John Fitzgerald Kennedy

John F. Kennedy

Johnen gurasoak Joseph P. Kennedy, Sr. eta Rose Fitzgerald izan ziren. Aita arrakasta handiko enpresaburua zen eta AEBko komunitate irlandarraren liderra. Enbaxadore izan zen Erresuma Batuan. Ama Bostoneko politikari ezaguna, kongresista eta hiriko alkatea zen John "Honey Fitz" Fitzgeralden alaba gazteena zen.

Senar-emazteek bederatzi seme-alaba izan zituzten eta John haietako bigarrena izan zen. Masachusetseko Brooklineko Beals kaleko 83 zenbakian jaio zen, 1917ko maiatzaren 29an.

Hamar urte arte, Brooklinen bizi izan zen eta Edward Devotion Schoolen ikasi zuen. Laugarren maila, berriz, Noble and Greenough eskolan egin zuen, gero Dexter School izan zen hartan, alegia.

1927ko irailean, familiarekin joan zen 20 gela zituen Riverdaleko alokatutako etxaleku batera, Bronxen, New Yorken. Handik bi urtera, berriro aldatu ziren etxez, oraingoan 21 gela zituen, 1929an New Yorkeko Bronxvillen erosi zuen etxeak. 1929tik 1931ra arte, eskauta izan zen, Scout Troop 2ko kide. AEBko presidentziara iritsiko zen lehen eskauta izan zen.

Familiak 1929an Massachusettseko Hyannis Porten erosi zuen etxean pasatzen zituen udak; aldiz, Eguberriak eta Bazkoa, 1933an Floridako Palm Beachen erosi zuten etxean.

Bosgarren mailatik zazpigarrenera, Johnek Riverdale Country School ikastetxe pribatuan ikasi zuen, Riverdale gizonezkoentzako eskola esklusiboan, hain zuzen ere.

1930ean, Canterbury Schoolera bidali zuten 8. maila egitea; 50 miliara zegoen New Milforden bizi ziren etxetik (Connecticut). 1931 bukaeran, apendizitisak heldu zion eta operatu beharrean izan zen. Etxera joan behar izan zuen, suspertzen ari zen bitartean.

1931ko irailean, John eta Joe anaia zaharrena (bera baino bi urte zaharragoa) Connecticuteko Wallingfordeko etxetik 60 miliara zegoen The Choate School bidali zituzten, unibertsitatera joateko prestatzeko xedean.

1934ko urtarrilean, berriz ere gaixotu zen eta Yale-New Haven Hospitalean egon zen Bazko arte. 1934ko ekainaren gehiena Minnesotako Rochesterreko Mayo klinikan geratu zen, sufritzen zuen kolitisa aztertzeko.

1935ean, Choaten graduatu zen. Presidente izateko aukera gehien zuela esaten zioten.

1935eko irailean, Londresera bidaiatu zuen, atzerrirako lehen bidaian, aita eta arreba Kathleenekin batera, Joe anaia zaharrenak egin zuen bezalaxe, Harold Laski irakasle ospetsuarekin London School of Economics (LSE) eskolan urtebetez ikasi ahal izateko. Bi aste besterik ez zeraman LSEn ospitalera joan beharrean izan zenean, ikteriziak harrapatu zuelako. Hurrengo astean, AEBra itzuli zen arrazoi horregatik.

1935eko urrian, Princetonenko unibertsitatean matrikulatu zen eta 6 astez egon zen han, 1936ko urtarrila eta otsaila ospitalean pasatu beharrean izan baitzen berriro. Bostoneko Peter Bent Brigham Hospitalean leuzemiaren bat izan ote zitekeen aztertzen aritu zitzaizkion. Martxoa eta apirila Palm Beacheko etxean egon zen errekuperatzen zen bitartean eta maiatza eta ekaina, berriz, Arizonako arrantxo batean. Uztaila eta abuztuan Hyannis Porten zuten etxean egon zen belaontzi lehiaketetan parte hartzen zuelarik.

1936ko irailean, Harvardeko unibertsitatean matrikulatu zen, bimurte lehenago anaia Joek egin zuen bezala. 1937an, Frantziara bidaiatu zuen, bere kotxe deskapotagarria eta guzti. Hamar bat aste pasatu zituen Europa ezagutzen, Italia, Alemania, Herbehereak eta Erresuma Batuan.

