Josip Broz Tito

Josip Broz Tito
	; Irudi gehiago
1. Lerrokatu Gabeko Mugimenduko idazkari nagusi
Jugoslaviako Presidentea
Jugoslaviako Kontseilu Exekutibo Federaleko Presidentea
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Josip Broz
Jaiotza	Kumrovec (en) , 1892ko maiatzaren 7a
Herrialdea	Hungariako Erresuma (1892 - 1918); Serbiar, Kroaziar eta Esloveniarren Erresuma (1918 - 1929); Jugoslaviako Erresuma (1929 - 1943); Jugoslaviako Errepublika Demokratiko Federala (1943 - 1945); Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialista (1945 - 1980)
Heriotza	Ljubljana, 1980ko maiatzaren 4a (87 urte)
Hobiratze lekua	Loreen Etxea
Heriotza modua	berezko heriotza: bihotz-gutxiegitasuna
Familia
Ezkontidea(k)	Pelageya Belousova (en) (1919 - 1936ko apirila); Lucija Bauer (en) (1936ko urria - 1937ko abenduaren 29a); Herta Haas (1940 - 1943); Jovanka Broz (1952ko apirila - 1980ko maiatzaren 4a)
Bikotekidea(k)	ikusi Elio (en) ;
Seme-alabak	ikusi Žarko Broz (en) ; Mišo Broz (en) ;
Leinua	Broz (en)
Hezkuntza
Heziketa	International Lenin School (en)
Hizkuntzak	Serbokroaziera; alemana; errusiera; ingelesa; Kroaziera
Jarduerak
Jarduerak	politikaria, makinista, estatu-politikaria, Erresistentziaren kidea, esperantista, iraultzailea eta sarrailagilea
Jasotako sariak	ikusi Order of the People's Liberation (1943ko abuztuaren 15a) ; Order of Freedom (Yugoslavia) (1945eko ekainaren 12a) ; Order of Victory (1945eko irailaren 9a) ; Ohorezko Legioko gurutze handia (1956ko maiatzaren 7a) ; Medal of Victory and Freedom 1945 (1946ko martxoaren 16a) ; Order of the Hero of Socialist Labour (1950eko azaroaren 29a) ; Partisan Cross (Poland) (1946ko martxoaren 16a) ; Jawaharlal Nehru Award for International Understanding (1971) ; Karl Marxen Ordena (1974ko azaroaren 12a) ; Karl Marxen Ordena (1977ko urtarrilaren 12a) ; Leninen Ordena (1972ko ekainaren 5a) ; Urriko Iraultzaren Ordena (1977ko abuztuaren 16a) ; Grand Cross of the Order of the Bath (1972ko urriaren 17a) ; Jugoslaviako Herriaren Heroia (1944ko azaroaren 19a) ; Star of People's Friendship (1965) ; Order of Suvorov, 1st class (1944) ; Grand Cross of the Order of the Condor of the Andes ; Grand Cross of the Order of the Star of Romania ; Médaille militaire ; Grand Cross of the National Order of Merit ; Order of the Nile ; Herriaren Heroiaren Ordena ; Order of the Cross of Grunwald, 1st class ; Honorary doctor of the University of Zagreb ; Order the Red Banner ; Czechoslovak War Cross 1939–1945 (1946ko martxoaren 22a) ; Grand Cross Special Class of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany (1974ko ekainaren 24a) ; Grand Cordon of the Supreme Order of the Chrysanthemum ; Knight Grand Cross with Collar of the Order of Merit of the Italian Republic (1969ko urriaren 2a) ; Grand Star of the Decoration for Services to the Republic of Austria ; Order of the Yugoslavian Great Star ; Grand Cross of the Order of Military Virtue ; Order of the Yugoslav Star ; Order of the Star of Romania ; Grand Cross of the Order of Polonia Restituta (1964) ; Grand Cross of the Order of Polonia Restituta ; Order of the National Flag, 1st class (1977ko abuztuaren 25a) ; Military Order of the White Lion (1946ko martxoaren 22a) ; Collar of the Order of the White Lion (1946ko martxoaren 22a, 1964ko irailaren 26a) ; Československá medaile za zásluhy I. stupně (1946ko martxoaren 22a) ; Order of the Slovak National Uprising (1946ko martxoaren 22a) ; Order of San Marino (1967ko irailaren 25a) ; Knight Grand Cross with Collar of the Order of Saint Olav‎ (1965eko maiatzaren 13a) ; Royal Order of the Seraphim (1959ko martxoaren 1a) ; Knight of the Order of the Elephant (1974ko urriaren 29a) ; Order of the Gold Lion of the House of Nassau (1970eko urriaren 9a) ; Grand Cordon of the Order of Leopold (1970eko urriaren 6a) ; Knight Grand Cross in the Order of the Netherlands Lion (1970eko urriaren 20a) ; Grand Cross of the Order of the Redeemer ; Grand Collar of the Military Order of Saint James of the Sword (1975eko urriaren 23a) ; Grand Collar of the Order of Prince Henry (1977ko urriaren 17a) ; Grand Cross with Collar of the Order of the White Rose of Finland (1963ko maiatzaren 6a) ; Honorary badge "For Merits for Warsaw" (1964) ;
Kidetza	Serbian Academy of Sciences and Arts (en) ; Macedonian Academy of Sciences and Arts (en) ; Slovenian Academy of Sciences and Arts (en) ; Anti-Fascist Council of the People's Liberation of Yugoslavia (en)
Izengoitia(k)	Tito
Zerbitzu militarra
Adar militarra	Yugoslav Partisans (en) ; Yugoslav People's Army (en)
Gradua	Marshal of Yugoslavia (en)
Parte hartutako gatazkak	Lehen Mundu Gerra; Uztaileko Egunak; Errusiako Gerra Zibila; Espainiako Gerra Zibila; World War II in Yugoslavia (en) ; Bigarren Mundu Gerra
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	ateismoa; katoliko ez-elizkoia
Alderdi politikoa	Social Democratic Party of Croatia and Slavonia (en) ; Jugoslaviako Komunisten Liga

