Itsutasun

Glaukoma nerbio optikoa kaltetzen duten begi egoeren multzoa da, eta osasuna ezinbestekoa da ikusmen ona izateko. Kalte hori begian ohikoa den presioa baino altuagoak eragin ohi du.

Glaukoma 60 urtetik gorakoen itsutasun arrazoi nagusietako bat da. Edozein adinetan gerta daiteke, baina helduetan ohikoagoa da. Glaukoma mota askok ez dute abisu seinalerik. Eragina hain da mailakoa, agian ez dela ikusmen aldaketarik nabarituko egoera aurreratuan egon arte.

Glaukomaren ondorioz ikusmenaren galera berreskuratu ezin denez, diagnostiko goiztiarra egin, eta behar bezala tratatu ahal izateko, begi presioaren neurketak barne hartzen dituzten begi azterketak egin behar dira. Glaukoma goiz aurkitzen bada, ikusmenaren galera atzeratu edo prebenitu daiteke.

• Angelu iridokornealaren anplitudearen arabera sailka daiteke:
  • Angelu itxiera glaukoma: Angelu iridokornealaren beherakada dago, irisaren erroak eta korneak osatzen dutena. Normalean modu zorrotzean gertatzen da, begi barruko presioa bat-batean igotzea, min larria, ikusmen zorroztasuna gutxitzea, argien inguruko halosen ikusmena, begi gorria (begi gorria), ikasleen dilatazioa (midriasia), goragalea eta botaka. Hau maiz gertatzen da pupila dilatatuta dagoenean, eta horrek angelu iridokorneal itxia duten pertsonei iriseko kanpoko zonatik sare trabekularreko sareak traba egiten die. Egoera honek premiazkoa edo berehalako tratamendua eskatzen du.
  • Angelu irekiko glaukoma: Angelu iridokorneala normalada. Bilakaera motela da, itxurazko sintomarik ez dago, baina ikusmena gero eta okerragoa da, eta horregatik "ikusmen lapurra" deitu diote.

• Jatorriaren arabera honela sailkatzen dira:
  • Lehen maila: Honetan glaukoma kroniko sinple, gaixotasunaren forma ohikoena da.
  • Bigarren maila: Atal honetan honako hauek daude:
    • Glaukoma neobaskularra, irisean ontzi berriak sortzeagatik.
    • Glaukoma pakolitikoa, katarata iraunkorraren ondorioz.
    • Glaukoma pseudoexfoliatiboa.
    • Zelula mamuen glaukoma, beirazko hemorragia dela eta.
    • Hanturazko glaukoma, begi barruko hanturazko prozesu batek sortua.
    • Ebakuntza osteko glaukoma.
    • Glaukoma traumatikoa. Begiaren traumatismoaren ondoren, aurreko ganberako hemorragia edo hifema gerta daiteke, eta horrek okulako hipertentsioa eragiten du. Trabekularen sareko umore urtsua berriro xurgatzea blokeatuz.
    • Glaukoma lentikularra, lentearen posizio txarrak eraginda.
    • Glaukoma kortisonikoa, kortizonaren edo deribatuen erabilera terapeutiko luzeak eragindakoak.

• Agertzeko unearen arabera honela sailkatzen dira:
  • Sortzetiko glaukoma: Biztanleriaren % 0,05ari eragiten dion arazo arraroa da. Sintomak jaiotzetik 3 urteko epean ager daitezke. Kasuen % 66tik bi begietan du inplikazioa. Hainbat glaukoma mota desberdinak daude, ohikoenak jaiotzetiko lehen glaukoma dira. Sortzetiko beste glaukoma mota hidroftalmia da. Beste batzuetan, begiaren egitura desberdinetako anomalia multzo batekin lotzen da, ala nola Petersen anomalia, Rieger sindromea, Axenfel sindromea eta aniridia.
  • Gazte edo haurren glaukoma: Kasu gehienetan, herentziazko jatorria du eta jaiotzean okulako anomalia bat izaten da, begi barruko presioa (IOP) areagotzeaz arduratzen dena. Bizitzako lehen hiru urteetan gertatu ohi da. Enbrioian, iragazki-angelua korneako elementuen eta irisaren elementuen arteko tarte batek osatzen du, hazkundea motela baita. Osatu gabeko zirrikitu batek, angeluaren garapen normala onartzen ez duena, ur morearen irteera normala eragozten du eta haurtzaroko glaukoma eragiten du.
  • Helduaren glaukoma: Helduen bizitzan garatzen da.

Miopia urrutiko objektuak ondo ez ikustea edo lauso ikustea da. Mendebaldeko biztanleriaren %30ak gutxi gorabehera miopia du, ehuneko hori Asiako herrialdeetan nabarmena handitzen da.

• Kausak: Miopia kornea kurbatuegia izateak edo begi-globoa gehiegi luzatzeak eragin dezake. Normalean 21 urterekin handitzeari uzten dio, zenbait kasutan adin horretatik aurrera egin dezakeen arren. Honako hauek dira kausa nagusiak:
  • Genetika: Miopia maiz heredatu daiteke gurasoengandik seme-alabengana, gene nagusia izanik.
  • Patologikoa: Gaixotasun batzuek miopia eragiten dute eta horiek aldi baterakoak edo iraunkorrak izan daitezke.
  • Ingurumenekoa: Gaixo hori faktore zehatz batek hartzen duen testuinguruaren arabera. Adibidez, miopiaren kausetako bat argiztapen eskasa duten ezarpenetan edo objektuetatik distantzia gutxira lan egitean gertatu ohi da.

