J. R. R. Tolkien
John Ronald Reuel Tolkien (Bloemfontein, Orangeko Estatu Librea, gaur egun Hegoafrika, 1892ko urtarrilaren 3a - Bournemouth, Ingalaterra, 1973ko irailaren 2a), J.R.R. Tolkien bezala ezagutzen dena, filologoa, irakaslea eta fantasia epikoko idazlea izan zen. Erdi Aroko literatura fantastikoan oinarritutako eleberri arrakastatsuak idatzi zituen: Hobbita (1937) eta Eraztunen Jauna trilogia (1954-1955), antzinako epikaren bertsio modernotzat jotzen direnak[1].
| J. R. R. Tolkien | |||
|---|---|---|---|
 (1920(e)ko hamarkada) | |||
1925 - 1945 ← William Craigie (en)  - Charles Leslie Wrenn (en) → | |||
| Bizitza | |||
| Jaiotza | Bloemfontein, 1892ko urtarrilaren 3a | ||
| Herrialdea | .svg.png.webp){kind=small} Erresuma Batua | ||
| Bizilekua | Birmingham | ||
| Talde etnikoa | Ingelesa | ||
| Lehen hizkuntza | ingelesa | ||
| Heriotza | Bournemouth, 1973ko irailaren 2a (81 urte) | ||
| Hobiratze lekua | Wolvercoteko hilerria Oxford | ||
| Heriotza modua | berezko heriotza: bronkopneumonia ultzera | ||
| Familia | |||
| Aita | Arthur Reuel Tolkien | ||
| Ama | Mabel Suffield | ||
| Ezkontidea(k) | Edith Tolkien (1916ko martxoaren 22a - 1971ko azaroaren 29a) | ||
| Seme-alabak | ikusi
| ||
| Anai-arrebak | ikusi
| ||
| Leinua | Tolkien family (en) | ||
| Hezkuntza | |||
| Heziketa | St. Philip's School (en) King Edward's School (en) Exeter College (en) 1915) Artean graduatu : ingelesOxfordeko Unibertsitatea (1911ko urria - 1915) Arte-masterra : Klasiko, English studies (en) | ||
| Hizkuntzak | ingelesa anglosaxoiera latina Quenya (en) Sindarina Khuzdûl (en) esperantoa | ||
| Jarduerak | |||
| Jarduerak | hizkuntzalaria, poeta, unibertsitateko irakaslea, haur literatura idazlea, itzultzailea, literatura-kritikaria, saiakeragilea, ofizierra, autorea, idazlea, historialaria, ilustratzailea, irakaslea, prosalaria eta filologoa | ||
| Enplegatzailea(k) | Oxford English Dictionary (1919ko urtarrila - 1920ko maiatza) Leedsko Unibertsitatea (1920 - 1925) Oxfordeko Unibertsitatea (1925 - 1959) | ||
| Lan nabarmenak | ikusi
| ||
| Jasotako sariak | ikusi
| ||
| Influentziak | George MacDonald, Edward Wyke Smith (en) , Jules Verne, Henry Rider Haggard, Lord Dunsany, Edward Burne-Jones, William Morris, Gilbert Keith Chesterton, Elias Lönnrot eta Beowulf | ||
| Kidetza | Errege Literatura Elkartea Tea Club and Barrovian Society (en) | ||
| Mugimendua | Inklingsa | ||
| Izengoitia(k) | Oxymore | ||
| Genero artistikoa | fantasia haur literatura olerkigintza Prosa | ||
| Zerbitzu militarra | |||
| Adar militarra | Britainia Handiko Armada | ||
| Gradua | lieutenant (en) | ||
| Parte hartutako gatazkak | Lehen Mundu Gerra Sommeko gudua | ||
| Sinesmenak eta ideologia | |||
| Erlijioa | Katolizismo tradizionalista katolizismoa | ||
| tolkienestate.com | |||
      .svg.png.webp){kind=logo}     | |||
_rib.PNG.webp){kind=small}
Bizitza
Familiak alemaniar jatorria bazuen ere, aspalditik Ingalaterran finkatua zegoen. Aitaren lanbidea zela-eta, idazlea Hegoafrikan jaio zen. Hiru urte zituela, bere osasun arazoengatik, amarekin eta anaiarekin batera Birminghamera joan zen bizitzera. 1896an, aitaren bapateko heriotzagatik eta egoera ekonomikoagatik, hiritik gertu zegoen Sarehole herrixkara joan behar izan zuten bizitzera.
Landa inguruak eragin handia izan zuen berarengan, Sareholen bizi zen garaian sortu baitzitzaion naturarekiko maitasuna eta erresptua, natura babestu eta zaindu behar dela konturatu baitzen. Naturarekiko maitasunak eragina izan zuen bere idazlanetan.