1938ko ekaina bukaeran, aita eta anaia Joerekin batera, Londresera bidaiatu zuen hango enbaxadan uztailean lan egiteko asmoz; Franklin D. Roosevelt presidenteak aita AEBko enbaxadore izendatu zuela esan behar da.

Abuztuan, Cannes inguruko herrixka batean izan ziren eta 1939ko otsailetik iraila arte, Europan zehar ibili zen, Sobietar Batasuna, Balkanak edo Ekialde Hurbila bisitatuz, Harvarderako tesiarentzako informazioa bilatzen ari zela-eta.

Abuztuko azken hamar egunak Txekoslovakian eta Alemanian eman zituen eta, 1939ko irailaren 1ean, Londresera itzuli zen. Egun hartan bertan, Alemaniak Polonia inbaditu zuen. Irailaren 3an, gurasoekin eta Joe eta Kathleenekin Behe Ganberan izan zen, Erresuma Batuak Alemaniari gerra deklarazioa egitearen aldeko diskurtsoak entzuten eta, azkenean, New Yorkera itzuli zen.

1940an, Appeasement in Munich Erresuma Batuak Municheko Biltzarrean izan zuen partaidetza aztertzen zuen tesia bukatu zuen. Hasieran, ez zuen tesi hori jendaurrean azaldu nahi, baina aitak liburu batean argitara zezan konbentzitu zuen. Nazioarteko Harremanetan Cum laude graduatu zen Harvarden 1940ko ekainean eta uztailean tesia argitaratuta zegoen jada. Why England Slept liburuak sekulako arrakasta izan zuen.

1940ko iraila eta abendua bitartean, Stanford Graduate School of Businesseko klaseetara joan zen eta 1941eko hasieran, aitari enbaxadore izan zeneko 3 urte haien memoriak osatzen lagundu zion. Urte hartako maiatza eta ekainean, Hego Ameriketan bidaitzen ibili zen.

John F. Kennedy 1943an

1941eko udaberrian, boluntario aurkeztu zen AEBko armadara, baina atzera bota zuten, bizkarrezurreko arazoak zituelako. Hala ere, aita Erresuma Batuan enbaxadore izan zeneko kontakto batek baiezkoa lortu zion irailerako. Alferez lanetan ari zen bulegoan, Pearl Harborri eraso egin zioten garaian. Zenbait entrenamendu egin ondoren, Panamara bidali zuten eta, azkenean, Ozeano Barera. Misio batzuetan hartu zuen parte eta teniente egin zuten.

1943ko abuztuaren 2an, Kennedyren lantxak arazoak izan zituen Salomon uharteetan eta itsasora erori zen, berriro ere bizkarrezurrean min hartu zuen. Hala ere, beste hamar kideei lurrera iritsi ahal izateko laguntzen aritu zitzaien, bereziki larri zaurituta zegoen bati. Ekintza horregatik, Itsas Armadaren Domina eman zioten eta esker on itzela izan zuen.

Kondekorazio gehiago ere jaso zituen II. Mundu Gerran: Bihotz Purpura, Asia-Barea Kanpainaren Domina eta II. Mundu Gerrako Garaipen Domina. Presidente egin zutenean, behin baino gehiagotan aitortu zien lagunei ez zituela domina haiek guztiak merezi, hildakoak ere izan zirelako operazio haietan.

Bigarren Mundu Gerra amaitu zenean, kazetari izatea pentsatu zuen. Gerraren aurreko urteetan ez zuen politikan erreparatu, bere familiak Joseph P. Kennedy, Jr. anaia zaharrena ikusten baitzuen lan horretan.Tamalez, Joseph hil egin zen II. Mundu Gerran eta gauzak aldatu egin ziren. 1946an, James Michael Curleyk hutsik utzi zuen gehiengo demokrata agertzen zen distrito bateko ordezkaritza, Bostoneko alkatetzara aurkezteko. Kennedyk ordezkaritzarako aurkeztu zen eta aurkari errepublikarrari gehiengo handi batez irabazi zion. Sei urtez izan zen Kongresuko kide eta askotan agertu zen Harry S. Truman presidentearekin eta gainontzeko Alderdi Demokratarekin desadostasunean. 1952an, Henry Cabot Lodge, Jr errepublikarra garaitu zuen AEBko senatari hautaketan.

