Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea

Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea —ingelesezko NATO siglez ere ezaguna— 1949ko apirilaren 4an Mendebaldeko Europako zenbait estatuk sortu zuten Gobernu arteko aliantza militarra da. Gaur egun, 31 estatu kide dira: 29 Europakoak eta bi Ipar Amerikakoak. Arlo politiko, militar eta ekonomikoan, elkarri laguntzeko helburua du.

Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea
Animus in consulendo liber
Datuak
Izen ofiziala
North Atlantic Treaty Organization eta Organisation du traité de l'Atlantique nord
Izen laburraNATO, OTAN, NAVO, НАТО, NAVO, OTAN, OTAN, OTAN, اَلْنَاتُو, 나토, 北约, 北約, НАТА, נאט"ו, נאַט"אָ, NBNL, نیٹو, NATO, NATO, КАСО, NATO eta NATO
MotaAliantza militarra, gobernu arteko erakundea, nazioarteko erakundea eta multinational military coalition (en) Itzuli
HerrialdeaBelgika
Jarduera
KidetzaEuropean Air Transport Command (en) Itzuli
Kide kopurua32
Eskumendekoak
NATO Response Force (en) Itzuli, NATO-Ukraine Council (en) Itzuli eta Q123168752 Itzuli
Agintea
Idazkari orokorraJens Stoltenberg
Egoitza nagusi (2017–)
Osatuta
Assistant Secretary General for Intelligence and Security (en) Itzuli
NATO Communications and Information Agency (en) Itzuli
NATO Consultation, Command and Control Board (en) Itzuli
NATO Response Force (en) Itzuli
NATO Support and Procurement Agency (en) Itzuli
NATO-Ukraine Council (en) Itzuli
Q123168752 Itzuli
Ameriketako Estatu Batuak
1949ko abuztuaren 24a -
Belgika
1949ko abuztuaren 24a -
Danimarka
1949ko abuztuaren 24a -
Erresuma Batua
1949ko abuztuaren 24a -
Frantzia
1949ko abuztuaren 24a -
Islandia
1949ko abuztuaren 24a -
Italia
1949ko abuztuaren 24a -
Kanada
1949ko abuztuaren 24a -
Norvegia
1949ko abuztuaren 24a -
Portugal
1949ko abuztuaren 24a -
Grezia
1952ko otsailaren 18a -
Turkia
1952ko otsailaren 18a -
Mendebaldeko Alemania
1955eko maiatzaren 6a -  1990eko urriaren 3a
Espainia
1982ko maiatzaren 30a -
Alemania
1990eko urriaren 3a -
Hungaria
1999ko martxoaren 12a -
Polonia
1999ko martxoaren 12a -
Txekia
1999ko martxoaren 12a -
Bulgaria
2004ko martxoaren 29a -
Errumania
2004ko martxoaren 29a -
Eslovenia
2004ko martxoaren 29a -
Estonia
2004ko martxoaren 29a -
Herbehereak
2004ko martxoaren 29a -
Letonia
2004ko martxoaren 29a -
Lituania
2004ko martxoaren 29a -
Luxenburgo
2004ko martxoaren 29a -
Albania
2009ko apirilaren 1a -
Kroazia
2009ko apirilaren 1a -
Montenegro
2017ko ekainaren 5a -
Ipar Mazedonia
2020ko martxoaren 27a -
Finlandia
2023ko apirilaren 4a -
Suedia
2024ko martxoaren 7a -
Zeren jabe
Static War Headquarters Castlegate (en) Itzuli, Central Europe Pipeline System (en) Itzuli, DTCN L4 (en) Itzuli, Link 1 (en) Itzuli, West Star (en) Itzuli, NATO Headquarters (en) Itzuli, NORTHAG War Headquarters Cannerberg (en) Itzuli eta Proto (en) Itzuli
Historia
Sorrera1949ko apirilaren 4a
Sortzailea
Paul-Henri Spaak
Lester Bowles Pearson
Gustav Rasmussen (en) Itzuli
Robert Schuman
Bjarni Benediktsson (en) Itzuli
Carlo Sforza
Joseph Bech
Dirk Stikker
Halvard Lange (en) Itzuli
José Caeiro da Mata (en) Itzuli
Ernest Bevin
Dean Acheson
webgune ofiziala
Facebook: NATO Twitter: NATO Instagram: nato LinkedIn: nato Youtube: UCHlEaKbepQ_S9iIoZPKVQew Flickr: 53299569@N03 Edit the value on Wikidata

Bigarren Mundu Gerraren ondoren sortua, erakundeak Ipar Atlantikoko Ituna inplementatu zuen, 1949ko apirilaren 4an Washingtonen sinatua[1][2]. NATO segurtasun sistema kolektiboa da: bere estatu kide independenteek elkar defendatzea adosten dute, hirugarrenen erasoen aurrean. Gerra Hotzaren garaian, NATOk Sobietar Batasunaren mehatxuaren kontrola eraman zuen. Sobietar Batasuna eta Varsoviako Ituna desegin ondoren, Aliantzak indarrean jarraitu zuen, eta operazio militarretan parte hartu du Balkanetan, Ekialde Hurbilean, Hegoaldeko Asian eta Afrikan. Erakundearen leloa animus in consulendo liber da [5] (euskaraz: Erabakitzeko espiritu askea)[3].

NATOren egoitza nagusia Bruselan (Belgika) dago, eta NATOren egoitza militarra, berriz, Monsetik (Belgika) gertu. Aliantzak, Ekialdeko Europan, NATOk dituen Erantzun Indarren hedapena izan ditu helburu, eta, NATOko kide guztien militarizazio bateratuen artean, 3,5 milioi inguru soldadu eta pertsonal dago[4]. 2020an, haien gastu militar konbinatua, guztizko nominal globalaren % 57 baino handiagoa zen[5]. Gainera, kideek, 2024rako, beren Barne Produktu Gordinaren (BPG) % 2 defentsa-gastura eramatea edo horri eustea adostu dute[6][7].

NATO hamabi kide sortzailerekin eratu zen, eta bederatzi aldiz gehitu ditu kide berriak; berriena, Finlandia, 2023ko apirilaren 4an Aliantzan sartu zena, zehazki, NATO eratu eta 74 urtera[8]. 2022ko ekainean kide izateko eskaera onartu ondoren, Suedia 32. kide bihurtuko dela aurreikusten da, zeina Ipar Atlantikoko Tratatuari atxikitzeko protokoloa indarrean dagoen kideek berresteko prozesuan baitago[8]. Gainera, gaur egun, NATOk Bosnia-Herzegovina, Georgia eta Ukraina onartuak ditu hautagai gisa[1]. Hedapenak tirabirak eragin ditu kide ez den Errusiarekin (NATOren Bakerako Lankidetza programan parte hartzen duten beste hogei herrialdeetako batekin). Beste hemeretzi herrialdek elkarrizketa programa instituzionalizatuetan parte hartzen dute NATOrekin.

Historia
Ipar Atlantikoko Ituna sinatzeko ekitaldia, Washingtonen, 1949ko apirilaren 4an.

1947ko martxoaren 4an, Dunkerqueko Ituna sinatu zuten Frantziak eta Erresuma Batuak Bigarren Mundu Gerraren ondoren eta Gerra Hotzaren hasieran, aliantza- eta elkarri laguntzeko ituntzat hartuz Alemaniaren edo Sobiet Batasunaren erasorik gertatuz gero. 1948ko martxoan, aliantza hori Bruselako Tratatuan zabaldu zen Beneluxeko herrialdeak barne hartzeko eta Bruselako Tratatuaren Erakundea eratzeko, normalean, Mendebaldeko Batasuna izenez ezagutzen dena[9]. Aliantza militar zabalago baten aldeko elkarrizketak ere (barnean Ipar Amerika har zezaketenak) hilabete hartan hasi ziren Estatu Batuetan, non bere kanpo-politika Truman Doktrinaren mendean nazioarteko elkartasuna sustatu zuen eraso komunistatzat jotzen zituzten ekintzen aurka, hala nola 1948ko otsailean Txekoslovakian emandako estatu-kolpea. Elkarrizketa horien ondorioz, 1949ko apirilaren 4an, Ameriketako Estatu Batuek, Belgikak, Frantziak, Luxenburgok, Herbehereak, Danimarkak, Islandiak, Italiak, Norvegiak, Portugalek, Kanadak eta Erresuma Batuak defentsa erakunde bat sortzea erabaki zuten, eta Ipar Atlantikoko Ituna sinatu zuten Washingtonen[10]. Lester B. Pearson diplomazialari kanadarra izan zen tratatuaren egile eta delineatzaile nagusia[11][12][13].

Gela angeluzuzen luzea, albo bakoitzean eserita dauden gizabanako ilara ugari dituena. , eta banderak muturrean zintzilik.
Mendebaldeko Alemania NATOn sartu zen 1955ean, eta, horrek Gerra Hotzean, Varsoviako Ituna arerio sortu zuen.

Ipar Atlantikoko Ituna lozorroan egon zen Koreako Gerrak NATOren ezarpena hasi zuen arte egitura militar integratu batekin gauzatzeko. Besteak beste, 1951n, Europako Potentzia Aliatuen Buruzagitza Gorena (SHAPE ingelesez) eratu zen, Mendebaldeko Batasuneko egitura eta plan militar asko onartu zituena[14], ekipamenduen estandarizazioari buruzko akordioak eta atzerriko indar militarrak Europako herrialdeetan kokatzeko akordioak barne. 1952an, NATOko idazkari nagusi kargua ezarri zen erakundeko nagusi zibil gisa. Urte hartan, NATOren lehen itsas ariketa handiak ere egin ziren, Mainbrace Ariketa, eta Grezia eta Turkia erakundean sartu ziren[15][16]. Londres eta Parisko Konferentzien ondoren, militarki berriz armatzeko baimena eman zitzaion Mendebaldeko Alemaniari, 1955eko maiatzean NATOn sartu baitziren, eta hori, aldi berean, Sobietar Batasuna nagusi zen Varsoviako Ituna sortzeko faktore garrantzitsua izan zen Gerra Hotzaren aurkako bi aldeak mugatuz[17].

