Irokes

Irokesak[1] —konfederazioa gobernatzen duen kontseiluaren hizkuntza ofizialean, mohawk hizkuntzan, rotinonsionni edo hotinonsionni[2]— Ipar Amerikako ekialdeko amerindiarren konfederazioa da, historikoki oso indartsua izan zena. Frantses kolonien garaian lehenik Irokes Liga eta geroago Irokes Konfederazioa esaten zitzaion konfederazio horri; eta, ingeles kolonien garaian, Bost Nazioak zeritzen 1722 arte, eta gero Sei Nazioak. Sei herrik edo naziok osatuta zegoen: mohawk, oneida, onondaga, cayuga, seneca eta tuscarora herriek, alegia.

Irokes
Datuak
MotaKonfederazioa eta nazioa
Osatuta
Cayuga people (en) Itzuli
Mohawk
Oneida
Onondaga Nation (en) Itzuli
Seneca (en) Itzuli
Tuscarora people (en) Itzuli
Historia
Sorrera1570
webgune ofiziala

Irokesek beste herri asko bereganatu zituzten beren kulturara, gerren, gatibu hartutako etsaien eta babes bila iheslari etorritakoen bidez.

Bestalde, konfederaziokoak ez ziren erie, susquehannock eta wyandot (huron) herri independenteek irokes hizkuntzak zituzten. Hizkuntza familien ikuspegi zabaletik, irokestzat jotzen dira hiru herri horiek ere, kulturaz eta hizkuntzaz antzekoak baitziren, guztiak atzinirokes kultura eta hizkuntzatik eratorriak. Hala ere, Irokes Ligaren etsai ziren.[3]

Nazio kideak

XII. – XV. mendeen bitartean bost naziok sortu zuten konfederazioa (zerrendan, mendebaldetik iparralderantz); gero, 1722an, tuscarora herria batu zitzaien.

HerriaIrokes izenaEsanahiaXVII./XVIII. mendeetako kokapena
SenecaOnondowahgah"Muino handiaren herria"Seneca lakua eta Genesee ibaia
CayugaGuyohkohnyoh"Zingiraren herria"Cayuga lakua
OnondagaOnöñda'gega'"Muinoen herria"Onondaga Lake
OneidaOnayotekaono"Zutik dagoen harriaren herria"Oneida lakua
MohawkKanien'kehá:ka"Suharriaren herria"Mohawk ibaia
Tuscarora1Ska-Ruh-Reh"Alkandora erabiltzen duen herria"Ipar Karolina²

Oharrak: 1 1720an osatu zuen "Sei Nazioak".
2 Oneida eta Onondagaherrien artean kokatuta.

"Bost Nazioak", 1650 "Sei Nazioak" 1720

Biztanleria
Rotinonsionni herrien biztanleria
Kokapena SenecaCayugaOnondagaTuscaroraOneidaMohawkGuztira
Ontario     397014051176031
Quebec      9631 
New York 75814481596120011095632 
Wisconsin     10309  
Oklahoma       22002

Iturria: Doug George-Kanentiio "Iroquois Population in 1995" [4].
1 Sei Nazioen Grand River Lurraldea.
2Oklahomako Seneca-Cayuga herria


Klanak
John Smoke Johnson, John Tutela eta Young Warner 1812ko Gerraren buruzagiak.

Sei herrietan ez ezik ama-lerroko klanetan ere banatuta daude. Herri bakoitzak klan ezberdinak ditu, hirutik zortzira. Guztira bederatzi klan izenak daude:

Egungo klanak
SenecaCayugaOnondagaTuscaroraOneidaMohawk
OtsoOtsoOtsoOtso (Θkwarì•nę)Otso (Thayú:ni)Otso (Okwáho)
HartzHartzHartzHartz (Uhčíhręˀ)Hartz (Ohkwá:li)Hartz (Ohkwá:ri)
DortokaDortokaDortokaDortoka (Ráˀkwihs)Dortoka (A'no:wál)Dortoka (A'nó:wara)
IstingorIstingorIstingorIstingor (Tawístawis)——
Orein—OreinOrein——
Kastore—KastoreKastore (Rakinęhá•ha•ˀ)——
LertxunLertxun————
Belatz—Belatz———
——AingiraAingira (Akunęhukwatíha•ˀ)——

Egungo erreserbak

Irokes ospetsuak
1914an, Buffalon.
1914an, Buffalon.

Ikus, gainera

Erreferentziak
  1. Euskaltzaindia. (PDF) 190. arauaː Munduko herriak eta etniak. .
  2. (Ingelesez) Zeisberger, David. Indian Dictionary: English, German, Iroquois—The Onondaga and Algonquin—The Delaware. Harvard University Press, 1887. ISBN 1104253518, 23. eta 97. orrialdeak. Goano hitzak «handi» esan nahi du, Ganochsajeh «sabai» da, eta Eroni «jendea, herria». Beraz, «Sabai-handiko-herria» edo «Sabai-handiaren-pean-bizi-den-herria» esan nahi du izen horrek, etxe handi komunaletan bizi baitziren.
  3. (Ingelesez) Daeg de Mott, D. K.. (2009). «Iroquois» in Gall, Timothy L.; Hobby, =Jeneen Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life, Vol. 2. (2. argitaraldia) Detroit: Gale, 304–310 or. ISBN 978-1414448909..
  4. Iroquois Population in 1995

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.