• Miopia sintomak: Miopiaren sintoma nagusia pertsonek gertuko objektuak argitasun osoz ikusten dituela da, baina urrutiko objektuak lausotuta ikusten ditu, hala nola autobideko seinaleak. Paziente horiek ere izan dezakete, nahiz eta arraroagoa izan, buruko mina edo begi-tentsioa izan. Sintoma horiek asmatu daitezke pazienteek askotan urruntzen dituzten objektuak argi eta garbi ikusteko ahalegina egingo balute bezala. Haurrengan, antzematen has daiteke, adibidez, kexatzen badira arbela ondo ikusten ez dutela, telebista edo liburu bat irakurtzeko gehiegi hurbiltzen badira miopiaren sintomak eduki ditzake.
• Miopia motak:
  • Miopia sinplea: Miopia sinplea da ohikoena eta normalean 6 dioptria baino gutxiago dituzten pazienteetan izaten da. Zuzentzea betaurrekoak eta ukipen lenteak edo tratamendu kirurgikoa erabiliz egiten da.
  • Miopia handia, miopia handia edo miopia patologikoa: Miopia patologikoa graduazioko 6 dioptria baino gehiago dituen miopia da, erretinan eta makulan neurodegenerazio aldaketak lotzen dituena. Era berean, endekapen makular miopikoa gazteetan gerta daiteke, ikusmen zentralean alterazio larriak sortuz. Miopia patologikoa duten gaixoen tipikoa den beirazko gelaren endekapenak flotadoreak ikustearen sentsazioa oso maiz bihurtzen du. Hori dela eta, erretinaren periferia aldian-aldian berrikusi behar da, erretinaren desjabetzearena izan daitezkeen endekapenezko lesioak aurkitzeko. Flotatzaileez gain, argi distirak ikusten badira, arriskua askoz ere handiagoa da. Bestalde, ikusmen-eremu zentralean orban ilunak agertzearekin edo objektu deformatu edo okerrak ikustearen sentsazioarekin, makular endekapen miopikoa garatzeko aukera handia dago. Tratamendurako, laserrak erretinaren periferian endekapenezko lesio arriskutsuetan aplikatzeak erretinaren desjabetzea ekidin dezake. Gainera, begi barruko injekzioen bidez tratatzeak erretinaren erdialdean orbainak garatzea ekidin dezake. Injekzio bakarrarekin, endekapen makular miopikoaren kasu gehienak ezin hobeto kontrolatu daitezke itsutasun arriskua minimizatuz. Bi kasuetan gerta daiteke miopia hori zenbait astigmatismorekin konbinatzea (astigmatismo miopikoa).

Erretinopia diabetikoa

Chlamydia trachomatis izeneko bakterioak  sortzen duen itsutasunaren kausa infekzioso nagusia da trakoma, eta komunitate pobreekin zerikusi zuzena dauka. Edateko urik ez daukaten eta  eta osasun-zerbitzuak eskuratzeko aukera mugatua duten herrialdeekin lotura zuzena dauka. MOE-ek adierazi du itsutasunarekin erlazio zuzena daukan bakterioak 55 herrialdetan ematen dela. Besteak beste, Brasil, Guatemala eta Mexiko, Amerikako kontinentean. Zelula barneko bakterio gram-negatibo horrek konjuntibari eta korneari eragiten die, folikulu-hantura trakomatiko eta trinkoa eragiten du,  gero trikiasia eta konjuntiba-orbaintzea, kornea-opakutasuna lortu arte.

Erretinopatia diabetikoa diabetesaren konplikazio bat da, hain zuzen ere, 1. motakoa eta 2. motakoa, eta itsutasuna eragiten duen kausa nagusietako bat. Horrek erretinako odol-baso txikiak kaltetzen ditu. Erretina begiaren atzealdean dagoen argiarekiko sentikorra den ehuna da. Ongi ikusteko, ezinbestekoa da erretina ongi edukitzea. Gutxienez 170 milioi pertsonak dute gaixotasuna diabetikoa, eta zenbait faktorerengatik, besteak beste, obesitatea eta elikadura, 2030erako 366 milioi pertsona diabetiko inguru izango dira. Erretinopatia diabetikoak munduko itsutasunaren %4,8 azaltzen du.[5]

Makulu Endekapena

Ikusmen arazo honek makularen narriaduran eragiten du, zeina erretinaren zonarik sentsibleena den, eta ikusmen zorroztasunaren arduraduna. Makula-endekapena herrialde garatuetako itsu-iturri nagusitzat aipatzen da  eta garatze-bidean dauden herrialdeak ere ikusmen arazo horrengatik kaltetuak daude.  Garatzeko arrisku-faktore ez-genetikoak tabakismoa, alkoholaren kontsumo iraunkorra, hipertentsioa arteriala eta C proteina erreaktiboaren maila handia.[6]

Ez dago ikusteko urritasuna eta itsutasuna eragiten duten arrazoi neurologikoen kuantifikazio ofizialik; hala ere, kontuan hartu behar da begi-globoa, zehazki erretina, nerbio-sistema zentralaren zuzeneko hedapen bat dela, antolamendu neuronal handia duena, eta erretina-genikulu-kalkarina ikusmen-bidea osatzen du, eta gaixotasun neurologikoek munduko gaixotasun-kargaren %11 eragiten dute. Bestalde ikusmen urritasunarekin loturik dauden beste gaixotasunak honako hauek dira

Bestalde ikusmen urritasunarekin loturik dauden beste gaixotasunak honako hauek dira:

• Begi-lauso
• Ubeitis
• Korneako opakutasuna
• Beste arrazoi batzuk:
  • Animaliak eta kalteak
  • Akats genetikoak
  • Intoxikazioak

Braille sistema itsuentzat egindako idazkera sistema da, honekin itsuek irakurri eta idatzi ahal dute. Itsuek Braillea ukimenarekin irakurtzen dute, hatzak erabiliz, diseinatutako alfabetoaren gainean irristatuz.

Ezagutzen den antzeko sistema baten lehen erregistroa XVI. Mende hasierakoa da, Francisco Lucas espainiar batek letrak egurrean grabatzeko ideia izan zuenean.

