Iruñea–Etxabakoitz geltokia

Iruñeko geltoki zaharra 1860ko ekainaren 22an ireki zen, Zaragoza eta Nafarroa lotu nahi zituen trenbidearen Murelu Konde-Iruña zatia ireki zuenean, Zaragozatik Iruñerako Burdinbide Konpainia delakoak, Zaragoza-Altsasu burdinbidea. Azken horrek Zaragozatik Bartzelonarako Burdinbide Konpainia bat egin zuen, eta ondorioz, Zaragozatik Iruñea eta Bartzelonarako Burdinbide Konpainia sortu zen.[3] 1864ko urtarrilaren 9, Zaragoza-Altsasu burdinbidea handitu zen, Iruñetik Irurtzunera.[4]

Geltoki zaharra Iruñeko hiriburuaren iparraldean dago, Lauhaize izeneko eremuan, Arrotxapea, Sanduzelai eta Buztintxuri auzoen artean. Trenbideek Sanduzelai eta Buztintxuri auzoak banatzen dituzte, baina, teknikoki, geltokia Sanduzelai auzoarena da, bertan baitago eraikina eta sarrera. Geltokiak bi nasa zituen orduan, eta hiru trenbidek ematen zieten zerbitzua. Gainerako trenbideak maniobrak egiteko eta trenak aparkatzeko erabiltzen ziren, baina ez ziren hamar baino gehiago izango. Geltoki zaharraren eraikina txikia da, eta sarrerako pabilioi bat du, txarteldegi, kafetegi eta komun gisa erabiltzen zena.

2000ko hamarkadatik aurrera, hainbat aukera aztertu ziren Iruña abiadura handiko tren-geltoki batez hornitzeko. Etorkizuneko geltokia hiriaren erdigunean kokatzeko zailtasun handiak zeudenez (guztia tunel bidez eraikiko zen, alternatiba oso garestia, gainera segurtasun osoz hondakin arkeologikoak agertuko ziren), bi aukera sortu ziren: Sanduzelaiko geltokia hobetzea edo berria eraikitzea.

Geltokia hobetzea zaila izango litzateke, Sanduzelai (hegoaldean) eta Buztintxuri-Euntzetxiki (iparraldean) auzoek erabat inguratzen baitute. Horrek Zaragoza-Iruña-Euskal Y abiadura handiko burdinbidearen ibilbidea Landabendik Sanduzelairaino desbideratzea eta Berriozarretik igarotzea ere eskatuko luke: 20 kilometroko begizta bat, hiri-trazadura osotik igarotzen dena. Trazaduraren erdian, Berriozarreko trenbide-pasagunea legoke, 2020an Nafarroa Garaian zegoen beste bietako bat, eta eraikinez erabat inguratuta dagoenez, ia ezinezkoa da kentzea. Bide arruntak errei bakarra duen eremuetatik ere igaroko litzateke. Han bi eta hiru errei gehiago jarri beharko lirateke, baina ez dago horretarako leku fisikorik.[5]

Geltoki zaharra mantentzea oso zaila denez, zenbait elkartek, hala nola Sustrai Erakuntzak, planaren aldaketa bat proposatu zuten, non Iruñerriko burdin-begizta kenduko zen, baina Sanduzelaiko geltokia zaku-hondoan mantenduko zen. Horrela, trenak geltokiaren mendebaldetik sartu eta irtengo lirateke, Zaragoza-Iruña-Euskal Y abiadura handiko burdinbidera eta Zaragoza-Altsasu burdinbidera Landaben eta Aratzuri artean sartuz. Proposamen horren arabera, sei trenbideraino sartuko lirateke Landaben-Sanduzelai tartean, geltokiari zerbitzua emateko adina. Proposamen horren aldeko beste puntu batzuk honako hauek lirateke: bide berriak eraikitzeko behar txikiagoa (3 000, 8 000), lanek trenbide-trafiko arruntari ez eragitea eta kostu txikiagoa (ez litzateke eraikin berririk egingo).[6]

Beste proposamena, Etxabakoitzen geltoki berri bat eraikitzea, azkenean aukeratu zena da. Eraikitzen ari ziren bitartean, trenbide-begiztaren alternatiba eta urbanizazio berri bat eraikiko ziren inguruetan, Etxabakoitz auzoan.[7]

Urbanizazioa bost sektoretan banatuko litzateke. 1. sektorean (Zizur Txikia), Nafarroako Gobernuarenak izango liratekeen lursail batzuk egongo lirateke, etorkizuneko interes foraleko azpiegituretarako gordeta. 2. sektorean (Zizur Nagusia), "Mendebaldeko ingurubidea" izeneko merkataritza-eremu bat eraikiko litzateke. 3. sektorean (Barañain) kirol-zuzkidurako eremu bat eraikiko litzateke, "Elortz ibaia" izenekoa. 4. sektorean (Iruña) 7 500 etxebizitza eraikiko lirateke, eta 5. sektorean (Iruña) geltokia.[8]

Garapenak iraun bitartean, Arostegi etorbidea hartuko litzateke erreferentziatzat, Etxabakoizko zubiaren eta A-15aren artean. Bost biribilgune eraikiko lirateke, baita etorbide berri bat Barañain eta A-15eko irteera berri bat (Zizur eta Kordobila artean) artean, eta beste bat Etxabakoizko zubia eta A-15eko beste irteera berri bat (Zizur eta Orkoien artean).