Josip Broz Tito —alfabeto zirilikoz Јосип Броз Тито—, jaiotzako izen-deiturez Josip Broz (Kumrovec, Kroazia-Eslavoniako Erresuma, Austria-Hungariako Inperioa, 1892ko maiatzaren 7a – Ljubljana, Jugoslavia —gaur egun Eslovenia—, 1980ko maiatzaren 4a) militarra eta Jugoslaviako agintaria izan zen.

Haren herrialdeko alderdi komunistaren idazkari orokorra eta geroago presidente bilakatu zen 1939an, eta hil arte kargu horretan aritu zen. Bigarren Mundu Gerran partisanoen buruzagitzan borrokatu zen 1941etik 1945era. 1943an Jugoslaviako Errepublika Sozialista edo Demokratikoa sortu zuten, eta ordutik herrialdeko mariskal izan zen.

1953an Jugoslaviako lehendakari bilakatu zen, eta hil arte iraun zuen karguan.

Bizitza

Lehen Mundu Gerraren aurretik metalgintzako langilea izan zen Triesten, Bohemian eta Alemanian. Garai hartan hasi zen harremanetan Kroaziako Alderdi Sozialdemokratarekin. Lehen Mundu Gerraren hasieran Zagreb hirian zegoen, eta atxilo hartu zuten gerraren aurkako propaganda egiteagatik. Aske utzi eta Karpatoetako frontera bidali zuten, eta ondoren errusiarrek hartu zuten preso Bukovinako frontean. 1918tik aurrera Armada Gorrian jardun zuen Errusiako Gerra Zibilean, eta 1920an Kroaziara itzuli zen.

Jugoslaviako Alderdi Komunistako kide egin zen ondoren eta 1923an hartu zuten preso baina berehala utzi zuten libre. 1928an kroaziar eta esloveniar komunisten buru izendatu zuten Jugoslaviako Alderdi Komunistaren barnean, eta urte hartan bertan preso hartu eta kartzelan eduki zuten 1934 arte. Handik aurrera goi karguak bete zituen alderdi komunistan eta Kominternen.

1936an Espainiako Gerra Zibilean borrokatu ziren Nazioarteko Brigadak antolatzeaz arduratu zen Parisen. 1937an Jugoslaviako Alderdi Komunistako idazkari nagusi egin zuten. Alemaniar naziek Sobietar Batasunaren aurkako gerra aldarrikatu ondoren (1941eko ekaina), Titok alemaniarren aurkako erresistentziara deitu zien Jugoslaviako herri guztiei eta politika eskubide berberak agindu zizkien gerra bukatutakoan. 1941eko udazkenaren hasieran, Jugoslaviako lurraldeen erdia baino gehiago berreskuratu zuten Titoren alderdikideek eta Jugoslaviako Armadako soldaduek. 1941etik aurrera, gerrilla talde bereziak eratu zituen alemaniarrei eusteko. 1943an gudu larriak izan ziren partisanoen eta nazien artean eta Tito zauritu zuten horietako batean. Italiako faxistak errenditu ondoren (1943ko iraila), Titok Jugoslaviako behin-behineko gobernua eratu zuen eta mariskal titulua eman zioten. 1945ean erabat menderatu zituzten partisanoek naziak eta kolaboratzaileak eta Tito aukeratu zuten Jugoslaviako estatu federal berriko buruzagi.

Herri demokrazian oinarritu zuen gobernu berriak bere programa, baina Sobietar Batasunaren aginduetatik aparte jardun zuen, eta 1948an Titorekiko harremanak hautsi zituen Stalinek. 1953an konstituzio berri bat aldarrikatu zuen Titok, eta sortu zen Jugoslaviako Errepublika Sozialisten Federazioa. Stalin hil ondoren (1953), Nikita Khrustxevek eta Titok adiskidetze hitzarmen bat sinatu zuten Belgraden (1955), baina Titok ez zion bere politika aldatu eta bloke kapitalistaren eta bloke sozialistaren arteko herri neutralen erakunde bat bultzatu zuen. Albania, Txina eta Vatikanorekiko harremanak bideratu zituen, eta sobietar armada Txekoslovakian sartu izana salatu zuen (1968). Jugoslaviaren barruan, demokraziaren oinarriak estatuko erakundeetan sendotzen saiatu zen. 1971. urtean, bere ondorengo gobernuaren geroaz arduraturik, bost errepubliketako lehendakarien kontseilua bultzatu zuen Jugoslaviako goi agintaritzarako, eta hala egin zuten 1980an bera hil zenean.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

Datuak: Q9161
Multimedia: Josip Broz Tito / Q9161

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.