Mende bat geroago, Pierre Moreau izeneko frantses notario batek berun mota mugikorrak sortu zituen helburu berarekin. Antzeko hainbat saiakera izan ziren, Haüyk antzeko sistema bat paperean jartzea lortu zuen arte.

Braille sistemaren adibide bat

Louis Braille (1809-1852)  15 urte zituela, istripu baten ondorioz, itsu geratu zen,horregatik puntuez osatutako ukipen bidezko irakurketa eta idazketa sistema asmatu zuen.Pertsona itsuek irakurtzeko, idazteko, konposatzeko edo informatikarako tresna baliagarria eta eraginkor bezela erabiltzeko.

Braille-a ez da hizkuntza bat, alfabeto bat baizik. Brailleak letrak, puntuazio ikurrak, zenbakiak, idazkera zientifikoa, sinbolo matematikoak, musika eta abar adieraz ditzake. Braillea normalean sei puntuko gelaxka batzuek osatzen dute, hiru ilaratako bi zutabeko matrize moduan antolatuta, konbentzionalki goitik behera eta ezkerretik eskuinera irakurtzen da.Horrela bertan dauden erliebezko puntuen konbinaketek ortografiako letra guztiak azaltzendituzte.[8][9][10]

Txakur gidariak, itsua edo ikusmen urritasun larria dutenak gidatzeko edo etxeko lanetan (hala nola, janztea, itsuak esaten duena ekartzea, eguneroko gauzak guztiz asetzea... ) laguntzeko prestatuta dauden txakurrak dira.

Txakur Gidaria

Itsu bat bere txakur gidariarekin Brasiliako Brasilen merkataritza-gune batean

Txakur gidariak dagoen txakur laguntzaileetako zaharrena eta ezagunetariko bat da. Gaur egun legez onartzen den bakarra da, gainerako txakurren artean eskubideak eta pribilegioak ezberdinak ditu.Adibidez, garraio publikoan nahitaez onartzea.

Txakurrak oztopo arkitektonikoak, jabearentzat arrisku posibleak, zebrabideak… identifikatzeko gaitasuna izan behar du, hau da, adimen gaitasun nahiko handia eta animaliaren trebakuntza maila aurreratua behar du.

Bastoia

Espainian, txakur gidari gehienak ONCEk entrenatu ditu. Erakunde hau hain prestakuntza berezi honen kostu handiaz  arduratzen da. Txakur arrazei dagokienez, Labrador Retriever tradizionalki aukeratu izan da bere izaera leunarengatik. Azken urteetan hainbat arrazako txakurrak entrenatzeko hainbat ekimen burutu dira, baita txakurtegietako eta kaleko txakurrak, bi arazo sozial konpontzeko modu gisa izan daiteke.[11]

Mutur gorria duen makil zuria bezalako tresnak - itsutasunaren nazioarteko sinboloa - ere erabil daitezke mugikortasuna hobetzeko. Bastoi luzea erabiltzailearen ukipen sentsazioa zabaltzeko erabiltzen da, aurreikusitako bidaian zehar, oztopoak antzemateko. Hala ere, bastoia bidaiatzeko teknikak erabiltzailearen eta egoeraren arabera alda daitezke.

GPS gailuak mugikortasunerako laguntza gisa ere erabil daitezke. Softwareak pertsonei orientazioa eta nabigazioa lagun diezaieke, baina ez da oso ohikoa hau erabiltzea.

Itsuentzako garraio publikoa doan dago eskuragarri hiri askotan. Ukimenezko zoladurak eta entzungai dauden zirkulazio seinaleei esker, ikusmen urriko oinezkoek, kaleak zeharkatzea errazagoa eta seguruagoa izan daiteke. Zenbait gobernuk, Itsu batek zebrabidea zeharkatu behar duenean, autoa  gelditzeko betebeharra duela agindu dute.

Irrati irakurtzeko 100 zerbitzu baino gehiago daude mundu osoan zehar, ikusmen urritasuna duten pertsonei irrati bidez aldizkarietako irakurketak eskaintzen dizkietenak.

Microsoft Windows-en bertsio berri askok Microsoft Narrator pantaila irakurgailu sinpleak dute. Itsuentzako Linux banaketak (zuzeneko CDak) Vinux eta Adriane Knoppix dira, azken hau ikusmen arazoak dituen Adriane Knopper-ek garatua. MacOS eta iOS-ek VoiceOver izeneko pantaila irakurgailu integratuarekin datoz eta Google TalkBack Android gailu gehienetan dago. Hauek pantailetan dagoen guztia irakurtzen dute.[12][13]

Telebistako urruneko gailua den antzeko objetuak daude koloreak ezberdintzeko; hau entzungailuetara konektatuta dago eta pertsona itsuak kolorearen identifikazioa ahots baten bidez entzun dezake. Aparatuaren irakurlea objetueren gainean  jartzen da eta botoi bat sakatuz honek kolorea esaten dizu.

Beste metodo bat ukimen bidezko identifikazio sistema bat da, beraz, braillearen antzekoa. Gaur egun, artelanetan kolorea identifikatzeko hezkuntza- eta aisialdi-tailerretan erabiltzen da. Sistema elektronikoak ez bezala, gailu edo hizkuntza batekiko independentea da. Constanza Bonillak (Constanz Sistema) garatua, kolorea oinarrizko koloreen bidez identifikatzen du (horia: lerro zuzena; gorria: sigi-saga; urdina: lerro uhindua) edo haien konbinazioan (beraz, berdea lerro zuzena izango litzateke - horia- eta lerro uhindua (urdina)), eta tonuen arabera (argia: borobila; iluna: puntu bat; oso iluna: lau puntu, etab.)

