-93922-5..
  6. Indiako Gobernuak mendia eta inguruko lurraldea osorik berea dela aldarrikatzen du, Pakistanek administraturiko Kaxmirko eskualdearen gaineko lurralde gatazkaren barruan.
  7. (Ingelesez) Stone, Larry. (2018). "Summiting 'Savage Mountain': The harrowing story of these Washington climbers' K2 ascent". The Seattle Times.
  8. (Ingelesez) "AdventureStats – by Explorersweb". adventurestats.com.
  9. (Ingelesez) Chhoghori, K2. "K2 Chhoghori The King of Karakoram". Skardu.pk.
  10. (Ingelesez) Leger, C. J.. (2017). "K2: The King of Mountains". Base Camp Magazine.
  11. (Ingelesez) Messner, Reinhold. (2019). "K2: Mountain of Mountains". Goodreads.
  12. (Ingelesez) "Winter K2 Update: FIRST WINTER K2 SUMMIT!!!!". alanarnette.com.
  13. (Ingelesez) "Nepali mountaineers achieve historic winter first on K2". National Geographic.
  14. (Ingelesez) "Asia, Pakistan, K2 Attempt". The American Alpine Club.
  15. (Ingelesez) Brummit, Chris. (2011). "Russian team to try winter climb of world's 2nd-highest peak". USA Today. Associated Press.
  16. (Ingelesez) "EXPLAINER: K2's peak beckons the daring, but climbers rarely answer call in winter". Dawn.
  17. (Ingelesez) Anjum, Naveed. (2021). "Why the 'savage' K2 peak beckons the daring, but rarely in winter". Aljazeera.
  18. Curran, Jim. (1996). K2 : the story of the savage mountain. (Coronet ed. argitaraldia) Coronet Books, Appendix 1, 65-72 or. ISBN 0-340-66007-4. PMC 34827147. (Noiz kontsultatua: 2022-03-22).
  19. (Ingelesez) «Place names — II» The Express Tribune 2011-09-02 (Noiz kontsultatua: 2022-03-22).
  20. «AAC Publications - Asia, China, A Note on the Chinese Name for K2, "Qogir"» publications.americanalpineclub.org (Noiz kontsultatua: 2022-03-22).
  21. (Ingelesez) Carter, H. Adams. (1983). "A Note on the Chinese Name for K2, "Qogir"". Notes. American Alpine Journal. American Alpine Club, 296 or..
  22. (Ingelesez) Maraini, Fosco. (1961). Karakoram: the ascent of Gasherbrum IV. Hutchinson.
  23. (Ingelesez) Zaldivar, Felipe. (2017). "Lectures on K3 Surfaces [review]".. MAA Reviews. Mathematical Association of America.
  24. (Ingelesez) "Karakoram and India/Pakistan Himalayas Ultra-Prominences". peaklist.org.
  25. (Ingelesez) Wala, Jerzy. (1994). "The Eight-Thousand-Metre Peaks of the Karakoram". Orographical Sketch Map. The Climbing Company Ltd/Cordee..
  26. (Ingelesez) Ian. (2000). "Which is taller, Mt. Everest or K2?". The Straight Dope.
  27. (Ingelesez) "How High Is Everest? Climbers Seek Answer". The New York Times.
  28. Lehmuller, Katherine; Mozzon, Marco. «Second to none» The Global Magazine of Leica Geosystems Reporter 72: 40–42..
  29. (Ingelesez) Searle, M.P. (1991). Geology and Tectonics of the Karakoram Mountains. New York City: John Wiley & Sons, 358 or. ISBN 978-0471927730..
  30. (Ingelesez) Searle, M.P. (1991). Geological Map of the Central Karakoram Mountains. scale 1: 250,000. New York City: John Wiley & Sons.
