Jakarta
Jakarta[1][2] (ⓘ), ofizialki Jakarta hiriburuko eskualde berezia (indonesieraz: Daerah Khusus Ibukota Jakarta edo DKI Jakarta), eta historikoki Batavia, Indonesiako hiriburua eta metropolirik handiena da. Java uhartearen ipar-mendebaldeko kostaldean dago, munduko uharterik populatuena, Hegoekialdeko Asiako metropolirik handiena da. ASEANeko hiriburu diplomatikoa ere bada. Bi probintzia ditu mugakide: Mendebaldeko Java hegoaldean eta ekialdean eta, 2000tik aurrera, Banten mendebaldean. Iparraldean Javako itsasoa dauka, eta mendebaldean Lampungekin egiten du muga itsasoz.
| Jakarta Jakarta Jakarta | |||
|---|---|---|---|
capital of Indonesia (en)  | |||
 | |||
| |||
| Administrazioa | |||
| Estatu burujabe |  Indonesia | ||
| Alkatea | Heru Budi Hartono (en) | ||
| Izen ofiziala | Jakarta Jakarta Batavia | ||
| Jatorrizko izena | Jakarta Jakarta | ||
| Posta kodea | 10110–14540 eta 19110–19130 | ||
| Herriburua | baliorik ez | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 6°10′30″S 106°49′39″E | ||
 | |||
.svg.png.webp) | |||
| Azalera | 662 km² | ||
| Altuera | 8 m eta 16 m | ||
| Mugakideak | Banten eta Mendebaldeko Java | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 10.562.088 (2020) 793.088 (2014) | ||
| Dentsitatea | 15.954,82 bizt/km² | ||
| Informazio gehigarria | |||
| Sorrera | 1527ko ekainaren 22a | ||
| Telefono aurrizkia | 021 | ||
| Ordu eremua | UTC+07:00 eta Indonesia Western Standard Time (en) | ||
| Hiri senidetuak | Berlin, Islamabad, Tokio, Pekin, Manila, Kuala Lumpur, Seul, Abu Dhabi, Jidda, Piongiang, Hanoi, Bangkok, Yazd, Londres, Istanbul, Mosku, Rotterdam, Los Angeles, Mexiko Hiria, New York, Casablanca, Hegoaldeko Gales Berria, Amsterdam, Astana eta Kiev | ||
| Matrikula | B | ||
| Hizkuntza ofiziala | Indonesiera | ||
| jakarta.go.id | |||
.svg.png.webp)
Jakarta Indonesiako zentro ekonomiko, kultural eta politikoa da. Probintzia mailako egoera du, eta 10.562.088 biztanle azken zentsoaren arabera.[3] Jakartaren azalera 661,23 kilometro karratu baino ez da, eta beraz Indonesiako probintziarik txikiena da, baina Jakartako eskualde metropolitanoak 9.957,08 kilometro karratu ditu, Bogor, Depok, Tangerang, Hego Tangerang, eta Bekasi hiriak batuz eta, guztira, 35 milioi biztanle inguru 2022an. Horrela, Indonesiako hiri-eremurik handiena daeta munduko bigarren metropolorik handiena, Tokioren ostean. Jakartako Giza Garapenaren Indizea altua da Indonesiako beste probintziekin alderatuz. Bere bizitza ekonomiko handiagatik, lanpostu aukerengatik eta bizitza-maila altua lortzeko aukeren ondorioz, Indonesiako uhartediko migratzaile ugari jaso ditu, kultura aniztasun handiarekin.
Jakarta munduan etengabe populatua egon den hiririk zaharrenetako bat da. Sunda Kelapa izenarekin sortu zen IV. mendean, eta portu garrantzitsu bilakatu zen Sundako Erresumaren baitan. De facto Ekialdeko Herbeheretar Indietako hiriburua izan zen, Batavia izena zuenean. 1960ra arte Mendebaldeko Javako hiria zen ofizialki, baina urte horretan probintzia mailara aldatu zuten, hiriburuko lurralde bereziki estatuarekin. Probintzia gisa, bere gobernuak bost hiri administratibo eta erregentzia administratibo bat du, Seribu uharteak edo Mila uharteak izenekoa. Jakarta alfa hiri globala da. Indonesiako Bankua, Indonesiako Burtsa eta munduko zein Indonesiako enpresa askoren egoitza bertan dago. 2021ean barne produktu gordina $602.946 milioi estatubatuar dolar zela kalkulatzen zen.
Jakartak erronka handiak ditu hiri gisa, bere hazkuntza urbano handiaren ondorioz, ingurune ekologikoaren suntsipenaren ondorioz, trafiko txarragatik eta subsidentziaren ondoriozko uholdeak. Jakarta urtero 17 zentimetro hondoratzen ari da, eta horregatik uholdeak ohikoak dira; gainera, munduan azkarren hondoratzen den hirietako bat da. 2019an Joko Widodo lehendakariak iragarri zuen hiriburua mugituko zutela lekuz, eta Ekialdeko Kalimantanen, Borneon, Nusantara hiria sortuko zutela hiriburu izateko.
Klima
Jakartak klima montzonikoa du (Am) Köppen klima sailkapenaren arabera.
