Iturgintza

Iturgintzaren hastapenak Antzinako Erroman garatu ziren, erromatarrek harrizko akueduktuak eraiki baitzituzten, ura garraiatzeko bainuetara eta handikien jauregietara. Era berean, lur azpiko estolderia sistema aski konplexu bat eraiki zuten hirietan, ur zikinak kudeatzeko; horren adibide gorena da Cloaca Maxima izenekoa,[2]

Aro Modernoan, iturgintza XIX. mendean hasi zen hedatzen, ura garraiatzeko burdinurtuz egindako hodiak erabiltzen hasi zirenean. Hodi zatiak berunez soldatzen ziren, metal horren ezaugarriak oso baliagarriak baitira: alde batetik, aise urtzen da (fusio puntu baxua du, 327.5 °C); bestetik, aise banatzen ahal da hodiek junturaren inguruan; eta, azkenik. karbonato basikoa aplikatuz, agente atmosferikoei (aireari eta urari) oso erresistente bihurtzen da. Berunezko lotuneak erabili izan ziren denbora luzez, 1970eko hamarkadaren bukaera arte.[3]

Gaur egun, mendebaldeko herrialde gehienetan debekatuta daude burdinurtuz eta berunez eratutako hoditeriak, baia edateko ura garraiatzeko, bai saneamendu sistemak egiteko. Izan ere, urak hodi barruan eragiten duen marruskadura indarraren ondorioz berun zati txikiak uretan nahasten dira, eta jakina da beruna oso kaltegarria dela bizidunen osasunerako.[4] Horrez gain, gaur egun eskuragarri dauden beste materialen aldean ―hala nola, kobrea, PVC edo polietilenoa― lan denbora luzeago eskatzen du sistema zaharrak. Berunaren ordez, beste gai edo sistemak erabiltzen dira hodien junturak lotzeko, hodiaren materialaren arabera: altzairuzko soldadura, altzairuzko hodietan; eztainuzko soldadura, kobrezko hodietan; lekeda disolbagarria, PVCko hodietan; termofusioa, polipropilenoko hodietan; edo zementuzko morteroa, porlanezko hodietan. Baita ere, maiz erabiltzen dira lotura mekanikoak, hodi zatiak elkartzeko, konpresioa, bridak edo haria erabiliz.[5]

Iturngintza, gailu baten zirkulazioan eraginkortasun egokia lortzeko, haizebideak behar dira aireari pasatzen uzteko. Metalezko lata batetik abiatuta, ibilgailu baten motorrean olioa jartzen dugunean, ontziaren goiko aldea zulatu egiten da estalkiaren bi muturretan, zulo batetik olioa erortzen den bitartean, beste zulotik airea sartuz fluxu erregularra lortzen baita. Printzipio bera aplikatzen zaio hodiari, zikloaren amaieran gailuak errazago hustu daitezen, sifoi hidraulikoa ito gabe.[6]

Ipar Amerikan, iturgintzako instalazioak kode zorrotzak ditu, arauei eta errendimenduari dagokionez.[7]

Arauen aldetik, kodeak instalatzailea behartzen du, gauzak era jakin batean egitera. Errendimenduaren aldetik, berriz, instalazioak bete behar duen gutxieneko eraginkortasuna zehazten du.

Iturgintzaren espezialitatean lan egin ahal izateko, iturginak gaitasun txartela eskuratu behar du, ikastaro luze samar bat egin ondoren, espezialitate zehatzaren araberako iraupena izan ohi duena. Horrez gain, trebakuntza ikastaroak ere egin behar izaten dira 2009an, iturginak bere gaitasun txartela izan behar du gas naturalerako, lurrunerako, ihinztagailuetara, hodi soldadurarako eta abarrerako, bakoitzak bere espezialitatearen arabera.[8]

Estatu Batuetako National Institute of Standards and Technology (Estandarren eta Teknologiaren Institutu Nazionala) erakundeak iturgintzako aparatuen eskariaren kargak zehazteko taulak garatu zituen, 1940an.[9] Gailuak aldi berean erabiltzeko probabilitatean oinarritutako kurba horiei esker, eskariari buruzko grafiko bat egin ahal izan zen, hodiaren gain edo azpidimentsionamendua saihesteko. Erabiltzen den grafiko sinple hori fidagarritzat jotzen da diseinatzaileen eta ingeniarien artean.

Hunter kurba eraiki zen iturgintzako gailu txikienekoaren ur fluxuan oinarritzen da, gailu unitariotzat hartuta konketa baten txorrota gailu unitarioa.