Ikusmen urritasuna duten pertsonen artean kirol ezagunenetakoa da ziur asko atletismoa. 70 herrialde baino gehiagotan nazioarteko lehiaketetan praktikatzen da. Hainbat aldaketa egiten dira instalazioetan edo horiek erabiltzeko moduan doikuntzak biltzen dituztenak eta gehienetan kategoria horiei laguntza emateko modua arautzen dutenak (lasterketetako kirol-gidarien bidez eta lasterketetako deien gidarien bidez  jaurtiketetan).

Itsu edo ikusmen urriko eskiatzailea duen berezitasun bakarra ikusmenean ezgaitasun sentsoriala duela da, eta hor agertzen da gida. Pertsona hori ezinbestekoa da. Hori gabe, eskiatzaileen segmentu honek ezingo luke kirol hau segurtasunez praktikatu. Gida, beti, itsu edo ikusmen urriko eskiatzailearen aurrean joaten da.Eskiatzailea gidatzeko, hari gabeko atezaina erabili ohi da, eskiatzaileak bere gidak emandako ahotsa eta argibideak jarraitu ditzan.

Ikusmen urritasuna duten eta erabat itsuak diren  pertsonak bi kategoria desberdinetan lehiatzen dira, bien arteko desberdintasun handiengatik.

Bi kategoriatan lehiatu arren, hiru sailkapen desberdinetan banatzen dira ikusmen-urritasuna daukaten pertsonak. B1, B2 eta B3 dira sailkapenak.  B1 sailkapenean dauden pertsonak argiaren pertzepzio gabeak eta esku baten forma hautemateko trebetasunik ez daukate. Berriz, B2 sailkapenean daude pertsonak esku baten forma ezagutzeko gai da, 2/60ko ikusmen-zolitasun bateraino edo 5 gradutik beherako ikus-eremu bateraino. Azkenik, B3 sailkapenean daudek pertsonak partzialki itsuak dira; 2/60tik 6/60ra bitarteko ikusmen-zolitasuna edo 5-20 gradu bitarteko ikus-eremua daukate.

Ikusmen urritasuna duten jokalariek (B2 / B3) ia ez dute egokitzapenik behar lehiatzeko. Egokitzapenak hauek dira: partidak irauten duen 40 minutuko baloiaren eta lurraren kolorea, atea eta bizkarra eta intentsitate berdineko argiztapena lortzea dute helburu.

Bestalde, B1 kategoriako futbolak egokitzapen kopuru handiagoa eskatzen du, momentuz ondo garatuta eta araututa baitago, eta horrek itsuentzako kirol segurua eta bideragarria bihurtzen du.

Partidak, 5 jokalariko bi talderen artean jokatzen dira, eta horietako batek, guardametak, ez du erabateko itsututa eduki behar (B-1 itsua). Tranpak saihesteko, zelaiko 4 jokalariek begietan  benda bat dute, itsutasuna edozein dela ere. Jokaldiak  25 minutuko bi alditan banatzen dira.

Lurra angeluzuzena da, 38 eta 42 metro bitartekoa eta 18 eta 22 metro bitartekoa. Helburu edo atezaintza, arlo penala eta futbol tradizionalaren antzeko ezaugarriak ditu. Baloi bat erabiltzen da, jokalariek argi eta garbi identifika dezaketen soinua igortzen duena bere baitan biratzean. Aurkariak baino gol gehiago markatzea da jokoaren helburua, eta, horretarako, baloia aurkako atetik pasatu behar da, gorputzaren edozein atal erabiliz, besoak izan ezik.

Futbol tradizionalean bezala, partida bakoitza hainbat arbitrok kontrolatzen dute, eta horiek arauak errespetarazten dituzte eta jokalariak zigortu egiten dituzte, beharrezkoa bada. Futbol tradizionalaren ia berdina da, baina badaude desberdintasun nabarmen batzuk:  jokalekuaren eta ateen tamaina txikiagoa, talde bakoitzeko jokalari-kopurua murriztuagoa da (7, 11ren ordez), joko  kanpo ezagutzen den terminoa existentzia kentzen da eta jokalariak nahi duen moduan banda-sakea egiteko askatasuna dauka.

Itsuentzako eta ikusmen urritasunerako bereziki sortutako kirol paralinpiko bakarra da, bakoitza hiru jokalariko bi talde biltzen dituena. Entzumenean oinarritzen da, jokoan dagoen pilotaren ibilbidea hautemateko (barruan kanpaiak ditu) eta, gainera, espazio-gaitasun handia eskatzen du uneoro leku egokienean kokatzen jakiteko, atzemateko helburuarekin.

Guztira 20 minutu irauten duen jokoan zehar, talde bakoitza kantxaren alde batean dago, 9 metro zabaleko atearen ondoan. Helburua, baloia eskuarekin jaurtiz, arerioaren taldearen atarian sartzea da. Hiru taldekideetako edozein baloia atean sartzea eragozten saiatuko da. Jokalari guztiek maskara opakoak daramatzate parte hartzaile guztien ikusgarritasuna berdintzeko.

Aldaketa gutxien jasan duen kiroletako bat da Judoa.  Araudian aldaketa bakarra dago, hau da, borroka guztiak bi kirolariekin eutsita hasi behar dira. Partidako edozein unetan parte-hartzaileak euren artean  askatzen badira, epaileak partida geldituko du berriro harrapatu ahal izateko.

Beste zenbait aldaketa ere badaude, arbitroek kirolariei seinaleak transmititzeko duten moduari dagokionez, izan ere, keinu bidez ezin izango dute egin, ohi bezala. Gainera, kirol honetan gor-itsuen parte-hartze handia dago, beraz, abisuak emateko modua ere egokitu eta araudian sartzen da.

Judoan, itsuek eta ikusmen urriko kirolariek kategoria berean lehiatzen dute.

FEDCren eta ONCEren kirol garrantzitsuenetariko bat da igeriketa, ez lehiagatik, baizik eta uretan lehiatu gabe egin daitezkeen jarduerengatik. Jarduera horiek abantaila handiak dituzte ikusteko urritasuna duten pertsonentzat eta itsuentzat.