1961eko Berlingo Harresiaren eraikuntzak Gerra Hotzaren tentsioak areagotu zituen AEBko 400.000 soldadu Europan kokatu zirenean[18]. Europako estatuen eta Ameriketako Estatu Batuen arteko harremanaren sendotasunari buruzko zalantzak joan-etorrian zebiltzan, baita (balizko inbasio sobietar baten aurrean) NATOren defentsaren sinesgarritasunari buruzko zalantzak ere. Zalantza horiek Frantziako disuasio nuklear independentearen garapenera eta Frantzia NATOren egitura militarretik erretiratzea ekarri zuten 1966an[19][20]. 1982an, Espainia demokratizatu berria Aliantzan sartu zen[21].

Europako 1989ko iraultzek NATOren helburua, izaera, eginkizunak eta fokua berriro ebaluatzea ekarri zuten kontinentean. 1990eko urrian, Ekialdeko Alemania Alemaniako Errepublika Federalaren eta Aliantzaren parte bihurtu zen, eta, 1990eko azaroan, Aliantzak Europako Indar Armatu Konbentzionalen Ituna (CFE ingelesez) sinatu zuen Parisen Sobiet Batasunarekin. Kontinente osoan, murrizketa militar zehatzak agindu zituen, zeinak (1991ko otsailean Varsoviako Ituna erori eta abenduan Sobietar Batasuna desegin ondoren) de facto baztertu zituen NATOren arerio nagusiak[22]. Horrela, Europan, gastu militarraren eta ekipamenduaren beherakada hasi zen. CFE itunak, sinatzaileei, hurrengo hamasei urteetan 52.000 armamentu konbentzional baztertzeko[23], eta, 1990etik 2015era, NATOko kide europarren gastu militarra % 28 jaisteko aukera eman zien[24]. 1990ean, Mendebaldeko zenbait buruzagik NATO ez zela ekialderago hedatuko ziurtatu zioten Mikhail Gorbatxovi, elkarrizketa pribatuen memorandumak agerian uzten dutenez[25][26][27][28]. Hala ere, urte hartan bertan sinatutako Alemaniarekiko Azken Konponbiderako Itunaren azken testuak ez zuen ekialderako hedapena aipatzen.

Two tall concrete sections of a wall in a grass lawn in front of a curved building with blue-glass windows.
1989ko Berlingo Harresiaren jauskera inflexio-puntua izan zen NATOk Europan izan zuen paperean, eta harresiaren atal hau NATOren egoitzaren kanpoaldean dago ikusgai orain..

1990eko hamarkadan, erakundeak lehen NATOren ardura izan ez ziren egoera politiko eta humanitarioetara hedatu zuen bere jarduera[29]. Jugoslaviaren desegitean, erakundeak bere lehen esku-hartze militarrak egin zituen Bosnian 1992tik 1995era, eta, geroago, Jugoslavian, 1999an[30]. Gatazka horiek Gerra Hotzaren ondorengo berregituraketa militar handi bat eragin zuten. NATOren egitura militarra gutxitu eta berrantolatua izan zen indar berriekin, hala nola Aliatuen Komandantziaren Europako Erreakzio Azkarreko Taldea ezarriz.

Politikoki, erakundeak harreman hobeak bilatu zituen Erdialdeko eta Ekialdeko Europako estatu autonomo berriekin, eta NATOren eta auzokoen arteko eskualde-lankidetzarako foro diplomatikoak eratu ziren Gerra Hotzaren ondorengo garai horretan: besteak beste, Bakerako Lankidetza eta Mediterraneoko Elkarrizketa ekimena 1994an, Euro-Atlantikoko Elkartze Kontseilua 1997an, eta NATO–Errusiako Kontseilu Misto Iraunkorra 1998an. 1999ko Washingtongo goi-bileran, Hungaria, Polonia eta Txekiar Errepublika NATOn sartu ziren ofizialki, eta erakundeak kide izateko jarraibide berriak ere eman zituen: Kideen Ekintza Planak izenekoak. Plan horiek Aliantzako kide berriak gehitzea arautu zuten[31]. Nicolas Sarkozy presidente frantziarraren hautaketa 2007an, Frantziaren posizio militarraren erreforma garrantzitsu bat ekarri zuen, eta 2009ko apirilaren 4an erabateko kidetasunera itzuli zen, non Frantzia NATOko Aginte Militarraren Egituran ere sartu zen disuasio nuklear independente bat mantenduz aldi berean[20][32][33].

Ipar Atlantikoko Itunaren 5. artikulua (estatu kideei eraso armaturen bat jasan behar duen edozein estaturi laguntzera joateko eskatzen diena) irailaren 11ko erasoen ondoren eskatu zen lehen aldiz[34], eta, gero, NATOk zuzendutako Segurtasuna Laguntzeko Nazioarteko Indarraren (ISAF ingelesez) agindupean, tropak hedatu ziren Afganistanera. Erakundeak funtzio gehigarri ugari erabili ditu ordutik: besteak beste, Irakera trebatzaileak bidaltzea, pirateriaren aurkako operazioetan laguntzea[35], eta, 2011n, NBEren Segurtasun Kontseiluaren 1973ko Ebazpenaren arabera, hegaldirik gabeko eremu bat betearaztea Libiaren gainean.

2014ko irailaren 5ean, NATOko herrialdeek erantzun azkarreko indar berezia sortzeko plana (RAP, ingelesezko siglak) onartu zuten babes kolektiboa sendotzeko eta munduko edozein tokitan berehalako indar armatuen esku-hartzea ahalbidetzeko[36]. Irailaren 30ean, Norvegiako lehen ministro ohi Jens Stoltenbergek hartu zuen Anders Fogh Rasmussenek NATOko idazkaritza nagusian utzitako kargua. "Aliantza sendo" bat osatzearen alde lan egingo zuela adierazi zuen[37].

Azaroaren 3an, Burdinazko Ezpata 2014 izeneko maniobra militarrak hasi zituen NATOk Lituanian. Bederatzi herrialdetako 2.500 soldaduk parte hartu behar zuten ariketa militarretan Sobietar Batasuneko errepublika ohian, eta Azaroaren 14ra arte irautekoa zen. Hasieran, maniobrok Lituaniako armadak soilik egin behar zituen, baina Ukraina ekialdean gatazka piztu zenez, beste herrialdeek parte hartzea erabaki zuten[38].

Errusiak Krimea anexionatu izanak NATOko kide guztien gaitzespen irmoa eragin zuen[39], eta NATOko kideen artean kontsulta eskatzen duen 4. artikulua aipatzen den zazpi aldietako bat izan zen. Aurretik, Irakeko Gerran eta Siriako Gerra Zibilean izanak[40]. 2014ko Galesko goi-bileran, NATOko estatu kideetako buruzagiek konpromisoa hartu zuten, lehen aldiz, 2024rako beren barne-produktu gordinen, gutxienez, % 2 defentsan gastatzeko[41]. 2016ko Varsoviako goi-bileran, NATOko herrialdeek NATOren Aurrerabide Presentzia Indartua sortzea adostu zuten, eta horrek lau gudaroste multinazional zabaldu zituen Estonian, Letonian, Lituanian eta Polonian[42]. 2022an, Errusiak Ukraina inbaditu aurretik, NATOko hainbat herrialdek lurreko tropak, gerraontziak eta ehiza-hegazkinak bidali zituzten Aliantzaren ekialdeko hegala indartzeko, eta herrialde anitzek 4. artikulua aldarrikatu zuten berriro[43][44][45]. 2022ko martxoan, NATOko buruzagiak Bruselan elkartu ziren ezohiko goi-bilera batean, non Zazpiko Taldeko eta Europar Batasuneko buruzagiek ere parte hartu zuten[46]. NATOko estatu kideek Bulgarian, Hungarian, Errumanian eta Eslovakian beste lau guda-talde ezartzea adostu zuten[42], eta, NATOren historian, lehen aldiz aktibatu ziren NATOren Erantzun Indarreko elementuak[47].

2022ko ekainera arte, NATOk 40.000 soldadu zituen bere 2.500 kilometro luzeko ekialdeko hegalean, Errusiaren erasoari aurre egiteko. Kopuru horren erdia baino gehiago, Bulgarian, Errumanian, Hungarian, Eslovakian eta Polonian zabaldua da; bost herrialdeek 259.000 soldaduz osatutako NATOko indar ohi konbinatua dute. Bulgariako Aire Armada osatzeko, Espainiak Eurofighter Typhoon bidali zituen; Herbehereak 8 F-35 eraso-hegazkin bidali zituen, eta, laster, Frantziako eta AEBko beste eraso-hegazkin batzuk ere iritsiko ziren[48].

Espainia NATOko kide

Felipe Gonzálezen Gobernuak Espainiak NATOko kide izatearen aldeko autua egin zuen:

« 1. Espainia, Washingtongo Tratatua osatzen duen Estatua izanik, Aliantza Atlantikoa da, eta bere erakundeetako kide. Nire iritziz, honako hau gure elkarrizketa politikorako ezinbesteko abiapuntua da, eta, ziur aski, kontsentsua lortzeko maila hipotetikorik altuena duen gaia da. Beraz, Tratatua ez salatzearen aldekoa naiz.