Mabel Tolkien zuen izena bere amak, eta pertsonalki arduratu zen bi semeen heziketaz. Txikitatik bultzatu zituen gerora idazlea izango zen bere seme Ronalden hizkuntz-zaletasuna eta irakurzaletasuna. Latina zen bere irakasgairik gogokoena. [2]
1900. urtean Mabel Tolkien eta bere semeak katolizismora bihurtu ziren, eta horrek familiaren laguntza eta babes ekonomikoa galtzea ekarri zuen.
Birminghameko “King Edward” eskolan egin zituen ikasketak, eta bertan, erdi ezkutuan, elkarte bat sortu zuen beste hiru ikaskiderekin batera:Tea Club and Barrovian Society, T.C., B.S. laburdurdurekin adierazitakoa. [3]Geoffrey Smith kidearen agindupean jarduten zuten elkartekoek, helburu hau hartuta: Artearen bitartez, elkarteko lau kideen artean, aurkitu baino mundu hobeago bat utzi behar zuten.[4][5]
1904. urtean, 12 urte zituela, Ronald-ek ama galdu zuen. Harrezkeroztik, Birminghameko apaiza zen Xavier Morganen[2] babespean hezi ziren Ronald eta bere anai Hillary Arthur. Xavier Morganek eragin handia izan zuen Ronalden heziketan, hizkuntza ikasketak egitera sustatu baizuen. Berarekin ikasi zuen gaztelania, geroago naffarin hizkuntzaren sorkuntzan erabiliko duena.
Oxford unibertsitatean Ingelesa eta Literatura ikasketak hasi zituen 1908. urtean. 1914ean, 21 urte bete bezain pronto, Edith Barthi ezkon-hitza eman zion, eta handik urtebetera bukatu zituen ikasketak, ohorezko matrikulekin. Orduan, Edithekin ezkondu eta Frantziara bidali zuten.
Erresuma Batua Lehen Mundu Gerran sartuta zegoen, eta Rolandek Lancashire Fusiliers konpainian izena eman zuen. Somme batailan [3] egon zen, baina gaixorik itzuli zen etxera, lubaki sukarraz kutsatuta. Berriz gaixotu zen 1917an eta 1918an.
Gerra amaitu ondoren, Oxford English Dictionary proiekturako aukeratzen dute Tolkien, lexikografo laguntzaile bezala.
1920ko udan lortzen du ingelerazko irakasle-elkartuaren postua Leeds Unibertsitatean. E.V. Gordonekin lankidetzan, Sir Gawain and the Green Knight XIV. mendeko erromantze heroikoaren argitalpenean parte hartu zuen. Ipuinak, istorioak eta poemak idazten jarraitzen zuen, adibidez, Ipuin galduen liburua. Silmarillion idazten ere garai hartan hasi zen argitaratzeko asmorik ez bazuen ere,[6] eta orduan asmatu zituen elfoen hizkuntzak.
1925.urtean Pembroke-Oxford-eko Rawlinson-Bosworth katedra loru zuen eta Oxforrera itzuli zen. Gustuko zituen irakaskuntza, eztabaida eta ikerkuntza. Ikerkuntza lan gutxi batzuk besterik ez zituen argitaratu, baina hedapen handikoak izan ziren: Beowulf: The Monsters and the Critics hitzaldia batez ere.
Oxforden, lagun batzuekin batera, The Inklings taldea sortu zuen. Nevill Coghill, Hugo Dyson, Owen Barfield, Charles Williams eta C. S. Lewis zeuden taldekideen artean; maiz elkartzen ziren solas egin eta elkarren lanak irakurtzeko.
C.S. Lewis izan zen J.R.R. Tolkienen lagun hurbilenetako bat. Tolkienek eragin handia izan zuen C.S. Lewisen kristau-fedeari itzuleran[7], eta, era berean, C.S. Lewisek bultzatu zuen Tolkien Hobbita istorioa argitaratzera. Hasiera batean, bere seme-alabentzat bakarrik idatzi zuen Tolkienek[6] Hobbita, baina izan zuen arrakasta ikusita, Bigarren Mundu Gerra garaian The New Hobbit obran lan egiten hasi zen, eta hortik atera zen Eraztunen Jauna trilogia. Ez idazleak, ez editoreak ez zuten espero horrenbesteko arrakasta izango zutenik.
1945. urtean Oxford’s Merton Professor of English Language and Literature katedra lortu zuen eta erretiroa hartu arte, 1959 urtera arte hain zuzen ibili zen unibertsitateko kontuetan parte hartuz, hango bizitza eginez.
Literatur Nobel Sarirako hautagaia izan zen, baina epaimahaiak ez zuen bere hautagaitza onartu, “prosa urriko” idazlea omen zen.
J. R. R. Tolkien 1973ko irailaren 2an Oxforden hil zen, 81 urterekin. Oxfordeko Wolvercote hilerrian lurperatu zuten, Edith bere emaztearen hilobi berean, zeina 1971. urtean zendu zen. Hilobietan, bikotearen benetako izenak jarri beharrean, "Beren” eta “Lúthien” izenak azaltzen dira, eta Silmarillioneko kondaira batean azaltzen den bezala, elkar maite duten bi pertsonaia dira, baina izatez desberdinak direnak: elfoen arteko dontzeila da Lúthien, gizon hilkorra da Beren.