  31. (Ingelesez) Searle, M.P.; R.R. Parrish; R. Tirrul; D.C. Rex. (1990). "Age of crystallisation and cooling of the K2 gneiss in the Baltoro Karakoram".. Journal of the Geological Society. London, 603-606 or. ISBN Bibcode:1990JGSoc.147..603S. doi:10.1144/gsjgs.147.4.0603. S2CID 129956294..
  32. (Ingelesez) Searle, M.P.; R.R. Parrish; A. Thow A; S.R. Noble; R. Phillips; D. Waters. (2010). "Anatomy, Age and Evolution of a Collisional Mountain Belt: the Baltoro granite batholith and Karakroam Metamorphic Complex, Pakistani Karakoram". Journal of the Geological Society. London, 183–202 or. ISBN Bibcode:2010JGSoc.167..183S. doi:10.1144/0016-76492009-043. S2CID 130887875..
  33. (Ingelesez) Mason, Kenneth. (1987). Abode of Snow. , 346 or..
  34. (Ingelesez) Houston, Charles S. (1953). K2, the Savage Mountain. McGraw-Hill.
  35. (Ingelesez) Booth, Martin. (2000). A Magick Life: A Biography of Aleister Crowley. London: Hodder and Stoughton ISBN 0-340-71806-4..
  36. (Ingelesez) "Confessions of Aleister Crowley, Chapter 16". hermetic.com.
  37. (Ingelesez) "A timeline of human activity on K2". k2climb.net.
  38. (Ingelesez) Booth. "Rhythms of Rapture". , 152–157 or..
  39. (Ingelesez) Houston, Charles S; Bates, Robert. (1939). Five Miles High. First Lyon Press. Dodd, Mead ISBN 978-1-58574-051-2..
  40. (Ingelesez) Kaufman, Andrew J.; Putnam, William L. (1992). K2: The 1939 Tragedy. Mountaineers Books ISBN 978-0-89886-323-9..
  41. (Ingelesez) McDonald, Bernadette. (2007). Brotherhood of the Rope – The Biography of Charles Houston. The Mountaineers Books ISBN 978-0-89886-942-2..
  42. (Ingelesez) Houston, Charles S; Bates, Robert. (1954). K2 – The Savage Mountain. Mc-Graw-Hill Book Company Inc. ISBN 978-1-58574-013-0..
  43. (Ingelesez) O'Brien, Vanessa. (2016). "Remembering Those Lost on the Savage Mountain". Adventure Journal.
  44. (Ingelesez) Shahzeb,Jillani. (2014). "Amir Mehdi: Left out to freeze on K2 and forgotten". BBC News.
  45. (Ingelesez) «K2 list of ascents and fatalities» (PDF). 8000ers.com.
  46. (Ingelesez) Reichardt, Louis F.. (1979). "K2: The End of a 40-Year American Quest". American Alpine Journal. American Alpine Club. 22 (1), 1-18 or..
  47. (Ingelesez) American Alpine Journal. , 312 or..
  48. (Ingelesez) "K2, North Ridge". American Alpine Journal. American Alpine Club. 25 (57), 295 or..
  49. (Ingelesez) Rakoncaj, Josef. (1987). "Broad Peak and K2". Climbs And Expeditions. American Alpine Journal. American Alpine Club. 29 (61:, 274 or..
  50. (Ingelesez) "K2, Women's Ascents and Tragedy". Climbs And Expeditions. American Alpine Journal. American Alpine Club. 29 (61), 273 or..
  51. (Ingelesez) Majer, Janusz. (1987). "K2's Magic Line". Climbs And Expeditions. American Alpine Journal. American Alpine Club. 29 (61), 10 or..
  52. (Ingelesez) Diemberger, Kurt. (2017). The Endless Knot: K2, Mountain of Dreams and Destiny. Vertebrate Publishing ISBN 978-1911342656..
  53. (Gaztelaniaz) Carbonell, Rafael. (1995). "Nunca había visto un viento así". El Pais.
  54. (Ingelesez) American Alpine Journal. , 351-353 or..
  55. (Ingelesez) MacDonald, Dougald. (2015). "Dozens Reach Top of K2". climbing.com.