 Datu klimatikoak (Halim Perdanakusuma aireportua, Jakarta; tenperatura: 1924-1994, prezipitazioa: 1931-1994)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 33.3 | 32.8 | 33.3 | 33.3 | 33.3 | 33.3 | 34.4 | 35.6 | 35.6 | 35.6 | 35.6 | 33.9 | ' |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 28.9 | 28.9 | 29.4 | 30.0 | 30.6 | 30.0 | 30.0 | 30.6 | 31.1 | 31.1 | 30.6 | 29.4 | 30.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 26.1 | 26.1 | 26.4 | 27.0 | 27.2 | 26.7 | 26.4 | 26.7 | 27.0 | 27.2 | 27.0 | 26.4 | 26.7 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 23.3 | 23.3 | 23.3 | 23.9 | 23.9 | 23.3 | 22.8 | 22.8 | 22.8 | 23.3 | 23.3 | 23.3 | 23.3 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | 20.6 | 20.6 | 20.6 | 20.6 | 21.1 | 19.4 | 19.4 | 19.4 | 18.9 | 20.6 | 20.0 | 19.4 | ' |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 299.7 | 299.7 | 210.8 | 147.3 | 132.1 | 96.5 | 63.5 | 43.2 | 66.0 | 111.8 | 142.2 | 203.2 | 1816 |
| Eguzki orduak | 189 | 182 | 239 | 255 | 260 | 255 | 282 | 295 | 288 | 279 | 231 | 220 | 2975 |
| Hezetasuna (%) | 85 | 85 | 83 | 82 | 82 | 81 | 78 | 76 | 75 | 77 | 81 | 82 | 80.6 |
| Iturria (1): Sistema de Clasificación Bioclimática Mundial[4] | |||||||||||||
| Iturria (2): Danish Meteorological Institute (hezetasuna eta eguzki orduak)[5] | |||||||||||||
Historia
V. mendean, Kalapa itsasportu txiki bat zen mendi baten ondoan, Ciliwung ibaiaren ertzean. XII. mendean, Sondako Erresuma hinduko portu handiena zen. Portugaldarrak izan ziren lehen europarrak bertara heltzen. XVI. mendean, Fatahillah gerlari gazteak eraso zuen herria, eta Djakarta izendatu zuen, Kalapa jatorrizko izena ordezkatuz. 1619. urtean, herbeheretarrek Batavia sortu zuten Djakarta izeneko herrian. Herbehereekin izaniko salerosketa harremanek aberastu zuten hiria XVII-XVIII. mendeetan. Ingelesen esku geratu zen 1811tik 1814ra. Matxinada nazionalista bat izan zen 1926. urtean. Japoniarrak jabetu ziren hiriaz 1942an, baina independentzia lortu zuten 1945ean.
Administrazioa
Indonesiako banaketa administratiboan, Jakarta estatus bereziko probintzia da (DKI Jakarta), eta 5 hiri (indonesieraz: kota) eta erregeordetza (indonesieraz: kabupaten) batean banaturik dago:
| Hiria/Erregeordetza | Eremua (km²) | Biztanleria (2010) | Biztanleria (2014) | Biztanle dentsitatea (bizt/km²) 2010ean |
Biztanle dentsitatea (bizt/km²) 2014an |
|---|---|---|---|---|---|
| Hego Jakarta (Jakarta Selatan) | 141.27 | 2,057,080 | 2,164,070 | 14,561 | 15,319 |
| Ekialdeko Jakarta (Jakarta Timur) | 188.03 | 2,687,027 | 2,817,994 | 14,290 | 14,987 |
| Erdialdeko Jakarta (Jakarta Pusat) | 48.13 | 898,883 | 910,381 | 18,676 | 18,915 |
| Mendebaldeko Jakarta (Jakarta Barat) | 129.54 | 2,278,825 | 2,430,410 | 17,592 | 18,762 |
| Ipar Jakarta (Jakarta Utara) | 146.66 | 1,645,312 | 1,729,444 | 11,219 | 11,792 |
| Seribu uharteak (Kepulauan Seribu) | 8.7 | 21,071 | 23,011 | 2,422 | 2,645 |
Ekonomia
Administrazio eta merkataritza hiria da, batez ere. Eskulangile eta industria berri ugari: metalurgia, ehungintza, kimika, eta beste. Herrialdeko portu nagusia da, eta nazioarteko aireportua du.
Iruditegia
Monumentu nazionala Merdeka plazaren erdian.
Jakartako SCBD negozio gunea.
Indonesiako Museoa.
Futbol partida Gelora Bung Karno estadioan.
Ondel-ondel ikuskizuna.
Gado-gado, Jakartako entsalada tipikoa.
Erreferentziak
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2016/9/14 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
- Euskaltzaindia. (2012-06-29). 171. araua: Asiako toponimia. (Noiz kontsultatua: 2013-02-10).
- Badan Pusat Statistik, Jakarta, 2023.
- INDONESIA - HALIM PERDANAKUS. globalbioclimatics.org (Noiz kontsultatua: 2016-09-14).
- STATIONSNUMMER 96745. dmi.dk (Noiz kontsultatua: 2016-09-14).
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|---|
