Iruña-Veleia

Iruña-Veleia Arabako Iruña Oka udalerrian kokatutako aztarnategi historikoa da, lurralde historikoan dagoen garrantzitsuena, Erromatar Inperioaren garaikoa. Zadorra ibaiak sortzen duen bihurgune baten erdiko muinoan kokatzen da, ingurunearen baliabide topografikoak baliatuz, Arkitz ezproi gainean[1], Arkitz deituriko herrixka indigenaren gainean, Tresponde eta Biloda herrien artean, Gasteiztik 11 kilometrora.

Iruña-Veleia
Kultura ondasuna
Veleiako eraikin erromatar baten hondakin zaharberrituak. Zisterna edo castellum aquae batenak izan daitezke.
Datuak
Herrialdea Euskal Herria
Probintzia Araba
HerriaIruña Oka
Koordenatuak42°50′32″N 2°47′15″W
Map
Historia
GaraiaBurdin Aroa, Antzinaroa, Erdi Aroa eta Brontze Aroa
Garaia(k)Brontze Aroa-Erdi Aroa
KulturaKaristiar, erromatar
Indusketa
Indusketa datakXIX. mendea-egun
ZuzendariakFlorencio Janer, Jaime Berastegi, Gratiniano Nieto, Juan Carlos Elorza, Eliseo Gil

2006an aurkikuntza epigrafiko harrigarri batzuk egin ziren, aitzineuskarari, hasierako kristautasunaren sinboloei eta egiptoar hieroglifoei buruz zientzialariek ordu arte ezarritakoa irauliko luketenak, antza. Polemika bizia piztu zen. Ofizialki eratutako aditu taldearen ebazpenak aurkikuntzok faltsutzat hartu zituen, eta aitzineuskarako aditu guztiak bat etorri dira ebazpen horrekin; baina beste arlo batzuetako aditu batzuek eta zenbait herritarrek babestu egin dute Iruña-Veleiako aurkikuntza horien egiazkotasuna.

Italian erromatar garaiko beste Veleia bat dago gaur egungo Emilia-Romagna eskualdean, Augusto enperadorearen garaian Regio VIII Aemilia zena.[2]

Aztarnategia

Iruña-Veleiako aztarnategiak 1.500 urteko historia biltzen du.

Brontze eta Burdin Aroak (K. a. I. milurtekoa)

Iruña guneko lehen finkamendua Brontze Arokoa omen da, K. a. I. milurteko osoan hedatu zena. Topatutako etxeak laukizuzen eta zirkulu erakoak dira, gertuko Atxako herrixkan aurkitutakoen antzerakoak. Erromatarren garai aurreko Zaldizkoaren estela aurkikuntza nabarmentzekoa da.

Erromatar garaia (K. o. I-V. mendeak)
Iruña-Veleiako aztarnategiaren XIX. mendeko planoa, Lorenzo Prestamerok egina. «Mendoza» jartzen duen tokian, Tresponde dago egiaz; eta «TresPuentes» dioen lekuan, berriz, Billoda.

Iruña-Veleiak kokapen garrantzitsua izan zuen Ab Asturica Burdigalam erromatar bidean. Horixe uste izan da, gutxienez, hiria Antoninoren Ibilbideko Veleia zelakoan, horren froga irmorik topatu ez bada ere.

Erromatar oppiduma IV. mendekoak omen diren harresiez gotortuta dago. 1.200 metroko luzerako harresiek antzinako hiriaren zati bat ixten zuten, 11 hektareako azalerakoa. Harresiak eraikitzeko lehenagoko beste eraikin batzuen osagaiak probestu ziren (zutabe-zatiak, esaterako). Aipatzekoak dira arrosa-leihodun mosaikoaren domusa eta Pompeya Valentinaren domusa.

Harresien xehetasuna, berrerabilitako koloma-fusteen zatiak erakusten dituena.