Jakina, sarearen diseinatzaileak bere ikuspegia erantsi behar dio tresnari, kurba hori ezin baita erabili udal sare baterako edo etxebizitza eraikin multzo handi baterako. Estandar horretatik kanpo gelditzen dira, besteak beste, antzokiak, kiroldegiak edo azoka nahiz bilgune publiko handiak; izan ere, esate baterako, kirol ikuskizun handi batean, atsedenaldian ikusle asko aldi berean joan ohi dira komunera, eta horrek eskari kurba hori desitxuratzen du.[10]

Hoditerian material hauek erabiltzen dira:

Ur hornidura sistematan erabili ohi diren PVCko hodiak.

• altzairu herdoilgaitza;
• buztina;
• banbua;
• kobrea;
• letoia;
• beira;
• termoplastikoak: PVC, PE, PP;
• zementua: asbesto zementua, zementu armatua.
• burdinurtua;
• termoplastikoz estalitako aluminioa, euri uretarako;
• buztin beiratua lurpeko drainadurarako.
• beste material batzuk, berariazko erabileretarako.

Ur hodien loturak egiteko kobrezko piezak.

Material horien artean, eraikuntzaren mekanika aplikatuari dagozkionak erabili ohi dira, bereziki komunei dagozkienak. Euri hodiak (drainatzea eta abar) eraikinetik kanpo metro bat baino gehiagora daudenean, ingeniaritza zibilaren ardura dira.[11]

Hodien arteko loturak honela egin daitezke:

• Zigilu hermetiko mekanikoak.
• konpresioa (burdinurtuzko hodietan, eta plastikozko edo buztin beiraztatuzko hodi jakin batzuetan).
• iztupa edo beruna, kanpaidun burdinurtuzko hodietan.
• Juntura hariztatu edo soldatuak, altzairuzko hodietan.
• Soldadura gogorra, kobrezko hodietan.
• Zementua, zementuzko hodietan.
• Fusioa, plastikozko hodietan.
• Juntura torikoak, .

Txorrota bat, bainugelako konketan.

Txorrotak edo iturriak ―forma, diseinu eta funtzionalitatearen aldetik begiratuta― ongi hautatzea garrantzizkoa da, hoditerian garraiatzen den produktuaren eta aplikazioaren arabera. Ponpak erabili behar direnean, arreta berezia jarri behar zaio aplikazio edo egoera jakin batzuetan gerta daitekeen kabitazioari. Beraz, gasak kontrolatzeko, orratz txorrota bat edo bola txorrota bat erabiltzea komeni da, balbula txorrota baten ordez.[12]

Diametro txikietarako, aldiz, bola txorrota bat hobea izan daiteke balbula txorrota bat baino. Balbula edo gona txorrotak egokiagoak dira fluxua kontrolatzeko. Balbula txorrotak fluidoaren igarotzea geldiarazteko balio du,ez hainbeste haren fluxua kontrolatzeko. Tximeleta balbula batek balbularen antzeko zerbitzua eskainiko du diametro handietarako (64 mm edo gehiago), eta fluxua eraginkortasunez kontrolatzeko ere balio dezake.[12]

Kobrea eta altzairua elkartzen diren lotuneak saihestu behar dira. Halakoetan, brontzezko konektorea edo juntura dielektrikoa erabiltzea gomendatzen da, korrosio galvanikoa saihesten baitu.[13]

Hodi zurrunak tarteka euskarri puntuak behar dituen bezala, hodi malguak, berriz, luzera osoan behar ditu. Garrantzitsua da adieraztea eraikin garaietan eta jende asko dagoen eraikinetan ainguraketa antisismikoak gehitu behar direla, hala nola ospitaleetan, kiroldegietan eta leku publikoetan.[14]

Askotariko materialak daudenez, eta material horiek eskura daudenez, azken hautapenaren erantzukizuna instalatzailearen eta, hala, ingeniariaren bizkar gelditzen da.

Proiektu handietan, eraikinari aplikatutako mekanikan aditua den ingeniari batek zehaztu ohi ditu erabili beharreko materialak, planoak eta aurrekontuak prestatzen ditu, lanen exekuzioa gainbegiratzen du eta instalazioaren erantzukizuna bere gain hartzen du, iturgintzako kontratistak esparru honetako arau guztiak errespetatu ditzan.[15]

Iturginaren lana eta erantzukizuna eraikinaren kanpoko hormatik metro batera amaitzen da. Handik estolderia publikora edo hobi septikora, eraikuntzaren estolderiak egin behar du bidea. Eraikinen estolderia lanak kontratista orokorrak egiten ditu, baita lur mugimenduak, zoladura eta abar ere.