  56. (Gaztelaniaz) Fanshawe, Andy, Venables, Stephen. (1995). Himalaya estilo alpino. odder y Stoughton ISBN 0-340-64931-3..
  57. (Ingelesez) Selkeld, Audrey. (1998). World Mountaineering. Bulfinch Press ISBN 0-8212-2502-2..
  58. (Ingelesez) "Karim The Dream". Kamran On Bike.
  59. (Ingelesez) "Climber: 11 killed after avalanche on Pakistan's K2". CNN.
  60. (Alemanez) "Österreicherin bricht nach Tod ihres Gefährten Besteigung von K2 ab" [Austrian cancels ascent of K2 after death of her companion. ] Stern.
  61. (Ingelesez) "K2 editorial: end of an era in womens' Himalaya". Explorers Web.
  62. (Ingelesez) "K2 north pillar summiteers safely back!". Explorers Web.
  63. (Ingelesez) "K2: details on the fight for Vitaly Gorelik". Explorers Web.
  64. (Ingelesez) "K2 summit pics and video: Polish climbers on a roll". Explorers Web.
  65. (Ingelesez) "New Zealand mountaineer and son feared dead on K2". The Guardian.
  66. (Ingelesez) "First Pakistan team of climbers scale K2 summit". BBC.
  67. (Ingelesez) Parker, Chris. (2014). "First All-Female Nepalese Team Summits K2". Rock & Ice.
  68. (Ingelesez) "Dispatches: K2 2014". Madison Mountaineering.
  69. (Ingelesez) "Everest Isn't the Only Mountain that Matters". Outside Online.
  70. (Ingelesez) "With Diabetes to the Top". Diabetes: M.
  71. (Ingelesez) Staff Reporter. (2017). "Vanessa thanks Pakistan govt for help in scaling K-2". The Nation.
  72. (Ingelesez) Pokhrel, Rajan. (2017). "Vanessa O'Brien, John Snorri set record as 12 scale Mt K2". The Himalayan Times.
  73. (Ingelesez) "K2 2018 Archives". Madison Mountaineering.
  74. (Ingelesez) "K2 2018 Summer Coverage: Record Weekend on K2 and a Death". The Blog on alanarnette.com.
  75. (Ingelesez) "First Ski descent on K2". dreamwanderlust.com.
  76. (Ingelesez) "K2 summiteer Anja Blacha: "More flexible on the mountain without breathing mask"". Adventure Mountain.
  77. Egizala Urteaga, Lide. (2022). Alpinisten pilaketak izan dira K2 mendian. Berria egunkaria.
  78. (Gaztelaniaz) Denis Urubko, K2 sin oxígeno en montaña vacía; 3 ochomil en 10 días, 26 sin O2. Barrabes.
  79. (Gaztelaniaz) Rodríguez, Darío. (2022). Denis Urubko vuelve a casa con tres ochomiles en once días. Desnivel.
  80. (Ingelesez) "History of Winter Climbing K2". altitudepakistan.blogspot.com.
  81. (Ingelesez) "Vitaly Gorelik Dies On K2 - Alpinist.com".. www.alpinist.com.
  82. (Ingelesez) "Poland's 'ice warriors' risk life and limb to be first to summit K2 in winter". scmp.com.
  83. (Ingelesez) "Polish Heading to K2 for First Winter Ascent Attempt". Gripped Magazine.
  84. (Ingelesez) "Climbers Set Off to Be First to Summit World's Most Notorious Mountain in Winter". nationalgeographic.com.
  85. (Gaztelaniaz) Mingma Gyalje Sherpa. (2021). 1ª cima invernal al K2.. Barrabes.
  86. (Ingelesez) "Nepali climbers script history scaling K2 in winter season". The Himalayan Times.
  87. (Ingelesez) Nirmal Purja. (2021). "Update 11 – With or without O2 ?". www.nimsdai.com.
  88. (Ingelesez) "K2: The Fallen Five". explorersweb.com.