2. Espainia ez da NATOko armada egituran sartu. Nire iritziz, ez du horren beharrik. Espainiak bi aldeko harremanak ditu Estatu Batuekin, eta, harreman horien barruan, babeserako arloez gain beste arlo batzuk ere badira. Gaur, 1982. urteko hitzarmena da oinarri, eta, horrez gain, 1983ko Protokoloa. Nire iritziz, egokitu egin behar dugu gure lurraldean gero eta indar militar gutxiago egon daitezen eta laguntzarako instalazioak sor daitezen nazio interesei begira (...).

  »

Euskal Herria
Herri Batasunaren aurkako propaganda: OTAN EZ

Ezkertiar alderdiek eta independentistek kontrako kanpaina egin zuten. Haien ustez, ezetzak gaitzespen hirukoitza irudikatu zuen: militarismoari, Espainiari, konstituzioari, eta, oro har, inperialismoari.[49] PSEk eta UCDk, berriz, NATOren aldeko botoa eskatu zuten.[50] EAJk boto askatasuna ezarri zuen, nahiz eta jeltzale nagusi batzuek (Jose Antonio Ardanza lehendakariak eta Xabier Arzalluz Euzkadi Buru Batzarreko presidenteak) baietzaren alde egin. Carlos Garaikoetxeak, berriz, kontra egin zuen. Modu harrigarrian, Koalizio Popularrak (eta berarekin batera barnean zituen Alianza Popular edo Nafar Herriaren Batasuna alderdiek), betidanik NATOren aldekoa izandakoa, abstentziora deitu zuen.

Hego Euskal Herrian ezezkoak irabazi zuen: Araban, % 59,5ek eman zuten NATOn segitzearen kontrako botoa; Bizkaian, % 64,6 izan ziren; Gipuzkoan, % 68,3; eta Nafarroa Garaian, % 52,7. Oro har, hamar boto paperetik sei baino gehiago izan ziren NATOren aurkakoak.[51]

Hego Euskal Herriari dagokionez, honako hauek izan ziren emaitzak:

Erkidegoa Hautesleak Parte-hartzea Bai Ez
Bozak  % Bozak  %
Euskal Autonomia Erkidegoa 1.644.108  % 65,41 336.518 32,45 700.539 67,55
Nafarroa 396.841  % 62.64 99.815 43,28 130.828 56,72
Guztira 2.040.949  % 64,87 436.333 34,41 831.367 65,58

Espainiako estatuan, aldiz, eta Hego Euskal Herriaren emaitzak kanpoan utziz, hauexek izan ziren emaitzak:

Erkidegoa Hautesleak Parte-hartzea Bai Ez
Bozak  % Bozak  %
Espainiako estatua (Hego EHrik gabe) 26.983.545 % 54,33 8.618.176 58,79 6.041.054 41,21
Espainiako estatua (Hego EH barne) 29.024.494 % 59,42 9.054.509 56,85 6.872.421 43,15

Operazio militarrak

Hasierako operazioak

NATOk ez zuen operazio militarrik egin Gerra Hotzean. Haren amaieraren ondoren, lehen operazioak (Anchord Guard 1990ean eta Ace Guard 1991n) Iraken Kuwaiteko inbasioak bultzatu zituen. Alerta goiztiarreko aireontziak bidali zituzten Turkiako hego-ekialdea estaltzera, eta, geroago, erreakzio azkarreko indar bat hedatu zen inguruan[52].

Bosnia-Herzegovinako esku-hartzea
A fighter jet with AV marked on its tail takes off from a mountain runway.
NATOren hegazkinak bonbardaketak egiten 1995eko Operation Deliberate Forceren Srebrenicako sarraskiaren ostean.

Bosniako gerra 1992an hasi zen Jugoslaviako hausturaren ondorioz. Egoerak okerrera egin zuenez, Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren 816. Ebazpena 1992ko urriaren 9an eman zen Bosnia-Herzegovinako erdialdearen gainean hegaldirik gabeko eremua ezartzeko eta 1993ko apirilaren 12an NATO Deny Flight operazioarekin ezartzen hasi zena. 1993ko ekainetik 1996ko urrira, Sharp Guard operazioak Jugoslaviako Errepublika Federalaren aurkako arma-bahimendua eta zigor ekonomikoak ezarri zituen. 1994ko otsailaren 28an, NATOk bere lehen gerra-ekintza egin zuen Bosniako lau hegazkin serbiar eraitsiz hegaldirik gabeko eremua urratzeagatik[19].

1994ko apirilaren 10ean eta 11n, Nazio Batuen Babeserako Indarrek aire erasoak deitu zituen Goražde eremu segurua babesteko, eta, ondorioz, Goraždetik gertu dagoen Bosniako serbiar komando militarraren postu bat bonbardatu zuten NATOren zuzendaritzapean jarduten zuten AEBko bi F-16 hegazkinek[19]. Mendeku gisa, serbiarrek NBEren 150 langile bahitu zituzten apirilaren 14an[53][54]. Apirilaren 16an, serbiar indarrek Britainiar Itsas Harrier bat eraitsi zuten Goražde gainean[19].

1995eko abuztuan, NATOren bi asteko bonbardaketa kanpaina bat hasi zen, Operation Deliberate Force, Bosniako Serbiar Errepublikako Armadaren aurka, Srebrenicako genozidioaren ostean[55]. NATOren aire eraso gehiago, Jugoslaviako Gerrak amaitzen lagundu zuten, eta, ondorioz, 1995eko azaroan, Daytongo Akordioa sinatu zen[55]. Akordio horren baitan, NATOk NBEk agindutako bake-indar bat zabaldu zuen Joint Endeavour operazioaren mendean, IFOR izenekoa. Bake-misio horretan, NATOz kanpoko herrialdeetako indarrek NATOko ia 60.000 soldadurekin batu ziren. Hori SFOR txikiago baterako trantsiziora igaro zen; hasieran, 32.000 soldadurekin hasi, eta 1996ko abendutik 2004ko abendura arte iraun zuen; gero, operazioak Europar Batasuneko Force Altheara pasatu ziren[19]. Bere estatu kideen gidari jarraituz, operazio horiengatik, NATO zerbitzu domina ematen hasi zen, NATO Domina[56].

Esku-hartzea Kosovon
Three trucks of soldiers idle on a country road in front of trees and red-roofed houses. The rear truck has KFOR painted on is back.
Alemaniako Kosovo Indarreko soldaduak Kosovo hegoaldean patruilatzen, 1999an.
Kosovoko Indarren Unitate Espezializatu Multinzionalako Karabineroen Patruila Mitrovicako zubi berriaren aurrean, Mitrovica (Kosovo), 2019

Slobodan Milošević-en serbiarren Kosovoko KLA separatisten eta albaniar zibilen aurkako errepresioa geldiarazi asmoz, 1998ko irailaren 23an, Nazio Batuen Erakundeko Segurtasun Kontseiluak 1199 Ebazpena onartu zuen su-etena eskatzeko. Richard Holbrooke AEBko mandatari bereziaren menpeko negoziazioak 1999ko martxoaren 23an hautsi ziren, eta gaia NATOren esku utzi zuen[57]; hark 78 eguneko bonbardaketa kanpainari ekin zion 1999ko martxoaren 24an[58]. Aliatuen Indar Operazioak Jugoslaviako Errepublika Federala zenaren gaitasun militarrak zituen helburu orduan. Krisi garaian, NATOk bere nazioarteko erreakzio indarretako bat ere zabaldu zuen, ACE Mobile Force (Land), Albanian, Albaniako Indarra (AFOR) gisa, Kosovoko errefuxiatuei laguntza humanitarioa emateko.

Kanpainak zilegitasunik zuenetz eta hildako zibilengatik kritikatu zuten, baita Txinako Belgradeko enbaxadaren bonbardaketarengatik ere. Miloševićek, azkenean, 1999ko ekainaren 3an, nazioarteko bake plan baten baldintzak onartu zituen, Kosovoko Gerra amaituz. Ekainaren 11n, Miloševićek NBEren 1244 ebazpena onartu zuen, eta, horren agindupean, NATOk KFOR bake-indarra ezartzen lagundu zuen. Ia milioi bat errefuxiatuk ihes egin zuten Kosovotik, eta KFOR-en aginduaren zati bat ekimen humanitarioak babestea izan zen, indarkeria saihesteaz gain[59]. 2001eko abuztu-iraila bitartean, Aliantzak Essential Harvest Operazioa ere muntatu zuen, Mazedoniako Errepublikan albaniar milizia etnikoak armagabetzeko ekimena[60]. 2013ko abenduaren 1etik aurrera, KFORen 4.882 soldaduk, 31 herrialde ordezkatuz, eremu horretan lanean jarraitu zuten[61].

NBEko Segurtasun Kontseiluari NATOren eraso militarrak onar zitzala eskatzeko ahaleginen aurka agertu ziren AEB, Erresuma Batua eta NATOko beste herrialde gehienak, hala nola Serbiaren aurkako ekintza 1999an; Frantziak eta beste batzuek, berriz, Aliantzak NBEren oniritzia behar zuela zioten[62]. AEBk eta Erresuma Batuak horrek Aliantzaren autoritateari kalte egingo ziola adierazi zuten, eta ohartarazi Errusiak eta Txinak Segurtasun Kontseiluaren betoa erabiliko zutela Jugoslaviaren aurkako erasoa blokeatzeko eta NATOren esku-hartzea behar zen etorkizuneko gatazketan gauza bera egin zezaketela erakundearen potentzia eta helburu osoa deuseztatuz. Gerra Hotzaren ondorengo giro militarra ezagututa, NATOk Aliantzaren Kontzeptu Estrategikoa onartu zuen Washingtonen, 1999ko apirilean egindako goi-bileran, gatazkei aurrea hartzea eta krisiaren kudeaketaren beharra azpimarratuz[63].