Hauek dira igeriketak ekarri ditzakeen abantailan:

- Errehabilitazioa

- Eskolako gorputz-hezkuntza ur-ingurunean

- Jolasa eta gizartea haurrentzat, helduentzat eta hirugarren adinekoentzat

- Estimulazio goiztiarra uretan

- Helduen prestaketa eta mantentze fisikoa

Lehiaketa da alderdirik ikusgarriena, igerilariek historian zehar izan dituzten arrakasta handiei esker, bai Paralimpiadetan bai Nazioarteko Txapelketetan.

Igeriketa lehiaketak, oinarrian, FINA (Nazioarteko Igeriketa Amateur Federazioaren) araudiaren arabera antolatzen dira,  igerilari itsuak ahalik eta gehien integratzeko.

IBSAren (International Blind Sports Association) eta KPIren (Internacional Paralympic Committee) araudiak ere imposatzen dituzte. FINA araudiaren egokitzapenen bidez, itsuentzako igeriketa segurua izatea eta praktikan arriskurik ez sortzea errazten dute. Gainera, IBSAk eta KPIk igerilarien ikusizko sailkapena arautzen dute kategoria desberdinetan, baldintza berdinetan lehiatu daitezen, duten ikusmen-mailaren arabera multzokatuta.

Agian bitxia dirudi itsuentzako xede-kirolaz hitz egitea. Hori lortu da tiro olinpikoan kirolaren aurrekariak osorik mantenduz eta ikusmenaren zentzua entzumenaren ordez  ordezkatuz.

Praktikatu ahal izateko, bista teleskopiko berezi batez hornitutako aire konprimituko eskopeta erabiltzen da. Ikuspegi teleskopiko honek argia soinuan bihurtzen duen zirkuitu elektroniko bat dauka edo konektatuta dago. Helburuko argiaren intentsitatearen arabera, intentsitate handiagoa edo txikiagoa duen tonua igorriko da. Ikuspegi teleskopikoak helburuaren argiaren isla jasotzen du. Modu horretan, tiroak erabiltzen ari den entzungailuetan helburuan "laguntza" edo "entzuteko" aukera izango du.

Honen barnean modalitate ugari aurkitzen ditugu, hala nola eskalada, espedizioak, mendi lasterketak eta abar. Pertsona itsuekin probak eta esperientzia txikiak egin dira modalitate horietako askotan, baina lanik garatuena mendiko ekintzetatik espedizio handietarako balio duen "norabide barran" aurkitu dugu.  

2,5 eta 3 m arteko luzera duen barra da, bi gidarik eusten dutena, bat aurrean eta bestea atzean, eta ikusmen urritasuna duen atleta erdian.

Modu honetan, lorpen handiak lortu dira. Ikusmen urritasuna duten eta erabat itsuak dituzten gizon-emakumeak gailurrera iritsi dira planetako gailurrik altuenetako batzuetan, hala nola, Kilimanjaro, Aconcagua, Elbrus, Mont blanc eta Cotopaxi.

Itsuen artean tradizio handia duen kirola da, ziurrenik ikusmenekin lehiaketetan modu integratuan praktikatzeko erraztasunagatik. Xakea praktikatzeko, itsuek egokitzapen batzuk besterik ez dituzte behar materialaren jokoan:

Oholak karratu beltzak zuriak baino zertxobait altuagoak ditu, ukimenaren bidez bereizteko. Pieza beltzek, goiko partean, zurietatik bereizten duten irtengunea dute. Taularen lauki bakoitzak zulo bat du erdian eta bertan piezak txertatzen dira. Sistema honen bidez, jokalariaren eskuek pieza guztiak ukitu ditzakete, eraitsi gabe. Xake jokalari itsuen arteko partidak bi oholetan jokatzen dira; Jokalari bakoitzak piezak bere taulan mugitzen ditu, ukituz gero, aurkariak traba edo traba ez dezan. [14][15]

Kaxiano Ibarguren Bolinaga (Antzuola, 1932 - 2002ko urtarrilaren 29a) euskal soinujolea zen.Urterik gehienak Lizartzan eman zituen, horregatik Lizartzako itsua deitzen zioten, gaztetan izandako istripu bat dela medio itsu geratu baitzen.

Erromeria eta ezteietan jotzen hasi zen, baina gero bere kantu propioak sortzeari ekin zion, arrakasta handiz gainera. 1986an atera zuen lehen diskoa, Itsasontzi baten deitua, eta horko bi kanta bazter guztietara zabaldu ziren, 'Itsasontzi baten' eta 'Zorionak' izenekoak, oso jende-eremu ezberdinetara iritsiz. [16]

• Bernardo Alberro
• Aitor Frantsesena
• Laura Garcia
• Sheila Hernandez
• Jon Santacana
• Serafin Zubiri

Andrea Bocelli (Lajatico, Pisa, Italia; 1958ko irailaren 22a) Italiako abeslari, musikari, idazle eta musika ekoizlea da. Hamar opera oso grabatu ditu (Andrea Chénier, Carmen, Cavalleria Rusticana, Il Trovatore, La Bohème, Manon Lescaut, Pagliacci, Roméo et Juliette, Werther eta Tosca), baita kantu klasikoekin eta musika erromantikoarekin egindako diskoak ere. Nazioartean oso ezaguna da , eta 90 milioi disko baino gehiago saldu ditu mundu osoan.

Ikusmen arazoekin jaio zen eta glaukoma diagnostikatu zioten. Bocelli pianoa,flauta eta saxofoia ikasten hasi zen. 12 urterekin, futbol partida batean buruan izandako kolpe baten ondorioz, itsutasuna erabatekoa bihurtu zen. Horrek bere karrera suntsitzen ez uzteko erabakia hartuta, aurrera egin zuen adin hartan zuen borondate indar handiaz.[17][18]

José Montserrate Feliciano García (Lares, Puerto Rico, 1945eko irailaren 10a) Puerto Ricoko gitarrista eta abeslaria da.