  89. (Ingelesez) "Sadpara, Snorri and Mohr Missing on K2; Rescue Mission Temporarily Suspended". ukclimbing.com.
  90. (Ingelesez) "Altitude oxygen calculator". altitude.org.
  91. (Ingelesez) Watson, Peter. (2021). "Trekking to K2 base camp in Pakistan: everything you need to know". Lonely Planet.
  92. (Ingelesez) Fanshawe, Andy; Venables, Stephen. (1995). Himalaya Alpine-Style. Hodder and Stoughton ISBN 0-340-64931-3..
  93. (Ingelesez) Salkeld, Audrey. (1998). World Mountaineering. Bulfinch Press ISBN 0-8212-2502-2..
  94. (Ingelesez) "Asia, Pakistan, Karakoram, Baltoro Muztagh, K2, Various Ascents and Records in the Anniversary Year". Climbs And Expeditions. American Alpine Journal. American Alpine Club, 351–353 or..
  95. (Ingelesez) "Nine feared dead in K2 avalanche". BBC.
  96. (Ingelesez) Salkeld, Audrey, ed. (1998). World Mountaineering. Bulfinch Press ISBN 0-8212-2502-2..
  97. (Ingelesez) Swenson, Steven J. (1991). "K2—The North Ridge". American Alpine Journal. American Alpine Club. 33 (65), 19–32 or..
  98. (Ingelesez) Benavides, Angela. (2019). "Winter 8000'ers Update: Gale on Manaslu, East Face of K2 "Impossible"". Explorersweb.
  99. (Ingelesez) Bauer, Luke. (2007). "Kazakhs Make Latest Season Ascent of K2 in History". Alpinist.
  100. (Ingelesez) Kurczab, Janusz, Mehta, Soli S. (1979). "Polish K2 Expedition – 1976". The Himalayan Journal. The Himalayan Club 35.
  101. (Ingelesez) Aer, Parris. (2018). "40 Years Later: The Story Behind the First American Ascent of K2".. Uncommon Path.
  102. (Ingelesez) Matsuura, Teruo. (1992). "K2's West Face". American Alpine Journal. American Alpine Club. 34 (66), 83–87 or..
  103. (Ingelesez) Leger, CJ. (2017). "Routes Up to K2's Summit". Base Camp Magazine.
  104. (Ingelesez) "The Route – Climbers guide to K2". www.k2climb.net.
  105. (Alemanez) Messner, R.; Gogna, A.; Salked, A. (1982). K2 Mountain of Mountains. Oxford University Press ISBN 0-19-520253-8..
  106. (Ingelesez) Culberson, John. (1996). "AAC Publications – Asia, Pakistan, K2, Northwest Ridge Attempt".. The American Alpine Club.
  107. (Ingelesez) Muza, SR; Fulco, CS; Cymerman, A. (2004). "Altitude Acclimatisation Guide". U.S. Army Research Inst. Of Environmental Medicine Thermal and Mountain Medicine Division Technical Report (USARIEM–TN–04–05).
  108. (Ingelesez) Cymerman, A.; Rock, PB.. (2009). "Medical Problems in High Mountain Environments. A Handbook for Medical Officers". US Army Research Inst. Of Environmental Medicine Thermal and Mountain Medicine Division Technical Report. USARIEM-TN94-2.
  109. Haider, Kamran. (2008). [En "Rescuers reach Italian after 11 die on K2". ] Reuters.
  110. (Ingelesez) Ramesh, Randeep. (2008). "K2 Tragedy: Death Toll on World's most Treacherous Mountain Reaches 11: Ice Sheet Collapse may have Triggered Events that Led to Climbing Disaster". The Guardian, South, Asia c., via ProQuest.
  111. (Gaztelaniaz) San Sebastián, Juanjo. (2017). Cita con la cumbre. Una historia de amistad y tragedia en el K2. Desnivel ISBN 978-84-9829-208-4..

Ikus, gainera

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.