Afganistango gerra
A monumental green copper statue of a woman with a torch stands on an island in front of a mainland where a massive plume of grey smoke billows among skyscrapers.
Estatu Batuetako irailaren 11ko atentatuek NATOk bere defentsa kolektiboaren artikulua lehen aldiz deitzea eragin zuen.

AEBko irailaren 11ko erasoen ondorioz, NATOk Nazio Batuen Gutunaren 5. artikulua erabiltzea eskatu zuen, lehen aldiz erakundearen historian[64]. Artikuluak dio edozein kideren aurkako erasoa guztien aurkako erasotzat hartuko dela[65]. 2001eko urriaren 4an, NATOk erabaki zuen erasoak Ipar Atlantikoko Itunaren baitan sartzen zirela. Erasoei erantzuteko NATOk abian jarritako zortzi ekintza ofizialen artean, Eagle Help and Operation eta Active Endeavour operazioak daude, hau da, Mediterraneo itsasoan terroristen edo suntsipen handiko armen mugimendua eragozteko eta, oro har, itsas garraioaren segurtasuna areagotzeko helburua duen itsas operazioak, 2001eko urriaren 4an hasi zena[66]. Aliantzak batasuna erakutsi zuen: 2003ko apirilaren 16an, NATOk Segurtasuna Laguntzeko Nazioarteko Indarraren (ISAF) agintea hartzea onartu zuen, zeinak 42 herrialdetako tropak barne hartzen baitzituen. Erabakia Alemania eta Herbehereak eskatuta etorri zen (akordioaren unean, ISAF buru zuten bi herrialdeek), eta NATOko hemeretzi enbaxadoreek aho batez onartu zuten. Kontrola NATOri eman zitzaion abuztuaren 11n, eta, NATOren historian, Atlantikoko iparraldetik kanpoko ekimen baten ardura hartu zuen lehen aldia izan zen[67].

Austin S. Miller jenerala (eskuinean) AEBko eta NATOko indarren komandante bihurtu zen Afganistanen, 2018ko irailean, eta erretiratzea gainbegiratu zuen 2021eko uztailera arte. Lloyd Austin, Estatu Batuetako 28. Defentsa idazkaria, ezkerrean dagoena da.

ISAFi, hasiera batean, Kabul eta inguruko eremuak talibanen, Al Kaidaren eta fakzioen jauntxoen eskutik bermatzea agindu zioten Hamid Karzai buru zuen Afganistango Trantsizio Administrazioa ezartzea ahalbidetzeko. 2003ko urrian, NBEko Segurtasun Kontseiluak ISAFen ekimena Afganistan osora zabaltzea baimendu zuen[68], eta, ondoren, ISAFek ekimena lau etapa nagusitan zabaldu zuen herrialde osoan[69]. 2006ko uztailaren 31n, ISAFek Afganistan hegoaldeko operazio militarrak bere gain hartu zituen AEBk zuzendutako terrorismoaren aurkako koalizio baten eskutik[70]. Hegoaldeko borroken intentsitatea zela eta, 2011n, Frantziak Mirage 2000 hegazkin borrokalari/erasotzaile eskuadroi bat zonaldera eramatea baimendu zuen, Kandaharrera, Aliantzaren ahaleginak indartzeko[71]. 2012ko Chicagoko Goi Bileran, NATOk bere egin zuen Afganistango gerrari amaiera emateko eta, 2014ko abenduaren amaierarako, Nazio Batuek zuzendutako ISAF indarrak erretiratzeko plan bat[72]. ISAF 2014ko abenduan desegin zen, eta Resolute Support Mission jarraipen-entrenamenduko indarrek ordezkatu zuten[73].

2021eko apirilaren 14an, Jens Stoltenberg NATOko idazkari nagusiak esan zuen Aliantzak onartu zuela maiatzaren 1erako Afganistandik tropak erretiratzen hastea[74]. NATOko tropak erretiratzen hasi eta gutxira, talibanek erasoaldi bat hasi zuten Afganistango gobernuaren aurka, eta azkar egin zuten aurrera Afganistango Indar Armatuen kolapsoaren aitzinean[75]. 2021eko abuztuaren 15erako, militante talibanek, Afganistango gehiengo zabala, kontrolpean zuten, eta Kabul hiriburua inguratua zuten[76]. NATOko kide diren estatuetako zenbait politikarik mendebaldeko tropak Afganistandik erretiratzea eta Afganistango Gobernua erortzea NATOk sorreratik jasan duen porrotik handientzat jo zuten[77][78].

Irakeko Prestakuntza Ekimena
Giovanni Armentani jeneral nagusi italiarra, NATOko Prestakuntza Misioko komandante nagusiordea, AEBko Aholkularitza eta Laguntza Brigada batekin bilduta.

2004ko abuztuan, Irakeko Gerran, NATO-Irak Prestakuntza Ekimena eratu zuen NATOk, AEBk zuzendutako Irakeko segurtasun indarrei laguntzeko prestakuntza ekimena, MNF-Irekin batera[79]. NATOren NATO-Irak Prestakuntza Ekimena (NTM-I) Irakeko behin-behineko gobernuak eskatuta sortu zen, Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren 1546. ebazpenean xedatutakoaren arabera. NTM-Iren helburua Irakeko segurtasun indarren egitura eta erakundeen garapenean laguntzea zen, Irakek herrialdearen beharrei erantzungo zien gaitasun eraginkor eta iraunkorra eraiki zezan. NTM-I ez zen borrokarako ekimena, baizik eta ekimen bereizia eta Ipar Atlantikoko Kontseiluaren kontrol politikoaren mendean. Prestakuntzan eta tutoretzan jartzen zuen arreta. Ekimenaren jarduerak Irakeko agintariekin eta Estatu Batuek gidatutako Aholkularitza eta Prestakuntza Buruzagitzako Zuzendariorde Nagusiarekin koordinatu ziren, hura NTM-Iko Komandantea ere bazen. Ekimena 2011ko abenduaren 17an amaitu zen ofizialki[80].

Turkiak 4. artikuluko lehen bilerak deitu zituen 2003an, Irakeko gerraren hasieran. Turkiak, 2012an ere, bi aldiz aipatu zuen artikulu hori, Siriako Gerra Zibilean, Turkiako armarik gabeko F-4 errekonozimendu-egazkin bat eraitsi ondoren eta Siriatik Turkiara mortero bat jaurti ondoren[81] eta, berriro 2015ean, Irakeko eta Sortaldeko Estatu Islamikoak bere lurralde-osotasunari mehatxu egin ondoren[82].

Adengo golkoan pirateriaren aurka
A tall plume of black smoke rises from the blue ocean waters next to a large grey battleship and a small black inflatable boat.
USS Farragut Somaliako ontzi pirata bat suntsitzen, 2010eko martxoan

2009ko abuztuaren 17an hasita, NATOk, Adengo Golkoko eta Indiako Ozeanoko itsas trafikoa Somaliako piratengandik babesteko operazio batean, gerraontziak zabaldu zituen eskualdeko estatuetako itsasontziak eta kostazainak indartzen laguntzeko. Ipar Atlantikoko Kontseiluak operazioa onartu zuen, eta, batez ere Estatu Batuetako gerraontziek hartu zuten parte, nahiz eta beste herrialde askotako ontziak ere bazeuden. Ozeanoaren Ezkutua deituriko operazioa laguntza banatzen ari ziren hornitzaile aliatuen ontziak babestera bideratu zen, Somaliako Munduko Elikadura Programaren ekimenaren barruan. Errusiak, Txinak eta Hego Koreak gerraontziak bidali zituzten[83][84]. Operazioak piraten erasoak uxatu, eta eten nahi zuen, baita ontziak babestu eta eskualdeko segurtasun maila orokorra handitu ere[85].

Libiako esku hartze militarra
Sakontzeko, irakurri: «2011ko Libiako esku-hartze militarra»
Pieces of a destroyed tank, notably the gun turret, lie on a sandy landscape.
Libiako Armadako Palmaria obusak Frantziako Aire Indarrek suntsitu zituzten Bengazi inguruan 2011ko martxoan

Libiako Gerra Zibilean, manifestarien eta Muammar al Kadafi koronelaren mendeko Libiako gobernuaren arteko indarkeria, areagotu egin zen, eta, 2011ko martxoaren 17an, Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren 1973ko ebazpena eman zen, su-etena eskatzen eta zibilak babesteko ekintza militarrak baimentzen zituena. Handik gutxira, NATOko zenbait kide biltzen zituen koalizio bat hasi zen Libia gainean hegaldirik gabeko eremu bat ezartzen, Frantziako Aire Armadaren Opération Harmattanetik hasita martxoaren 19an.

2011ko martxoaren 20an, NATOko estatuek Libiaren aurkako arma-bahimendua ezartzea adostu zuten Babes Bateratua operazioarekin, NATOko Itsas Talde Iraunkorreko 1. Taldeko[86] eta Minen Kontrako Talde Iraunkorreko ontziak eta NATOko kideen itsasontzi eta itsaspeko gehigarriak erabiliz[87]. «Legez kanpoko armak edo mertzenarioak eramateagatik susmagarriak ziren ontziak ikuskatu, salatu eta, behar izanez gero, gelaraziko zituzketen»[86].