Urteak pasatu ziren 1947ko irailean, 30 urte zituenean eta kongresista garaiko hasieran, Addisonen gaixotasuna diagnostikatu ziotela. Hori eta beste hainbat osasun arazo erabat ezkutatuak izan ziren Kennedy bizi izan zen artean.

Kennedy Jacqueline Lee Bouvierrekin ezkondu zen 1953ko irailaren 12an. Hurrengo bi urteeetan, bizkarrezurreko ebakuntza batzuk izan zituen eta ia hilean ere egon zen. Lau oleazio eman zizkioten bere bizitzan zehar eta une horretantxe izan zen bat. Suspertzen ari zen bitartean, Profiles in Courage idatzi zuen, AEBko senatariek norbanakoaren sineskeragatik beraien karrera politikoak arriskuan jarri zituzten zozrti kasu aztertuz. 1957an, Pulitzer saria lortu zuen liburu horregatik.

1956an, Kennedy bigarren izan AEBko lehendakariordetzarako hautaketan eta, galtzaile suertatu bazen ere, ospe handia hartu zuen, etorkizunerako mesedegarri izan zitzaiona.

Joseph McCarthy, Wisconsineko senatari errepublikarra eta 1950 inguruan komunisten aurka egin zen sorgin ehizaren arduradun nagusia Kennedy familiaren oso laguna zen. Joe Kennedyk beti eman zion bere laguntza, Robert F. Kennedyk beti egin zuen McCarthyren azpikomiterako lan eta McCarthy Patricia Kennedyrekin harreman sentimentaletan nahasia ibili zen. 1954an, Senatua Wisconsineko senataria kondenatzekotan zebilen eta John Kennedyk McCarthy zentsuratzen zuen diskurtsoa idatzi zuen, baina ez zuen sekula eman. 1954ko abenduaren 2an, Kennedy senataria ospitalean zegoen Senatuak berriro ere McCarthy zentsuratzeko erabakia komunikatu zuenean. Sekula ez zuen aitortu zer bozkatuko zukeen Senatuan izan balitz, baina Kennedyk lagunak galdu zituen progresisten artean, Eleanor Roosevelt tarteko.

Kennedy presidente izan aurretik, Eisenhowerrek Fidel Castroren erregimena erorarazteko plana egina zuen. Horren muina CIAk antolatu zuen, Estatu Departamenduaren nolabaiteko oniritziaz; kubatar antikastristek egingo zuten altxamendu kontrairaultzaile bat armatzean zetzan. Kubatar altxatuek AEBn entrenatuak ziren eta Kuba inbaditu behar zuten, Castro eraisteko xedeaz, herri kubatarra altxarazten saiatuz.

1961eko apirilaren 17an, Kennedyk plan hura aurrera eramateko agindu zuen eta, CIAk lagunduta, Kotxinos Badiako inbasioa hasi zen eta 2.506 Brigada, AEBn entrenatuta zeuden 1.500 erbesteratu kubatarrez osatutako taldea, uhartera itzuli zen, erregimen kastrista botatzeko asmoz. Hala ere, inbasioa AEBko airetiko laguntzarik gabe egingo zela erabaki zuen Kennedyk.

Apirilaren 19an, Kubako gobernuak antikastristak harrapatuta edo exekutatuta zeuzkan jada, eta bizirik iraun zuten 1.189 borrokalarien irteera negoziatu behar izan zuen Kennedyk. Porrotaren arrazoien artean, lider militarren arteko komunikazio falta azpimarratu zuten eta uhartean aurkitu zuten artileriari aurre egingo zion itsas armadarik eza. Handik hogei hilera, Kubak harrapatu zituen inbaditzaileak askatu zituen, janari eta botiketan ordaindu ziren 53 milioi dolarren truke.

Kennedyrentzat emaitza deserosoa izan zen, baina bere gain hartu zuen porrotaren erantzukizun osoa.

Kubako Misilen Krisia 1962ko urriaren 14an hasi zen, U-2 hegazkin espioiak Kuban argazkiak hartu zituenean, sobietar irispen handiko misilentzako siloak eraikitzen ari zirenean. 1962ko urriaren 16an, argazkiak Kennedyri aurkeztu zitzaizkion eta mehatxu nuklearra gertu ikusi zuten AEBn.