Jaiotzez itsua, bost urte zituelarik, New Yorkera joan zen bizitzera. Txikitatik hartu zion zaletasuna gitarrari eta, familia utzita, laster hasi zen New Yorkeko musika-zirkuituetan rythm & blues erritmo latindarrak jotzen. 1964an argitaratu zituen lehen single eta iraupen luzeko diskoa," Everybody Do The Click" eta "The Voice And The Guitar Of Jose Feliciano", hurrenez hurren. Lan horiei esker ezaguna egin zen bere herrian. Hurrengo urteetan, Felicianok gaztelaniaz abestu eta grabatu zuen, eta arrakasta handia erdietsi zuen Hego Ameriketan eta Erdialdeko Amerikan, baita Estatu Batuetako komunitate hispanoan ere. 1968an, The Doors taldearen "Light My Fire" abestiaren bertsioarekin, Estatu Batuetako zerrendetako lehen postuetara iritsi zen. 1969an "Souled" albuma argitaratu zuen, eta bi Grammy sari lortu zituen.[19]

Tete Montoliu (Jaiotza-izena, Vicente Montoliú i Massana ; Bartzelona, 1933ko martxoaren 28a - 1997ko abuztuaren 24a) jazz piano-jole kataluniarra izan zen. Nazioarte mailan ospe handia lortu zuen, eta besteak beste Chick Corea, John Coltrane, Dexter Gordon, Ben Webster, edo Chet Baker musikariekin batera jo izan zuen.

Ikusmen-arazoak zituen, eta amak piano karrera egiteko behar zuen material guztia Braille sistemara itzultzea lortu zuen.  Bartzelonako Hiriko saria eta Bartzelonako Urrezko Domina eman zizkioten.[20]

Stevland Hardaway Morris (Saginaw, Michigan; 1950eko maiatzaren 13a), artistikoki Stevie Wonder izenarekin ezaguna, kantautore eta aktibista sozial estatubatuarra da, Motown diskoetxeko artista arrakastatsuenetako eta aitortuenetako bat da. 100 milioi disko baino gehiago saldu ditu.Jaiotzetik itsua da,jaiotza goiztiarraren ondorioz (sei aste lehenago) inkubagailu batera eraman behar izan zuten.Oxigeno ugari zuenez inguruak erretinaren garapena eragotzi zuen, itsu utziz.Haur miragarria izan zen eta bere ibilbidean kritika txalotutako hainbat disko eta single grabatu ditu; beste artista batzuentzat idatzi eta ekoitzi du ere.

Urteko albumaren Grammy saria hiru aldiz irabazi du lau urtez jarraian, Innervisions (1973), Fulfillingness 'First Finale (1974) eta Songs in the Key of Life (1976) , guztira 25 aldiz irabazi ditu.[21]

Helen Adams Keller (Tuscumbia, Alabama, 1880ko ekainaren 27a - Easton, Connecticut, 1968ko ekainaren 1a) idazle, aktibista eta hizlari estatubatuarra izan zen.

1882an, 19 hilabete zituela, sukar baten ondorioz gor eta itsu geratu zen. Horren ondorioz komunikatzeko gaitasuna galdu zuen. Hala ere bere kasa hainbat zeinu asmatu eta idazle izatera heldu zen. 12 liburu eta hainbat artikulu idatzi izan zituen.

Aktibista moduan eskubide zibil eta politiken aldeko lana egin zuen. Sozialista zen eta horren ondorioz FBIk espiatu zuen. 1915ean Helen Keller International izeneko fundazioa sortu zuen munduko itsuen alde.

Ray Charles Robinson (Albany, 1930eko irailak 23- Beverly Hills, 2004ko ekainak 10) soul, rhythm and blues eta jazzeko estatubatuar abeslari, saxo-jole eta piano-jole bat izan zen. Txikitatik itsu egon zen, eta mundu mailan musika herrikoiaren historian zehar eragin gehien izan zuen musikarietako bat bezala errekonozitua izan zen.

Haurtzaroan, 7 urte zituela galdu zuen ikusmena glaukoma baten ondorioz. Pianoan autodidakta izan zen, baina "St Augustine School"en, itsuendako eskola batean musika klaseak ere jaso zituen braillez. [22]

Erik Weihenmayer (1968ko irailaren 23a) atleta, abenturazale, aktibista eta motibazio hizlari estatubatuarra da. 2001eko maiatzaren 25ean Everest mendiaren gailurrera iritsi zen lehen pertsona itsua da. Lorpen horren ondorioz "Time" aldizkariko azalean agertu zen. 2002ko irailean Zazpi Gailurrak ere osatu zituen, orduko 150 mendizale bakarrenetakoa, baina itsu lortu zuen eskalatzaile bakarra. 2008an, Carstensz ere gehitu zuen Papua Mendebaldean, Indonesiako Ginea Berria, Australasiako gailurrik altuena, eta, horrela, Zazpigarren Goi Bilera alternatiboa osatu zuen. Weihenmayer-ek Yosemiteko "El Capitan" igoera aipagarriak ere egin ditu 1996an, eta Losar igo zen, 2.700 metroko (820 m) izotz bertikaleko hormara 2008an Himalaian

2005ean, "No Barriers", irabazi asmorik gabeko erakundea sortu zuen, "Zure barnean dagoena zure bidean dagoena baino indartsuagoa da" leloarekin. Antolakuntzak jatorri eta gaitasun anitzeko jendea laguntzen du erronkei aurre egiteko, arazoak konpontzeko eta talde irabazleak eraikitzeko. [23]

Cristian Exequiel Valenzuela Guzmán (Santiago, 1983ko apirilaren 28a) atleta txiletarra da, eta egokitutako atletismoan lehiatzen da, Paralinpiar Jokoetan Txilearentzako lehen domina irabazi zuen. Valenzuela erabat itsua da, horregatik atletismo paralinpikoaren T-11 kategorian parte hartzen du.