2011ko martxoaren 24an, NATOk hegaldirik gabeko eremuaren kontrola hartzea onartu zuen hasierako koaliziotik, eta, aldi berean, lurreko unitateak bideratzeko agintea koalizioaren indarren esku geratu zen[88][89]. NATO 2011ko martxoaren 27an hasi zen NBEren ebazpena ofizialki betearazten, Qatarren eta Arabiar Emirerri Batuen laguntzarekin[90]. Ekainean, Aliantzaren barruko zatiketen txostenak agertu ziren, 28 estatu kideetako zortzik baino ez baitzuten parte hartzen borroka-operazioetan, eta horrek Robert Gates AEBko Defentsa idazkariaren eta Polonia, Espainia, Herbehereak, Turkia eta Alemania eta antzeko herrialdeen arteko liskarra eragin zuen Gatesekin[91]. Herrialde horiek gehiago inplikatzea eskatzen zioten Gatesi; hark, berriz, Erakundea gehiegi inplikatu zela gatazkaren aginduan argudiatzen zuen[92][93][94]. Ekainaren 10ean Bruselan egin zuen politikaren bere azken hitzaldian, Gatesek herrialde aliatuak gehiago kritikatu zituen, haien ekintzak NATOren desagerpena eragin zezaketelako[95]. Alemaniako Atzerri Ministerioak adierazi zuen «Alemaniak NATOri eta NATOk zuzendutako operazioei egindako ekarpen handia» eta konpromiso hori Obama presidenteak asko balioetsi zuela[96].

Ekimena irailera arte luzatu zen bitartean, Norvegiak egun horretan (ekainak 10) iragarri zuen ekarpenak gutxitzen hasiko zela eta abuztuaren 1erako erretiratzea osatuko zuela[97]. Aste horretan bertan, Danimarkako hegazkin borrokalariak bonbarik gabe geratzen ari zirela jakinarazi zuten[98][99]. Hurrengo astean, Itsas Armadako buruak herrialdeko operazioak ez zirela jasangarriak esan zuen[100]. 2011ko urrian ekimena amaitu zenean, al Kadafi koronela hil ondoren, NATOko hegazkinek 9.500 eraso zituzten eginak Kadafiren helburuen aurka[101][102]. 2012ko maiatzean, Human Rights Watch erakundearen txosten batek, gutxienez 72 zibil kanpainan erailak identifikatu zituen[103].

2013ko urrian, estatu-kolpe saiakera bat izan ondoren, Ali Zeidan Libiako lehen ministroak NATOri aholkularitza teknikoa eta trebatzaileak eskatu zizkion etengabeko segurtasun arazoetan laguntzeko[104].

Siriako Gerra Zibila

5. artikuluaren erabilera, hainbat aldiz mehatxatu izan da, eta 4. artikuluko zazpi kontsulta ofizialetatik, lau deitu dira Siriako gerra zibilak Turkian sortutako bigarren mailako arazoengatik. 2012ko apirilean, Turkiako lehen ministro Recep Tayyip Erdoganek NATOren itunaren 5. artikulua eskatzea aztertu zuen, Turkiako segurtasun nazionala babesteko, Siriako Gerra Zibilari buruzko eztabaida batean[105][106]. Aliantzak azkar erantzun zuen, eta bozeramaile batek esan zuen Aliantzak «oso gertutik jarraitzen zuela egoera, eta horrela jarraituko zuela eta oso serio hartzen duela kideak babestea»[107].

2012ko ekainean, Siriak Turkiako jet militar bat bota zuen, eta, 2012ko urrian[108], Siriako indarrek Turkiako hiriak bonbardatu ondoren eta 4. artikuluaren bi kontsulta egin ostean, NATOk Operation Active Fence onartu zuen. Azken hamarkadan, gatazka areagotu baino ez da egin. Turkiak, ISISi egotzi zion 2015eko Suruç bonbardaketari eta hegoaldeko mugako beste segurtasun arazo batzuei erantzunez, premiazko bilera eskatu zuen[109][82][110][111]. Azken kontsulta 2020ko otsailean gertatu zen Siriaren ipar-mendebaldeko erasoaldiak eragindako tentsioen ondorioz[112]. Siriak eta Errusiak tropa turkiarrei eraso egin zietela susmatzen zen, eta Errusiaren eta NATOko kide baten arteko aurrez aurreko zuzena izateko arriskua zegoen[113]. Eskalada eta eraso bakoitzean, Operation Active Fence hasierako ekimena zabaldu izan da.

Antolamendua

Erakundearen zuzendaritza Ipar Atlantikoko Kontseiluaren esku dago, eta Kontseilu hori kide diren herrialdeen ordezkariez eratuta dago. Kontseilu burua erakundearen idazkari nagusia da.

Alderdi militarrari begiratuta, hainbat adar eta agintaritza ditu: Hego Europakoa, Atlantikokoa, Mantxako itsasartekoa, eta Estatu Batuetakoa eta Kanadakoa.

Idazkari nagusia

2014ko urriaren 1etik aurrera, Jens Stoltenberg norvegiarra da NATOko idazkari nagusia.

Herrialde partaideak
NATOko kideak Europan NATOko kideak mundu mailan
A map of Europe with countries in blue, cyan, orange, and yellow based on their NATO affiliation. A world map with countries in blue, cyan, orange, yellow, purple, and green, based on their NATO affiliation.
Twelve men in black suits stand talking in small groups under a backdrop with the words Lisbonne and Lisboa.
2010eko azaroan Lisboan, buruzagiak NATOren goi bileran

NATOk hogeita hamaika kide ditu, guztiak Europan eta Ipar Amerikan. Herrialde horietako batzuek beste kontinente batzuetan ere badituzte lurraldeak; segurtasun-akordioek Kantzer tropikoraino baino ez ditu babesten, zeinak, Ozeano Atlantikoarekin batera, NATOren erantzukizun-eremua definitzen baitu, Ipar Atlantikoko Itunaren 6. artikuluaren arabera. Hitzarmenaren hasierako negoziazioetan, Estatu Batuek behin eta berriz azpimarratu zuten Kongo Belgikarra eta antzeko koloniak itunetik kanpo uztea[114][115]. Hala ere, Aljeria babestuta egon zen independentzia lortu arte, 1962ko uztailaren 3an[116]. Hogeita hamaika horietatik, hamabi jatorrizko kide dira, 1949an elkartu zirenak; beste hemeretziak, berriz, zortzi zabaltze-errondaren batean gehitu dira.

Kide gutxik gastatzen dute beren barne produktu gordinaren ehuneko bi baino gehiago defentsan[117], AEBk NATOren defentsa gastuaren hiru laurdenak dituelarik[118].

Antolamendu bereziak

NATOn kide sortzaile gisa sartu ziren hiru herrialde eskandinaviarrek, Danimarkak, Islandiak eta Norvegiak, hiru eremutan, parte hartzea mugatzea erabaki zuten: ez zen bake garaiko base iraunkorrik egongo, ez buru nuklearrik, ez eta aliatuen jarduera militarrik ere (gonbidapenik ezean). Hala ere, Danimarkak, AEBko Aire Armadari, base bat mantentzen utzi zion, Thule Air Base, Groenlandian[119].

60ko hamarkadaren erdialdetik 90eko hamarkadaren erdialdera arte, Frantziak, Gaullo-Mitterrandismo[120] izeneko politikari jarraikiz, NATOrengandik independentzia estrategia militarrari jarraitu zuen. 2009an, Nicolas Sarkozyk, alabaina, Frantzia aginte militar integratura eta Defentsa Planifikazio Batzordera itzultzea negoziatu zuen, azken hori hurrengo urtean desegin zelarik. Frantziak NATOko kide bakarra izaten jarraitzen du Planifikazio Nuklearreko Taldetik kanpo, eta, AEBk eta Erresuma Batuak ez bezala, ez ditu Aliantzara konprometitu bere urpeko arma nuklearrak[20][32].

Zabalpena

Sakontzeko, irakurri: «NATOren zabalpena»
A map of Europe with countries labelled in shades of blue, green, and yellow based on when they joined NATO.
NATOk 15 kide berri gehitu ditu Alemaniaren bateratzea eta Gerra Hotza amaitu zenetik.

1949ko apirilaren 4an sortu zen NATO, Ipar Atlantikoko Ituna (Washingtongo Ituna) sinatuz. Aliantza sortu zuten 12 kideak hauek izan ziren: Belgika, Kanada, Danimarka, Frantzia, Islandia, Italia, Luxenburgo, Herbehereak, Norvegia, Portugal, Erresuma Batua eta Estatu Batuak[121]. Gero, hainbat hedapeni esker, kide kopurua 31raino hazi da, eta horrek egungo kide guztien aho bateko onespena eskatzen du.

Gerra Hotzaren garaian, lau kide berri batu ziren: Grezia (1952), Turkia (1952), Mendebaldeko Alemania (1955) eta Espainia (1982). Sobiet Batasuna desegin ondoren, Varsoviako Itun ohia eta Sobiet Batasunaren ondorengo estatu asko NATOko kide izan nahi zuten. 1990ean antzinako Ekialdeko Alemaniaren lurraldea gehitu zen Alemaniaren bateratzearekin. 1999ko Washingtongo goi-bileran, Hungaria, Polonia eta Txekiar Errepublika NATOn sartu ziren ofizialki, eta erakundeak kide izateko jarraibide berriak ere eman zituen Kideen Ekintza Plan indibidualizatuekin. Plan horiek Aliantzako kide berriak gehitzea arautzen zuten: Bulgaria, Estonia, Letonia, Lituania, Errumania, Eslovakia eta Eslovenia 2004an, Albania eta Kroazia 2009an, Montenegro 2017an eta Ipar Mazedonia 2020an[31]. Finlandia da NATOko estatu kide bihurtu den herrialderik berriena; hala egin zuen 2023ko apirilaren 4an, Errusiak, 2022an, Ukraina inbaditu zuenean[122].