Bi aukera zituzten:

• AEBk asentamenduei eraso eginez gero, SESBekin gerra nuklearra piztea, edo
• AEBk ez bazuen ezer esaten, arma nuklearrak oso gertu izango zituen eta, gatazkaren bat sortuz gero, berehalakoan erantzuteko arazoak izango zituen. Gainera, AEBk ahultasun itxura har zezakeen munduaren aurrean.

Militar askok Kennedy presionatu zuten, airez eraso egi zezan, baina presidenteak Kubara zihoazen ontzi guztientzako itsas blokeoa agindu zuen. Sobietarrekin harremanetan hasi zen, Kuban instalatzen ari ziren "defentsa" material oro ken zezaten, bestela, blokeoa betirakoa izango baitzen. Tentsioa goreneko unera iritsi zen estatubatuarren flota misilak zeramatzaten sobietar ontziak geldiarazten hasi zenean.

Handik astebetera, Kennedy eta Nikita Jrushchov akordio batera iritsi ziren: sobietarrek misilak kendu behar zituzten, beti ere AEBk deklarazio publikoa egiten bazuten, ez zutela sekula Kuba inbadituko prometitu. Kennedy, bestetik, Turkian zituen misil nuklearrak kentzen hasi zen.

Elkarren artean komunikatzeko bide egonkorrak ireki ziren, esate baterako, Kremlinen eta Etxe Zuriaren arteko “telefono gorria”.

1968an, Arma Nuklearrak Ez Ugaritzeko Ituna onetsi zen, eta, 1973an, armamentu nuklearra murrizteko elkarrizketak hasi ziren.

Asiako hego-ekialdean, Kennedyk Eisenhowerrek hasitako lanari jarraitu zion eta indar militarra erabili zuen Ho Chi Minhen indar komunisten aurka. Komunismoaren aurka ari zelako arrazoiaren izenean, Kennedyk Hegoaldeko Vietnami laguntzak eman zizkion.

Era berean, napalm edo agente laranja botatzeko guneak eta abioiak ere adostu zituen. Pixkanaka sartuz joan zen gerran eta, hurrengo administrazioan, Johnsonen agintzaritzan, tropak zuzenean bidali zituzten Vietnameko gerrara.

Kennedy tropak ateratzekotan bazebilen ere, hil zuten eta Lyndon B. Johnson presidente berriak bertan behera utzi zuen mila militar erretiratzeko agindua 1963an.

John F. Kennedy, Ich bin ein Berliner

John F. Kennedyren apuntea, Ich bin ein Berliner

II. Mundu Gerra amaitu zenean, mendebaldeko demokrazia aliatuek eta sobietarrek presio handia egin zioten elkarri. 1961eko abuztuaren 13an, Berlingo Harresia eraiki zuen Ekialdeko Alemaniako gobernuak eta, horrenbestez, Berlin bi zatitan banatuta geratu zen: bata, Mendebaldeko Berlin, Alemaniako Errepublika Federalaren eskuetan zegoen eta bestea, Ekialdeko Berlin, Alemaniako Errepublika Demokratikoaren kontrolpean.

Kennedy Berlin Mendebaldean izan zen 1963ko ekainaren 26an eta hitzaldi politikoa egin zuen, 15 urtez SESBek mantentzen zuen blokeoa eta komunismoa kritikatuz. Rathaus Schöneberg eraikuntzako balkoitik ari zen hizketan eta Berlingo Harresia seinalatu zuen, komunisten porrotaren adibide gisan:

Hitzaldia Historiara pasatu zen; Ich bin ein Berliner esaldia ("Berlindar bat naiz") balkoira igotzen ari zenean otu omen zitzaion Kennedyri, erromatarren Civis romanus sum esaldi zaharraren antzera. Robert H. Lochner itzultzailearengana hurbildu, eta I am a Berliner esaldia itzultzeko eskatu zion eta idazteko orri batean nola ahoskatzen zen. Berlindarren % 83 kaleetan omen zen Kennedyk esaldia esan zuenean eta arrakasta itzela izan zuen jendaurrean.

Erradiazio-kutsaduraren arriskuak eta arma nuklearren proliferazioak alamatu zuen erabat eta Kennedy saiatu zen Arma Nuklearrak Ez Ugaritzeko Ituna gauzatzen. Hartan, lur azpiko probak ez ziren debekatzen, baina bai lur gainekoak, edo atmosferakoak edo ur azpikoak.