Asmatutako hizkuntzak
J.R.R. Tolkienek fikziozko mundu bat eraikitzeaz gain, zenbait hikuntz berri ere asmatu zituen. Garrantzitsuenak Quenya eta Sindarin dira.
Quenya
Hainbat izenez deitu izan zaio hizkuntza honi: Quenya, qnya, quendya, Valinor-eko elfo hizkuntza...Tolkienek asmatutako hamabost hizkuntzetatik, Sindarin hizkuntzarekin batera hau da gehien zabaldu dena. Gaztaroan sortu eta bizitza osoan zehar landu zuen.
Sindarina
Sindarina Tolkienek sortutako hizkuntza da, Arda munduari buruzko istorioetan agertzen dena eta Erdialdeko Lurraldean gehien hitz egiten den elfoen hizkuntza. Sindarina quenyarekin batera Tolkienek gehien garatu zuen hizkuntzetako bat da. Hizkuntzaren jatorrizko izena edhellen izango litzateke (elfoarra). 1917-1930 urteen artean sortua.
Idazlanak
Hobbita, Eraztunen Jauna eta Silmarillion (J. R. R. Tolkien hil eta gero, haren hirugarren semeak, Christopher Tolkienek argitaratua) idazteagatik ezaguna da. Hiru lan hauek urrutiko lurralde baten mitologia osoa kontatzen dute; Silmarillion lehenengo atala zen, Hobbita bigarrena eta Eraztunen Jauna hirugarrena. Hirurak kokatzen dira Arda mundu mitologikoan.
Silmarillion Tolkien hil eta gero argitaratu zen, liburuaren formatu komertzial urriarengatik eta egileak bere idazkiei egiten zizkien etengabeko aldaketak zirela medio. Silmarillion-en istorioetako asko ez zeuden amaituta, Tolkienek hitzari ematen zion zentzuan.
Euskaratuak[8]
- Giles, hameko nekazaria (1995, Desclée de Brouwer).
- Eraztunen Jauna I: Eraztunen elkartea (2002, Txalaparta),
- Eraztunen Jauna II: Bi dorreak (2003, Txalaparta).
- Eraztunen Jauna III: Erregearen itzulera (2003, Txalaparta).
Sakontzeko, irakurri: J. R. R. Tolkien bibliography.
Zinema egokitzapenak
- The Lord of the Rings (1978)
- The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring (Eraztunen Jauna: Eraztunaren Elkartea) (2001).
- The Lord of the Rings: The Two Towers (Eraztunen Jauna: Bi dorreak) (2002).
- The Lord of the Rings: The Return of the King (Eraztunen Jauna: Erregearen Itzulera) (2003).
- The Hobbit: The Battle of the Five Armies (2014).
- Tolkien (2019), biografia filma.
Erreferentziak
- Lur entziklopedietatik hartua.
- (Gaztelaniaz) Pearce, Joseph. (2000). Tolkien. Hombre y mito (Tolkien: Man and Myth). Minotauro, 28 or. ISBN 84-450-7330-3..
- (Gaztelaniaz) Román, Celso. (2004). J.R.R. Tolkien Señor de magias, creador de universos. Panamerican editorial, 49 or. ISBN 958-30-1306-4..
- (Ingelesez) Garth, John. (2005). Tolkien and the Great War. The Threshold of Middle-earth.. Mariner Books Houghton Muffin Harcorut, 105 or. ISBN 978-0618574810..
- (Gaztelaniaz) Carpenter, Humphrey. (2008). Los Inklings : C.S. Lewis, J.R.R. Tolkien, Charles Williams y sus amigos (The Inklings : C.S. Lewis, J.R.R. Tolkien, Charles Williams and their friends ). Homo Legens ISBN 978-84-936433-8-6..
- Mallona, Olatz Enzunza. (2023-09-01). «Unibertso mugaezin baten asmatzailea» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-09-01).
- (Ingelesez) Lewis, C.S.. (1997 [1952]). Mere Christianity.. London: Collins, 6 or. ISBN 978-0060652920...
- «NorDaNor | EIZIE» nordanor.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-13).
Kanpo loturak
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: J. R. R. Tolkien |
- Euskarari ekarriak: J. R. R. Tolkien, ekarriak.armiarma.eus
- The Tolkien Society.
- Pembroke College, Oxford
Bibliografia
- J.R.R. Tolkien, Humphry Carpenter, Christopher Tolkien, Cartas de J.R.R. Tolkien (The Letters of J. R. R. Tolkien, 1981). 1993, Barcelona, Minotauro. ISBN 84-450-7121-1
- Carpenter, Humphry (1977). Tolkien. A Biography. New York: Ballantine Books. ISBN 0-04-928037-6.
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q892- Multimedia: J. R. R. Tolkien / Q892