Gaur egun, NATOk bi herrialde hautagai ditu Aliantzan sartzeko bidean: Bosnia-Herzegovina eta Suedia; Georgiak eta Ukrainak, berriz, bat egiteko nahia adierazi dute formalki.

Ukrainak NATOrekin eta Europarekin izan duen harremana, politikoki, polemikoa izan da, eta harreman horien hobekuntzaren arrazoietako bat izan zen Viktor Janukovitx presidente errusiazalea kargutik kendu zuten Euromaidanen protestak, 2014an. Ukraina Banakako Ekintza Plana (IPAP ingelesez) duen Ekialdeko Europako zortzi herrialdetako bat da. IPAPak 2002an jarri ziren martxan, eta NATOrekin harremana sakontzeko borondate politikoa eta gaitasuna duten herrialdeei irekita daude[123]. 2019ko otsailaren 21ean, Ukrainako Konstituzioa aldatu zen. Ukrainak Europar Batasunean eta NATOn sartzeko duen norabide estrategikoari buruzko arauak Oinarrizko Legearen hitzaurrean daude jasota, hiru artikulu eta xedapen iragankorrak[124]. 2021eko ekaineko Bruselako Goi Bileran, NATOko buruzagiek 2008ko Bukaresteko Goi Bileran hartutako erabakia berretsi zuten: Ukraina Aliantzako kide izango zela Kideen Ekintza Planarekin (MAP ingelesez) prozesuaren zati osagarri gisa eta Ukrainak bere etorkizuna eta kanpo-politikaren norabidea erabakitzeko eskubidea izango zuela, kanpoko interferentziarik gabe[125]. 2021eko azaroaren 30ean, Vladimir Putin Errusiako presidenteak adierazi zuen Ukrainan NATOren presentzia zabaltzea (batez ere Errusiako hiriak kolpatzeko gai den irismen luzeko edozein misil edo Errumaniako eta Poloniako misilen antzeko defentsa sistema hedatzea) marra gorria urratzea litzatekeela Errusiarentzat[126][127][128]. Putinek NATO ekialderantz ez zabaltzeko eta «Errusiako lurraldetik gertu mehatxatzen gaituzten arma sistemak» ez jartzeko berme juridikoak eskatu zizkion Joe Biden AEBko presidenteari[129]. Hala ere, Jens Stoltenberg NATOko idazkari nagusiak erantzun zuen: «Ukrainak eta NATOko 30 aliatuk soilik erabakitzen dute Ukraina noiz dagoen NATOn sartzeko prest. Errusiak ez du betorik; Errusiak ez du zeresanik, eta Errusiak ez du eskubiderik eragin-esparru bat ezartzeko auzokoak kontrolatzen saiatzeko»[130][131].

Georgiari ere etorkizuneko kide izatea agindu zioten 2008ko goi-bileran, Bukaresten[132], nahiz eta 2014an Barack Obama AEBko presidenteak herrialdea ez zegoela, gaur egun, kide izateko bidean esan zuen[133].
A crowd of people in winter coats march past a white domed church above a set of snowy stairs, some carrying signs and blue and yellow Ukrainian flags.
2022ko otsailean, Errusiak Ukrainaren inbasioaren aurkako manifestazio batean, manifestariak Alexandro II.a tsarraren estatuaren ondotik doaz. Helsinkiko Senatu plaza.

2022an Errusiak Ukraina inbaditu ondoren, Finlandian eta Suedian, iritzi publikoa NATOn sartzearen alde agertu zen, lehenengo aldia zen herritar gehiago zeudenak NATOko kide izatearen alde kontra baino (ez zen erreferendunik egin). Bi herrialdeek formalki aurkeztu zituzten NATOn sartzeko eskaerak maiatzaren 18an[134]. Uztailaren 5ean, NATOko 30 enbaxadoreek Suedia eta Finlandia atxikitzeko protokoloak sinatu zituzten[135]. Hori gobernu ezberdinek berretsi behar dute; 2022an, Hungariak eta Turkiak izan ezik, herrialde guztiek berretsi zuten[136][137][138]. Turkia Finlandia eta Suedia NATOn sartzearen aurka agertu zen, eta bi herrialde horiei, Turkiak talde terroristatzat izendatutako Kurdistango bi taldeei —Kurdistango Langileen Alderdiari (PKK) eta Herri Babeserako Unitateei (YPG)— laguntza ematea leporatu zien. 2023ko apirilean, Finlandia kide izatea onartu zuten bitartean, Suediaren eskaera Hungariak eta Turkiak berrestearen zain dago oraindik[139].

Errusiak hedapen gehiagoren aurka jarraitzen zuen politikoki Mikhail Gorbatxov buruzagi sobietarraren eta Alemaniaren bateratze baketsua ahalbidetu zuten Europako eta AEBko negoziatzaileen arteko ulermen informalekin bat ez zetorrelako[140]. NATOren hedapen ahaleginek, beraz, Errusia inguratu eta isolatzeko Gerra Hotzaren saio baten jarraipentzat jo ohi dituzte Moskuko buruzagiek[141], nahiz eta Mendebaldean ere kritikak jaso dituzten[114]. 2016ko ekainean Levada Centerrek egindako inkesta baten arabera, errusiarren % 68k uste dute Baltikoko eta Poloniako estatuetan –Errusiarekin muga egiten duten ekialdeko blokeko herrialde ohiak– NATOko tropak hedatzea mehatxua dela Errusiarentzat[142]. Aldiz, Pew Research Centerren 2017ko txosten batean, inkestatutako poloniarren % 65ek Errusia mehatxu handitzat jo zuten, NATOko herrialde guztietan, batez beste, % 31k hori zioen bitartean[143], eta, 2018an, inkestatutako poloniarren % 67k Polonian AEBko indarrak kokatzearen alde egin zuten[144]. 2016an, Gallupek aztertutako EBE ez diren Europa ekialdeko herrialdeetatik, Serbia eta Montenegro ez beste guztiek aukera gehiago zituzten NATO babes aliantza gisa ikusteko mehatxu gisa baino[145]. Security Studies aldizkarian 2006an egindako ikerketa baten arabera, NATOren hedapenak demokrazia sendotzen lagundu zuen Europa erdialdean eta ekialdean[146]. Txina ere hedapenaren aurka dago[147].

NATOren defentsarako gastuen aurrekontua

Urteetan zehar NATOko kide kopurua handitu izanak ez du defentsako gastuak handitu[148]. Defentsarako aurrekontuak gero eta txikiagoak direnez eta finantza-ekitaterako konpromisoak hobetzeko eta finantza-gastuen eraginkortasuna bultzatzeko asmoz, NATOko kideak Galesko 2014ko Goi-bileran bildu ziren Defentsa Inbertsiorako Konpromisoa ezartzeko[149][150]. Kideek beharrezkotzat jo zuten beren Barne Produktu Gordinaren (BPG) % 2, gutxienez, defentsari ematea, eta defentsako aurrekontuaren % 20, berriz, ekipamendu handiei; horrek barne hartzen du 2024rako defentsa-ikerketara eta -garapenera esleitzea[150].

Defentsa Inbertsiorako engaiamendua gauzatzea oztopatuta dago kideek ez dutelako legezko betebehar lotesleri, Europar Batasuneko lege fiskalngatikk, estatu kideen barne-gastu publikoaren lehentasunngatiek eta borondate politikengatik[149][148]. 2021ean, zortzi estatu kidek lortu zuten BPGren % 2ko ekarpena defentsako gastuaren helburua betetzea[151].

Hirugarren herrialdeekin lankidetzak

Hundreds of soldiers in military uniforms stand behind a line on a tarmac with 14 flags held by individuals at the front.
Partnership for Peacek (PfP) Cooperative Archer moduko ariketa militar multinazionalak egiten ditu. 2007ko uztailean, Tbilisin egin zen NATOko lau kideen 500 militarrekin, PfPko zortzi kiderekin eta Jordania Mediterraneoko Elkarrizketako parte-hartzailearekin[152].
Bakearen Aldeko Lankidetza (PfP ingelesez) programa 1994an sortu zen, eta herrialde bazkide bakoitzaren eta NATOren arteko aldebiko harreman indibidualetan oinarritzen da: herrialde bakoitzak aukera dezake bere parte-hartzearen neurria[153]. Kideen artean, Estatu Independenteen Mankomunitateko egungo eta lehengo kide guztiak daude[154]. Lankidetza Euro-Atlantikoko Kontseilua (EAPC ingelesez) 1997ko maiatzaren 29an sortu zen lehen aldiz, eta berrogeita hamar parte-hartzaile guztien arteko ohiko koordinazio, kontsulta eta elkarrizketarako foroa da[155]. PfP programa, izan ere, Lankidetza Euro-Atlantikoaren hegal operatibotzat hartzen da[153]. Beste hirugarren herrialde batzuek ere harremanetan jarri dira PfP esparruko jarduera batzuetan parte hartzeko, hala nola Afganistanen[156].