Ikusmena 12 urterekin galdu zuen, glaukoma dela eta. Gertaera honen ondoren, bere bizitza berriro orientatzea erabaki zuen, zuen depresioa gainditzeko, eta atletismoa praktikatzen hasi zen. [24]

Martina Monika Willing (Pasewalk, 1959ko urriaren 3a) atleta paralinpiar alemaniarra da, zelaiko probetan lehiatzen dena. Itsua eta paraplegikoa da. 1994ra arte F11 sailkapenean lehiatu zen ikusmen urritasuna zuten kirolarientzat; paraplegika geratu  ondoren, lehiaketara itzuli zen eseritako jokoetan. Willing-ek zortzi Paralinpiar Jokoetan lehiatu eta domina lortu du.

Gaur egun ONCE gisa ezagutzen dena 1938an martxan jarri zen. 2018an 80 urte betetzen ditu Erakundeak, eta denbora horretan pertsona itsu edota ikusmen urritasun larria dutenei zuzendutako beste inon ez dagoen giza eskeintza sistema eratu du.

ONCE-ren kartel bat

Erakunde gubernamentala da, hainbat ministeritza eta ONCE artean osatutakoa, bere helburu sozialen eta aldaketa sozial, politiko eta ekonomikoekiko egokitze progresiboaren alde egite duena.

1988an proiektu handi bati ateak zabaldu zizkion eta 2018an bere 30. urtebetzea ospatu zuen pertsona desgaituen lankidetza eta gizarteratzearen aldeko ONCE Fundazioa. Denbora honetan ONCE Fundazioak pertsona desgaituentzako 80.000 lan postu sortu ditu. Egun pertsona desgaituen gizarteratzearen alde ekiten duen erakunde taldea osatzen dute ONCE eta bere Fundazioak.[25][26]

ONCEk gizartearen onurari begira egiten du lan, eta horrekin lotuta dago erakundearen azken helburua, hau da, bere afiliatuen autonomia pertsonala eta gizarteratzea sustatzea.

Gizarte zerbitzu espezializatuak dira erakundearen ikur nagusia. Horren erakusle, urtean 230 milioi euro baino gehiago bideratzen ditu ONCEk gizarte ekintzara (2009ko datua).

ONCEren zerbitzu ereduak ez dauka parekorik mundu osoan. Itsuek eta ikusmen desgaitasuna dutenek behar dituzten alderdi eta zerbitzu espezializatu guztiak biltzen ditu, hala nola,  hezkuntza, enplegua, errehabilitazioa, egokituriko laguntza teknikoak, komunikazioa eta informazioa eskuratzeko aukera, kirola, aisia eta abar.

Milaka herritarrek erakundearen joko produktuak erostean egunero egiten duten inbertsio solidarioari esker eskaintzen ditu ONCEk itsuentzako zerbitzu espezializatuak.

Itsuek edo ikusmen desgaitasuna dutenek erabateko autonomia pertsonala lortzean betetzen dute ONCEren gizarte zerbitzuek haien helburu gorena. Zerbitzuak espezializatzea funtsezkoa da emaitzak lortzeko.

Erakundeko profesionalek lan aparta egiten dute ONCEko afiliatuen bizitzako eremu guztiak biltzen dituzten errehabilitazio zereginetan.

Hainbat helburu betetzen dituzte denborarekin eta pazientziarekin; hala nola, aprobetxagarria den ikusmen hondarrari ahalik eta etekin handiena atera arte, orientazio eta mugikortasun egokiak eskaintzea.

Kalitatezko arreta pertsonalizatua ematean, emaitza onak lortzen dira. Joan-etorrietarako makila erabiltzea edo autonomia erraztuko duen gida-txakur bat aukeratzea aldez aurretiko ikasketa eskatzen duten aukerak dira.

ONCE

ONCE erakundeak hezkuntza eredu barneratzailea bultzatzen du, erakundeko kide diren haur itsuek Espainiako edozein eskola edo institututan ikasteko aukera izan dezaten. Hori horrela, gaur egun  %98k jasotzen dute hezkuntza normalizatua. ikusmen desgaitasuna duten 7.500 ikasle inguru joaten dira eskola arruntetara.

Dena dela, ONCEren talde espezifikoetako 500 profesional ingururen laguntza jasotzen dute gaztetxoek, ikasketa prozesua erraztu eta ikasgelan erabat integratzeko material irisgarria eskainiko dizkietenak. Laguntza hori irakasleei, ikaskideei eta familiei ere eskaintzen diete, guztiak baitaude hezkuntza prozesuan sartuta.

Ikusmen desgaitasuna duten haurrentzako eta gazteentzako irakaskuntza bereziak biltzen dituen prestakuntza ONCEren erreferentziazko bost zentroren bitartez egiten da. Zentroak Madrilen, Bartzelonan, Pontevedran, Sevillan eta Alacanten daude. Hezkuntza Baliabideen Zentroak (CRE) izena dute eta arautu gabeko prestakuntza zikloak eskaintzen dituzte, lan merkatuaren eskakizunen araberakoak, edo, bestela, haur edo gazte gor-itsuentzako irakaskuntza espezializazioa.

Braillearen irakaskuntza, egokitutako informatika-ekipoen erabilera, ikasketa-teknikak, orientazioa eta mugikortasuna, gizarte gaitasunak eta abarrek osatzen dute ikusmen desgaitasuna duten ikasleek jasotzen duten heziketa espezifikoa.