Erdi Aroa

Arkeologia frogek aditzera ematen dutenez, hiribilduak Goi Erdi Aroaren hasieran bigarren loraldia izan zuen, eta gero abandonatu zuten. Zenbait historialariren iritziz, Iruña Veleia Leovigildo errege godoak sortutako Victoriacum izan liteke (batzuetan, egungo Gasteiz dela pentsatu izan da).[3] Artean, izan ere, hiribilduaren zati handi baten indusketak egitea falta da.

Alfontso errege asturiarrak 743 aldera Ebro inguruan egindako kanpainan Velegia bat baino gehiago aipatzen da. Hurrengo hamarkadetan, halaber, Velegia Alabense oppidum bat aipatzen da Kordobako armadak egindako sarraldi batean.

Iruñako aurkikuntzak XVI. mendean jada hasi ziren, 1585ean Arkaia doktoreak «hantxe aurkitutako estatuak» aipatu baitzituen. Urte hartan aurkitu zuen aztarnategia Diego Salvatierrak.

2006ko aurkikuntzak
Sakontzeko, irakurri: «Veleia afera»

2006an, Pompeia Valentina etxean, I. mendean eraikia eta V. mende arte etengabe erabilia, multzo epigrafiko bat aurkitu omen zen, gela hertsi batean. Oihartzun handia izan zuen hedabideetan: «munduan parekorik ez duena», «erromatar garaiko garrantzitsuenetakoa» zela zioten. Hasierako une haietan ere, zenbait arkeologo eta euskaltzain mesfidati agertu ziren.[4] Ondorengo hauek aurkitu omen ziren, besteak beste:

  • 270 idazkun eta marrazki, ostraka zeramika zatietan eginak. Batzuek Egiptoko historiaren hainbat pasarte adierazten zuten, horietako zenbait idazkera hieroglifikoan. Ikertzaileen arabera, hieroglifiko horiek ere «anakronikoak» eta «faltsukeria» dira.[5]
  • Egiazkoa izan balitz, mundu osoan aurkitutako kalbarioaren (Jesusen gurutziltzatzea) lehen irudikapen izango litzatekeena, hori ere faltsua adituen esanetan.[6]

Multzo epigrafiko horren garrantzia Ponpeia, Erroma edo Vindolanda (Ingalaterra) aztarnategietan egindakoekin alderatu zuten ikerlari batzuek, hainbat espezialistak faltsutzat jo baino lehen. Hala ere, auzia bizirik dago, eta zenbait adituk laidotzat jo dute aurkeztutako ustezko 400 froga arkeologikoen koherentzia estratigrafikoa zalantzan jarri izana, eta sinestezintzat jo dute «faltsugileek» horrelako ustezko faltsuketa kopuruak egin ahal izatea.[7]

Herrian ere, ezinegona sortu du auziaren egungo egoerak, eragile instituzionalek auzia orain arte ondo ebatzi ez dutelakoan, eta 2018ko ekainean babes zabala lortu zuen Euskal Herrian auzia argitzearen aldeko manifestuak.[8]

Erreferentziak
  1. Iruña Veleiako arkeologi gunea. .
  2. (Italieraz) «Veleia» Complesso Monumentale della Pilotta (Noiz kontsultatua: 2020-05-03).
  3. «VICTORIACUM - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
  4. «Erromatar garaiko aztarnarik garrantzitsuenetakoak aurkitu dituzte Veleian», Argia, 2006-06-09.
  5. «Veleia: disparateen zerrenda», Sustatu, 2008-11-20.
  6. «Iruña-Veleiako aurkikuntzak faltsuak direla baieztatu dute zientzialariek», EITB.com, 2008-11-20.
  7. (Ingelesez) Berria.eus. «Ezinezkoa da Iruña-Veleiako 400 grafitoak faltsifikatzea» Berria (Noiz kontsultatua: 2019-03-31).
  8. «Babes zabala lortu du Veleia auzia argitzearen aldeko manifestuak» Argia (Noiz kontsultatua: 2019-03-31).

Ikus, gainera

Kanpo estekak


Artikuluak

Liburuak
  • BARANDIARAN AMILLANO, Alberto: Veleia afera. Elkar. 2010. (Kazetaritza. Kronika).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.