Europar Batasunak (EB) 2002ko abenduaren 16an akordio-multzo bat sinatu zuen NATOrekin Berlin Plus akordioari jarraituz. Akordio horrekin, EBri NATOren aktiboak erabiltzeko aukera eman zitzaion nazioarteko krisi batean independenteki jokatu nahi bazuen, NATOk berak jokatu nahi ez izanaren baldintzarekin, lehentasunezko eskubidea deritzona[157] Esaterako, 1982ko Lisboako Itunaren 42. artikuluaren 7. paragrafoak zehazten du: «Estatu kide bat bere lurraldean eraso armatuaren biktima bada, gainerako estatu kideek laguntza betebeharra izango dute beraren aurrean, duten bitarteko guztien bidez». Ituna globalki aplikatzen da berariazko lurraldeetan, NATO, bere 6. artikuluan dioen arabera, Kantzer tropikoaren iparraldeko operazioetara mugatuta dagoen bitartean. PfP programarekin lotuta dauden EBko herrialdeei, esparru bikoitza eskaintzen die[158][159].

Gainera, NATOk lankidetzan jarduten du, eta bere jarduerak eztabaidatzen ditu NATOkoak ez diren beste kide ugarirekin. Mediterraneoko Elkarrizketa 1994an sortu zen Israelekin eta Afrika iparraldeko herrialdeekin antzera koordinatzeko. Istanbuleko Lankidetza Ekimena 2004an iragarri zen Ekialde Hurbilerako elkarrizketa-foro gisa, Mediterraneoko Elkarrizketaren ildo beretik. Lau parte-hartzaileak Golkoko Lankidetza Kontseiluaren bidez ere lotuta daude[160]. 2018ko ekainean, Qatarrek NATOn sartzeko nahia adierazi zuen[161]. Hala ere, NATOk kide izateari uko egin zion (NATOren sorrerako itunaren 10. artikuluaren arabera) Europako herrialde gehiago bakarrik sartu zitezkeela adieraziz[162]. Aldez aurretik, 2018ko urtarrilean, Qatarrek eta NATOk segurtasun akordio bat sinatu zuten elkarrekin[163].

Japoniarekin, 1990ean hasi zen elkarrizketa politikoa, eta, ordutik, pixkanaka, Aliantzak areagotu egin du lankidetza-ekimen horietako bat ez duten herrialdeekiko harremana[164]. 1998an, NATOk harremanen jarraibide orokor multzo bat ezarri zuen, instituzionalizatze formalik onartzen ez duena baina aliatuen lankidetza areagotzeko nahia islatzen duena. Eztabaida zabalaren ostean, 2000. urtean, Aliatuek Kontaktu Herrialdeak terminoa adostu zuten. 2012rako, Aliantzak talde hura zabaldu zuen, zeina pirateriaren aurkako eta teknologia-trukearen gaiak eztabaidatzeko biltzen den mundu osoko bazkideak edo bazkide globalak izenpean[165][166]. Australia eta Zeelanda Berria, biak harremanetarako herrialdeak, baita AUSCANNZUKUS aliantza estrategikoko kideak ere badira, eta harremanetarako herrialdeen eta NATOko kideen arteko eskualde edo aldebiko antzeko akordioek ere lankidetza laguntzen dute. Jens Stoltenberg NATOko idazkari nagusiak adierazi zuen NATOk Txinaren gorakadari aurre egin behar ziola, Australia, Zeelanda Berria, Japonia eta Hego Korearekin lankidetza estua eramanez[167]. Kolonbia da NATOren azken bazkidea, eta Kolonbiak NATOk bazkideei eskaintzen dizkien lankidetza-jarduera osora du sarbidea; Kolonbia izan zen NATOrekin lankidetzan aritu zen Latinoamerikako lehen herrialdea, eta bakarra[168][169].

Egitura

Ipar Atlantikoko Kontseilua 2010ean bildu zen Defentsa/Atzerri ministroaren konfigurazioarekin

NATOko agentzia eta erakunde guztiak administrazio zibilen edo militarren eginkizun exekutiboetan integratuta daude. Gehienetan, aliantza osoaren segurtasun-eginkizuna zuzenean edo zeharka onartzen duten rolak eta funtzioak betetzen dituzte.

Egitura zibilak barne hartzen ditu:

  • Ipar Atlantikoko Kontseilua (NAC ingelesez): NATOn gobernu-aginpide eraginkorra eta erabakitzeko ahalmenak dituen organoa da, estatu kideen ordezkari iraunkorrez edo goi-mailako ordezkariez osatua (Atzerri Arazoetako edo Defentsa ministroak, edo estatu edo gobernuburuak). NAC, gutxienez, astean behin biltzen da, eta NATOren politikei buruzko erabaki nagusiak hartzen ditu. Ipar Atlantikoko Kontseiluaren bilerak idazkari nagusiak zuzentzen ditu, eta, erabakiak hartu behar direnean, kontsentsuz adosten da ekintza[170]. Ez dago gehiengozko boto edo erabakirik. Kontseiluko mahaian edo bere menpeko edozein batzordetan ordezkatuta dagoen estatu bakoitzak bere erabakien burujabetza eta erantzukizun osoa gordetzen du.
  • NATOren egoitza Léopold III. Bulebardean, B-1110 Brusela, Brusela Hiria udalerrian dago[171] Kuartel Nagusiko langileak herrialde kideetako ordezkaritza nazionalez osatuta daude, eta harremanetarako bulego zibil eta militarrak eta ofizialak edo misio diplomatikoak eta herrialde kideetako diplomatikoak barne hartzen ditu, baita estatu kideen Indar armatuetako kideek betetzen dituzten Nazioarteko Langileak eta Nazioarteko Estatu Militarrak ere[172]. NATOren aldeko Gobernuz kanpoko taldeak ere hazi egin dira, hein handi batean, Atlantikoko Kontseilua/Atlantikoko Itunaren Elkartearen mugimenduaren banderapean[173][174].
NATOren bi komando estrategikoen kokapenak —Allied Command Transformation (ACT; marka horiak) eta Allied Command Operations (ACO; marka gorriak)—, azken horren egoitza nagusia Kuartel Nagusi Goreneko Allied Powers Europe (SHAPE) da. Halaber, ACTren mendeko zentroak eta ACOren mendeko komandoak eta indar bateratuko komandoak ere erakusten dira.

Egitura militarrak barne hartzen ditu:

  • Batzorde Militarra (BM) NATOren organoa da, estatu kideen Defentsa Buruzagiek (CHOD ingelesez) osatua eta Ipar Atlantikoko Kontseiluari (NAC), aholkuak ematen dizkio politika eta estrategia militarraren inguruan. CHOD nazionalek, erregularki, beren Ordezkari Militar iraunkorrak (MilRep) ordezkatzen dituzte BMan, askotan, bi edo hiru izar ikur-ofizialak direnak. Kontseilua modura, noizean behin, Batzorde Militarra ere goragoko mailan biltzen da, hots, Defentsa Buruzagien mailan, herrialde bakoitzeko indar armatuetako ofizial militar gorenena. BMa bere presidenteak zuzentzen du, NATOren operazio militarrak zuzentzen dituena. 2008ra arte, Batzorde Militarrak Frantzia kanpoan utzi zuen herrialde horrek 1966an NATOren Aginte Militarreko Egituratik ateratzeko erabakia zela eta, 1995ean berriro sartu zen arte. Frantzia berriro NATOn sartu zenean, ez zegoen Defentsa Planifikatzeko Batzordean ordezkaturik, eta horrek gatazkak sortu zituen haren eta NATOko kideen artean[175]. Hala gertatu zen Irakeko Askatasuna Operazioaren aurreko garaian[176]. Batzordearen operazio-lanak Nazioarteko Estatu Nagusiak babesten ditu.
  • Allied Command Operations (ACO) NATOren komandoa da, NATOren mundu osoko operazioen arduraduna[177].
    • Abiadura Bizkorreko Gorputzek bere baitan hartzen dute, besteak beste: Eurokorps; Alemaniako/Holandako I. Gorputzak, Ipar-ekialdeko Gorputz Multinazionalak; eta NATOko Bidali Bizkorreko Italiako Gorputzak, baita, Prestasun Handiko Itsas Indarrak ere (HRF ingelesez), guztiak Aliatuen Komando Operazioen mendekoak[178].
  • Allied Command Transformation (ACT), NATOko indarren eraldaketa eta prestakuntzaren arduraduna[179].

NATOko erakunde eta agentziak honako hauek dira:

  • NATOren Laguntza Agentziaren egoitza Capellen (Luxenburgo)dago (NATOren Mantentze eta Hornikuntza Agentziaren gunean —NAMSA).
  • NATOren Komunikazio eta Informazio Agentziaren egoitza Bruselan dago, baita NATO Kontratazio Agentzia berria diseinatutako langile-multzo oso txikia ere.
  • 2012an, NATOren Zientzia eta Teknologia Erakunde berri bat sortu zen: Zientzialari Buruak, Elkarlaneko Zientzia eta Teknologiarako Programa Bulegoak eta NATO Itsaspeko Ikerketa Zentroak (NURC) osatua.
  • NATOren Normalizazio Agentzia NATOren Normalizazio Bulegoa (NSO) bihurtu zen 2014ko uztailean[180].

NATOren Batzar Parlamentarioa (NATO PA) NATOrentzat helburu estrategiko zabalak ezartzen dituen organoa da, eta, urtean, bi saiotan biltzen da. NATO PAk zuzenean elkarreragiten du NATOko Kide Iraunkorrak edo enbaxadoreak izendatzen dituzten estatu kideetako gobernu nazionaletako parlamentu-egiturekin. NATOren Batzar Parlamentarioa Ipar Atlantikoko Aliantzako kide diren herrialdeetako legegileek eta hamahiru kide elkartuk osatzen dute. Hala ere, ofizialki, NATOren bestelako egitura bat da, eta NATOko herrialdeetako diputatuekin bat egitea du helburu, NATOko Kontseiluan segurtasun politikak eztabaidatzeko.