AEB eta SESB izan ziren ituna izanpetu zuten lehen estatuak.

Arazo nazional sutsua izan zen autoritateak toleratu eta onartzen zuen arraza diskriminazioaren bukaera.

1954an, AEBko Gorte Gorenak arraza segregazioa eskola publikoetan inkonstituzionala zela erabaki zuen, baina eskola askotan, hegoaldekoetan bereziki, ez zuten araua obeditu. Autobusetan, jatetxeetan, antzoki eta beste espazio publikoetan, segregazioak aurrera jarraitu zuen.

Kennedy arraza integrazioaren eta eskubide zibilen alde agertu zen eta, 1960ko kanpaina presidentzialean, Coretta Scott Kingi deitu zion telefonoz, kartzelan zegoen Martin Luther Kingen emazteari eta horrek beltzen laguntza erakarri zion. John eta Robert Kennedyk lortu zuten King kartzelatik ateratzea.

1962an, arraza beltzeko James Meredith ikaslea Misisipiko unibertsitatean matrikulatzen saiatu zen, baina, manifestazio bortitzen ondoren, arraza zuriko ikasleek, eta gobernadorearen tolerantzia osoaz, ez zioten utzi. Kennedyk 400 federal eta 3.000 soldadu bidali zituen Meredithen matrikulazioa ahalbidetzeko eta Freedom Riders-en babesa ere ziurtatu zuen.

Hasieran, segregazioaren aurkako herri mugimenduek hegoaldeko zurien haserrea besterik ez zutela lortuko pentsatu zuen Kennedyk eta, Kongresuan hegoaldeko demokrata ugari zeudenez gero, eskubide zibilen onarpena zaildu egingo zuela. Horregatik aldendu zen eskubide zibilak lortzeko eratu ziren mugimenduetatik eta haien liderrek Kennedyren falta nabaritu zuten.

• Epe laburrera, estatubatuar orok, arraza edo kolorea edozein izanda ere, estatubatuar izateko hobariak eskuratu behar ditu. Epe laburrera, estatubatuar orok bera edo bere seme-alabak tratatzea nahiko lukeen bezala tratatua izateko eskubidea izango du.

John F. Kennedy, 1963ko ekainaren 11n Eskubide zibilez emandako diskurtsoan

1963ko irailaren 9an, Kennedyk berriro hitz egin zion herriari Alabaman oraindik zirauen segregazioaz eta Wallace gobernadoreari bera horrela eskatzen bazuen bakarrik mantenduko zela ordena esan zion.

• Gobernua tribunalen ordenak betearazteko behar den guztia egiteko prest dago, baina nik Wallace gobernadoreak bertako funtzionarioei eta komunitateei ardurak hartzeko eskatuko dien itxaropenean nago.

Ekainaren 11 hartan, Kennedy presidentea sartu zen George Wallacek, Alabamako gobernadoreak, Alabamako unibertsitateko ateak blokeatu zituenean bi ikasle afroestatubatuarrak, Vivian Malone eta James Hood, matrikulatzeko ahaleginak bertan behera uzteko.

George Wallacek onartu zuen eta apartatu zen Nicholas Katzenbach fiskal orokorra, alguazilak eta Alabamako Goardia Nazionalak deitu ziotenean. Arratsalde hartan izan zen irrati eta telebistan Kennedyk eskubide zibilez eman zuen diskurtso ospetsua. Hitzaldi hartan kongresistei deitu zien behar zen bezala zaintzeko legedia eta, orain 100 urte, Lincolnek proposatutako helburuak. Proposamen hura izan zen 1964an Eskubide Zibilen Legea.

Kennedy saiatu zen inmigrazioari buruzko politika aldatzen. Berdintasunaren alde zegoen eta, AEBn jaio ala gero lortu estatubatuar izatea, hiritarren eskubideak babestu nahi zituen.

Ideiak hauek osatu zuten bere anaia Edward Kennedy senadoreak bultzatutako The Immigration and Nationality Act of 1965.

Legeak erabat aldatu zuen inmigrazioaren nondik norakoa eta, lehen Europa iparraldetik edo ekialdetik etortzen baziren, orain Latinoameriketatik edo Asiatik etorritako etorkinak zeuden eta familiak batzeari ekin zioten.