Iturgintza terminoak zenbait langintza zehatz hartzen ditu bere barnean. Langintza horien guztien helburua da printzipio zientifikoak (ingeniaritza) praktikara eramatea, hala nola termodinamika, grabitazioa, fluidoen mekanika, instalazioen erosotasuna eta osasungarritasuna bermatzeko. Horren harira, gogoan izan behar da zientzia biologiko eta medikoek lotura estua dute erosotasunaren kontzeptuarekin. Izan ere, erosotasuna giza gorputza homeotermoa izatearekin lotuta dago; hau da, gorputzaren barruko tenperaturak konstantea izan behar du. Erosotasuna lortzeko, beraz, gutxiegizko edo gehiegizko beroa sortzen den abiadura berean orekatu behar da.[16]

Suteen aurkako ur hartune baten balbula.

Printzipio zientifikoak aplikatzen ahal dira:

• hotza sortzeko, gasarekin edo urarekin (ikus Sadi Carnot);
• beroa sortzeko, urarekin, etilen glikolarekin, lurrunarekin;
• suteen aurkako babesean, ihinztagailu automatikoen sistemen bidez;
• suteak itzaltzeko sistemetan, CO₂ erabiliz;
• beste zenbait sistema edo garraiobidetan: huts sistemak, olio edo gas naturalaren garraioan, industria kimikoan, petrokimikoan, gas medizinalean, eta abar.

Gaur egun, iturgintzak batez ere uraren garraioa hartzen du bere gain, zenbait erabileratarako, besteak beste, etxeko aplikazioetarako.

Estolderia hiru eratakoa izan daiteke::

• Konbinatua: euri, hondakin edo industria urak bideratzen ditu.
• Saneamendua: hondakin urak bakarrik bideratzen ditu.
• Euri urak: euri ura bakarrik bideratzen du.

Iturgintza askoz eskuragarriagoa bihurtu da brikolaje zaleentzat, jada ez baita beharrezkoa tresna eta ezagutza guztiak izatea, soldadurarako batez ere. Gaur egun, erabiltzen diren osagai arruntak dira lotura sinple bidez mihiztatzen diren plastikozko osagaiak (polibinil kloruroz egindakoak) edo torlojuz lotzeko osagarriak (txorrotak eta abar), aise estekatu daitezkeenak kobrezko instalazio zahar batera. Hodi malguak ere badaude, hala nola dentsitate handiko polietileno erretikulatua barnealderako (etxebizitzetako hoditeria) eta dentsitate txikiko polietilenoa kanpoalderako (ureztaketa, iturriak, urmaelak...).

Errazago izanagatik ere, dena dela, instalazioaren eskema egin behar da beti. Ildo horretan dago Duratec Airline System hodi sistema,[17] aire konprimatua eta gasa banatzeko xedea duena. Aluminiozko hodi mota hori plastikoz estalita dago eta barruan plastikoz indartuta. Osagarriek juntura torikoak dituzte.

Etxebizitza baten ur beroko hoditeriaren balbula bat.

Sistema hau oso erabilia da ur banaketa egiteko familia bakarreko etxebizitza batean, duplex erako batean, aurrefabrikatuko edo gurpildun etxebizitza batean ur hornidura egiteko erabiltzen baita; gainera, sistema merkea da, oro har. Tresna berezi bat erabili behar da konexio eta juntura egokiak egiteko. Alabaina, 6 etxebizitza eta gehiagoko eraikin kolektiboetarako eta eraikin publikoetarako, kobrea erabiltzea gomendatzen da, metal horren propietate bakteriostatikoak direla eta.[18]

Nolanahi den ere, etxebizitza askoko instalazioetan, hodiari diametro egoki bat kalkulatu behar zaio, junturek eta lotuneek diametro txikiagoa behar baitute hodiek baino. Murrizketa horrek turbulentzia sortzen duenez fluidoaren fluxuan, presioa galtzen da; horregatik handitu behar da hodiaren diametroa. Hodi malgu mota horrek, ordea, lotune eta juntura gutxiago behar duenez ―hala nola 90 edo 45 graduko ukondoak―, norabide aldaketak erradio handien bidez egiteko aukera ematen du, eta horrek erraztu egiten du fluxu lineala, turbulentziarik gabe.[19]

2010ean, World Plumbing Council nazioarteko iturgintza erakundearen[26] ahaleginei esker, martxoaren 11 Iturgintzaren Nazioarteko Eguna izendatua izan zen.[27] Egun horren helburua da hobeto ezagutaraztea iturgintzaren garrantzia edateko ura eskuratzeari dagokionez.

• Edateko ura
• Edateko uraren hornidura sarea
• Hondakin uren tratamendua
• Araztegiak

• World Plumbing Council