Arakneren fabula

Margolan hau, 1657an margotu zuen, bere garairik oparoenean, Pedro de Arce izeneko bezero batentzat. Erregearen margolari bezala, Velázquezek ez zuen enkargu pribaturik egiten, baina, oraingo honetan, salbuespen bat egin zuen, Pedro de Arce, Filipe IV.a Espainiakoa erregearen monteroa baitzen, hau da, erregearen monteriak edo ehiza jardunaldiak antolatzen zituena, eta, beraz, bazuen nolabaiteko eragina Madrilgo gortean. XVIII. mendean, errege bildumen zati izatera pasa zen, eta, ondoren, Pradoko Museora.

Denbora askoz, modu ohikoan Iruleak bezala ezagutzen den margolan hau, genero eskena edo genero margolantzat hartu zen, non tapiz lantegiko tailerrean lan jardunaldi bat erakusten zen. Lehen planoan, artile matazak prestatzen dituzten bost emakume (harilkatzaileak) aurkitzen diren gela bat ikus daiteke. Atzealdean, emakume hauen atzean, eta, itxura batean, gorago dagoen gela batean, modu aberatsean jantzitako beste hiru emakume agertzen dira, dirudienez, eskena mitologiko bat irudikatzen duen tapiz bati begira ari direnak. Denbora askoak hartu zen hau, margolanaren gai bakar bezala. Baina, margolanaren nortasun propioaren ondorioz eta Velázquezen margolanen batzuetan dagoen esanahi anbiguotasunaren ondorioz, eguneroko eskena xalo bezala interpretatzeari uko egin behar zaio.

Europaren bahiketa (1628. Zeusek, zezen zuri forma hartuta, Europa liluratzen du. Margolan hau, Velázquezek, Araknek irun zuen tapiza bezala irudikatu zuen

Gaur egun, margolanak, gai mitologiko bat kontatzen duela onartzen da: Atenea eta Arakneren fabula, Ovidioren Metamorfosiak laneko seigarren liburuan deskribatzen den Arakneren mitoko eskena batean. Lidiar gazte batek, Araknek, gorua asmatu zuen Atenea jainkosa, tapizik ederrena ehuntzera desafiatu zuen. Margolanaren eskuinaldean agertzen den eskenak, Arakne gaztea erretratatuko luke, bere tapizean grinez lanean ari dena, ikusleari bizkarra emanda. Ezkerrean, Atenea agertzen da, atso baten itxurak egiten ari dena, bere lokiari ile zuri faltsuak gehituz. Jainkosa dela ezagutzen da, bere zahar itxura gora-behera, Velázquezek bere berna erakusten baitu, nerabe batena bezalakoa. Atzealdean, fabularen amaiera irudikatzen da. Araknek eginiko tapiza, horman esekia dago. Bere lanak, Atenearen aurkako irain argia suposatzen du, bere aita Zeusek, emakume eta jainkosen mesede sexualak lortzeko erabiltzen zituen zenbait engainu irudikatu baititu. Tapizaren aurrean, bi irudi nabari daitezke, bata jainkosa, bere ezaugarriekin jantzia, kaskoa kasu, eta gizaki errebeldea, tolesdura klasikozko jantzi bat jantzita daramana. Tapizaren zatitzat hartzeko moduan jarrita daude. Beste hiru damek, iraindutako jainkosak, zigor bezala, lidiar gaztea armiarma bihurtzen ikusten dute, betierekotasun osorako iruntzera zigortua.

Badago jendea, margo honetan, beste esanahi ezkutu eta sinboliko batzuk bilatzen duena ere. Alegoria politiko bat izan liteke, non adin gehieneko iruleak, ezarritako ordenari men egitea irudikatuko lukeen, tornuak, agindu edo agintaldien abiadura eta aldakortasuna irudikatuko lukeen bitartean. Katua, "mendeko ona izango litzateke, independentea, eta, aldi berean, esanekoa", "politika ona", viola da gambaren bidez irudikatuko litzatekeen bitartean. Atzeko irudiak, Atenea eta Arakne, Portugal eta Kataluniako erresumen alegoriak izango lirateke, hauen altxamenduak, koroari nahiko buruhauste ematen ziolarik, hiru damek, Gaztela, Aragoi eta Andaluzia arazotsuak irudikatzen dituzten bitartean.

Arte Ederren apologia bat ere izan liteke, margolaritzaren artisautzaren gaineko nagusitasuna frogatuko lukeena. Margolaritzaren duhintzea, jada aurreko mendeetatik, artistek nahiko eztabaidatu zuten kontua zen.

Velázquezek, lana planoetan banatzen du, liburu baten orrialdeak bailiran, euren taldeak ordena zehatz batean "irakurri" behar diren Erdi Aroko margolan haien antzera. Gure begirada, eskuineko argiztaturiko iruletik ezkerrekora pasatzea lortzen du, itzalean makurtzen denaren gainetik atzeko eskenaraino jauzi egiteko. Han, emakumeetako bat, begiralearengana begira jartzen da, begiralea eskenan sartu izateagatik harrituko balitz bezala. Mezua bigarren plano batean jartzea, Barrokoko ohiko joko bat da.

Koloreei dagokionez, Velázquezek, ia kolore bakarreko paleta erabiltzen du, margo geruza fin eta diluituekin. Batez ere bere azken lanetan, okre, lur eta herdoil kolore barietate handi bat erabiltzen du, bere garaian oso ohikoa ez zen modu batean emanak: oso diluituak eta adar fin eta luzeko pintzelekin. Velázquezek, pintzelen maneiuan zuen domeinua bikaina da, margotu nahi duena, materia urriarekin eta pintzelkada gutxiekin definitzeko gai baita, orban bat irudi bihurtuz, begiralearen distantziaren arabera. Pintzelkada solte bat erabiltze du, bi mende beranduago inpresionisten antzera.

Velázquezen teknikaren punturik nabarmengarrienetako bat, aireko perspektiba da, Meninak margolanean agertzen denaren antzeko efektu "atmosferiko" bat lortuz: irudien artean, inguruak zirriborrotu eta desitxuratzen dituen aire bat dagoenaren sentsazioa sortzea lortzen du, irudiak biltzen dituen espazioa hartzea lortzen du.

Velázquezen artearen trebetasuna, margolanari ematen dion dinamismoagatik ere nabarmentzen da, mugimendu sentsazioa emanez, batez ere gurpilaren biran, hauen erradioak ikusterik ez dugularik, biratzen ari den abiadaren ondorioz, baita eskuineko pertsonaian ere, artilea hain azkar harilkatzen duena, ezen sei hatz dituela dirudiela.

"Damu" argi bat dago, eskuinean profilez dagoen neskatxaren buruan. Margolanak, aldaketa bat jasan zuen erregearen bilduman zegoenean: bere lau aldeetatik zabalago egin zen, eta, ondorioz, zati horiek (goian dagoen biribil formako leiho baten antzera) ez zituen Velázquezek margotu. 1980ko hamarkadan, lan nekeza eginez zaharberritu zen, izan ere, margo geruza batzuk erori egiten baitziren.