Entzumen eta ikusmen gutxitasuna biltzen dituen desgaitasunari deitzen diogu gortasun-itsutasuna. Desgaitasun horrek eragiten dituen premia bereziak eta komunikazio arazoak bakoitzaren desgaitasun mailaren araberakoak izango dira.

ONCEko kide diren itsuen artean, entzumen desgaitasuna ere badutenak dira «afiliatu gor-itsuak».

Laguntza eskaintzeko helburuarekin eta ONCEk hala eskatuta sortu zen Gor-itsuei Laguntzeko ONCE Fundazioa (FOAPS), 2007an.

Garapen profesionala, premia ez ezik, desgaituak gizarteratzeko bidea ere bada. Zailtasunez beteriko bide horretan, funtsezkoa da prestakuntza ona jasotzea. Horregatik, ONCEk bi norabidetan egiten du lan: alde batetik, prestakuntzaren garrantzia azpimarratzen eta, bestetik, lan munduan parte hartzen duten gizarte eragileen konpromisoa bilatzen.

Ikusmen desgaitasuna duten pertsonen lan iturri nagusia ONCEren kupoia eta ausazko beste joko batzuk saltzea da, baina bestelako lanak egiteko prestakuntza ezin hobea duten itsu ugari dago: abokatuak, ekonomialariak, interpreteak, musikariak, psikologoak, kazetariak, pedagogoak, informazio sistemen teknikariak... Eta guztiak daude beren balioa erakusteko aukera baten zain.

ONCEk lanbide heziketan parte hartzen du eta bertan modulu espezifikoak antolatu eta irakasten ditu, adibidez, telefonia, telemarketina, informatizaturiko estenotipia, informatika sareen kudeaketa eta abar. Horretaz gain, bekak eta laguntzak eskaintzen ditu ikasketak egiteko, prestakuntza jasotzeko eta birziklatzeko, baita informatika ekipoak egokitzeko ere.

Bestalde, ONCEk Fisioterapia Eskola Unibertsitarioa ere badu. Eskola Madrilgo Unibertsitateari atxikita dago eta bertatik hainbat eta hainbat fisioterapia espezialista ateratzen dira urtero; izan ere, ikusmen desgaitasuna duten pertsonak asko nabarmentzen dira lanbide horretan, bai osasun zerbitzu publikoetan bai pribatuetan, eta adar horretako profesional guztiek aitorturiko ospea lortzen dute.

Ehunka profesionalek lan egiten dute hainbat arlotan; hala nola, irakaskuntzan, osasun arloan, komunikazioan, zuzenbidean, musikan edo administrazioan.

ONCEk, gainera, enplegua sortzera bideratutako eragilea den aldetik, 16.000 lanpostu sortu ditu 2004/2011 aldian, eta desgaitasuna duten pertsonak trebatzeko 32.000 ekintza gauzatu ditu. Horixe zen, hain zuzen ere, Estatuko Administrazio Nagusiarekiko hartutako konpromisoa.

Desgaitasuna duten Pertsonen Eskubideei buruzko NBEren Hitzarmenak kulturaren irisgarritasunaren garrantzia aitortzen du, ezinbestekoa baita «desgaitasuna duten pertsonak giza eskubide guztiez eta oinarrizko askatasunez erabat goza dezaten».

Ideia horri jarraiki, ONCEk hainbat bitarteko eskaintzen ditu pertsona itsuek kultura osatzen duten diziplina eta adierazpen guztiez goza dezaten: hala nola antzerkiaz, musikaz, arte plastikoez, ikus-entzunezko ekoizpenez, literaturaz eta abarrez.

Itsuen erakundeak honako arlo hauetan parte hartzen du zuzenean:

• Ekoizpen bibliografikoa. Bi zentro ditu zerbitzu espezializatu honek (bata Madrilen eta bestea Bartzelonan), eta haren helburua literatur lanak edo testu espezializatuak braillez, tintaz, soinu euskarrian eta euskarri digitalean editatzea da. Lanen interesa eta ONCEko kideen eskaerak hartzen ditu aintzat zerbitzu horrek bibliografia ekoizteko orduan, kideek nahi dutenean eska baititzakete liburuak. Base informatizatu baten bitartez, hainbat euskarritako funts bibliografikoak kontsulta daitezke. Gainera, unibertsitateekin eta argitaletxeekin eginiko hainbat hitzarmenei esker, Espainiako itsuek euskarri informatikoan eskura ditzakete haien lanak.
• Literatur sorkuntzarako pizgarriak. Lehiaketak antolatzen ditu erakundeak literatur sorkuntza bultzatzeko. Horren isla dira, esaterako, eleberri, ipuin eta poesia kategorietarako Tiflos sariak. Urteak daramatza ONCEk lehiaketa hori antolatzen, eta ospetsu bihurtu da jada. Bestalde, katalanezko Roc Boronat literatur lehiaketa ere antolatzen du. Eta, haurrentzako bakarrik, Prometeo sariak antolatzen ditu.
• Tiflos sariek kazetaritzari eskainitako atal bat ere badute, informazioaren tratamenduaren funtsa sentiberatasunez atzematen duten eta desgaitasuna dutenak gizarteratzearen alde egiten duten lanak saritzeko.

• Audiodeskribapena. Itsuek antzerkiarekin eta zinemarekin ahalik eta gehien goza dezaten, ONCEk audiodeskribapena izeneko sistema bat dauka. Sistemaren helburua xehetasun bisualei, hala nola, mugimenduei, keinuei eta jantziei buruzko informazioa soinu bidez ematea da. Zineman, soinu banda baten bidez txertatzen dira iruzkinak; antzerkian, berriz, hargailu txiki baten bitartez igortzen zaio informazioa itsuari. Nabarmentzekoa da 2009ko abenduaz geroztik audiodeskribapen sistemaz lagundutako film estreinatu berriak eskaintzen dituela Madrilgo zinema areto batek (Roxy B).