NATOko komandanteen legezko agintea

NATO 31 estatu burujabek osatutako aliantza da, eta haien subiranotasun indibidualak ez du eraginik Aliantzan parte hartzeak. NATOk ez du parlamenturik, ez legerik, ez betearazpenik eta ez du herritar indibidualak zigortzeko ahalmenik. Subiranotasun falta horren ondorioz, NATOko komandante baten boterea eta agintea mugatuta daude. NATOko komandanteek ezin dituzte lege-agindu bat ez betetze gisako deliturik zigortu; betebeharra uztea; edo goi-ofizial bati errespetu falta modukoak[181]. NATOko komandanteek mendetasuna espero dute, baina, batzuetan, beren nahiak edo planak UCMJ izeneko jokabide-kode subiranoen mende dauden operadoreen mende jarri behar dituzte. Adibidez, Sir Mike Jackson jeneralaren eta Wesley Clark jeneralaren arteko liskarra izan zen Pristinako aireportuan KFOR-ek egindako ekintzei buruzkoa[182].

NATOko komandanteek, beren mendeko komandanteei, aginduak eman diezazkiokete plan operatiboen (OPLAN), agindu operatiboen (OPORDERs), zuzendaritza taktiko edo zatikako aginduen (FRAGO) eta besteetan. Konpromisorako arau bateratuak bete, eta Gatazka Armatuen Legea bete behar da, uneoro. Baliabide operatiboak agindu nazionalaren mende jarraitzen dute, baina, aldi baterako, NATOren esku uzten dira. Nahiz eta unitate nazional horiek, agintea transferitzeko prozesu formalaren bidez, NATOko komandante operatibo baten mende eta kontrolpean jarri izan, ez dute inoiz beren izaera nazionala galtzen. Nazioko ordezkari nagusiei (esaterako, CDSkoak), txartel gorriren jabe deritze. Oharrak nazioz nazio zenbakitutako oharpenak dira, zeinak NATOko komandanteek kontuan hartu behar dituzten[181].

Erreferentziak

  1. (Ingelesez) «What is NATO?» What is NATO? (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  2. (Ingelesez) Press, Lorne Cook, The Associated. (2017-05-25). «NATO, the world's biggest military alliance, explained» Military Times (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  3. "Animus in consulendo liber". NATO. Archived from the original on 9 January 2017. Retrieved 23 March 2015
  4. (Ingelesez) «Where are Nato troops stationed and how many are deployed across Europe?» The Independent 2022-03-09 (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  5. «"The SIPRI Military Expenditure Database"» web.archive.org 2022-02-24 (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  6. (Ingelesez) NATO. «The Wales Declaration on the Transatlantic Bond» NATO (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  7. (Ingelesez) Erlanger, Steven. (2014-03-26). «Europe Begins to Rethink Cuts to Military Spending» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  8. (Ingelesez) Reuters. (2023-04-05). «Why are Turkey and Hungary against Sweden joining NATO?» Reuters (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  9. «The origins of WEU: Western Union - European organisations - CVCE Website» www.cvce.eu (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  10. "A short history of NATO". NATO. Archived from the original on 26 March 2017. Retrieved 26 March 2017.
  11. "Canada and NATO - 1949". Archived from the original on 8 April 2022. Retrieved 14 April 2022.
  12. (Ingelesez) Findley, Paul. (2011). Speaking Out: A Congressman's Lifelong Fight Against Bigotry, Famine, and War. Chicago Review Press, Incorporated ISBN 978-1-56976-891-4. (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  13. (Ingelesez) The McGraw-Hill Encyclopedia of World Biography: An International Reference Work. McGraw-Hill 1973 ISBN 978-0-07-079633-1. (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  14. «NATO - The first 5 years 1949-1954 - by Lord Ismay, Secretary General of the North Atlantic Treaty Organization - NATO Archives Online» web.archive.org 2017-03-15 (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  15. (Ingelesez) Baldwin, Hanson W.. (1952-09-28). «NAVIES MEET THE TEST IN OPERATION MAINBRACE; Important Role in Defense of Europe Rests With the Combined Fleets» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  16. «NATO: The Man with the Oilcan - TIME» web.archive.org 2012-01-08 (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  17. (Ingelesez) Andrew Glass. «Soviet Union establishes Warsaw Pact, May 14, 1955» POLITICO (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  18. (Ingelesez) «Should the United States Keep Troops in Germany?» The National WWII Museum | New Orleans (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  19. (Ingelesez) NATO. 2023-04-27 (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  20. (Ingelesez) Cody, Edward. (2009-03-12). After 43 Years, France to Rejoin NATO as Full Member. ISSN 0190-8286. (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  21. «Spain and NATO» countrystudies.us (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  22. (Ingelesez) Harding, Luke. (2007-07-15). «Kremlin tears up arms pact with Nato» The Observer ISSN 0029-7712. (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  23. «The Conventional Armed Forces in Europe (CFE) Treaty and the Adapted CFE Treaty at a Glance | Arms Control Association» www.armscontrol.org (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  24. Techau, Jan (2 September 2015). "The Politics of 2 Percent: NATO and the Security Vacuum in Europe". Carnegie Europe. Archived from the original on 23 September 2018. Retrieved 22 February 2021.
  25. Eichler, Jan (2021). NATO's Expansion After the Cold War: Geopolitics and Impacts for International Security. Springer Nature. pp. 34, 35. ISBN 9783030666415
  26. «NATO Expansion: What Gorbachev Heard | National Security Archive» nsarchive.gwu.edu (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  27. (Alemanez) Wiegrefe, Klaus. (2022-02-18). «(S+) Nato-Osterweiterung: Aktenfund von 1991 stützt russische Version» Der Spiegel ISSN 2195-1349. (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  28. (Ingelesez) Baker, Peter. (2022-01-09). «In Ukraine Conflict, Putin Relies on a Promise That Ultimately Wasn’t» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  29. (Ingelesez) RFE/RL. «NATO Announces 70th Anniversary Summit In London In December» RadioFreeEurope/RadioLiberty (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  30. Jing Ke (2008). "Did the US Media Reflect the Reality of the Kosovo War in an Objective Manner? A Case Study of The Washington Post and The Washington Times" (PDF). University of Rhode Island. Archived from the original (PDF) on 23 March 2019.
  31. NATO. "Relations with the Republic of North Macedonia (Archived)". NATO. Archived from the original on 10 March 2015. Retrieved 16 February 2022.
  32. (Ingelesez) Stratton, Allegra. (2008-06-17). «Sarkozy military plan unveiled» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  33. "Defence Planning Committee (DPC) (Archived)". NATO. 11 November 2014. Archived from the original on 22 December 2015. Retrieved 13 August 2016.
  34. "Invocation of Article 5 confirmed". North Atlantic Treaty Organization. 3 October 2001. Archived from the original on 30 December 2012. Retrieved 29 January 2013.
  35. "Counter-piracy operations". North Atlantic Treaty Organization. Archived from the original on 26 May 2011. Retrieved 27 May 2011.
  36. «NATOk munduko erantzun azkarreko indar berezia sortzea baimendu du», EiTB, 2014-09-05
  37. «Stoltenbergek Rasmussen ordezkatu du NATOko idazkaritzan», Berria, 2014-10-01
  38. «NATOko 2.500 soldadu, Lituanian maniobretan», Berria, 2014-11-04
  39. "Statement by the North Atlantic Council following meeting under article 4 of the Washington Treaty". NATO Newsroom. 4 March 2014. Archived from the original on 10 March 2014. Retrieved 2 April 2014.
  40. (Ingelesez) NATO. «The consultation process and Article 4» NATO (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  41. Techau, Jan (2 September 2015). "The Politics of 2 Percent: NATO and the Security Vacuum in Europe". Carnegie Europe. Archived from the original on 12 July 2018. Retrieved 11 July 2018. "Hilabete lehenago (aliantzak Rigan 2006an egin zuen goi-bilera), Victoria Nulandek, orduan AEBk NATOn zuten enbaxadoreak, NATOko defentsa gastuari buruzko % 2ko "zoru ez-ofiziala" deitu zion. Baina NATOko 28 nazioetako gobernu guztiek ez zuten ofizialki onartu maila politiko gorenean: goi-bilera.
  42. (Ingelesez) NATO. «NATO’s military presence in the east of the Alliance» NATO (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  43. (Ingelesez) «U.S. sending 3,000 more troops to Poland amid fresh Ukraine invasion warnings» POLITICO (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  44. (Ingelesez) Reuters. (2022-01-20). «Spain sends warships to Black Sea, considers sending warplanes» Reuters (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  45. (Ingelesez) Reuters. (2022-02-09). «Spain will send four fighter jets and 130 troops to Bulgaria» Reuters (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  46. (Ingelesez) «NATO, G7, EU leaders show unity – DW – 03/25/2022» dw.com (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  47. Gonzalez, Oriana (26 February 2022). "NATO Response Force deploys for first time". Axios. Archived from the original on 20 March 2022. Retrieved 3 April 2022.
  48. (Ingelesez) BIRN. (2022-06-14). «NATO Boosts Forces in East to Deter Russian Menace» Balkan Insight (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  49. Aizpurua, Itziar. «Euskal Herria Bai! Inperialismo-OTAN ez!» Naiz.
  50. Oñate Aiastui, Iker. (2016-3-11). «Protestak antolatu dituzte NATOri ezetza berresteko, erreferendumetik 30 urtera» Argia.
  51. Orzaiz, Ion. (2016-03-12). «Euskal Herriak ezetz esan zuenekoa» Berria.
  52. "NATO's Operations 1949–Present" (PDF). NATO. 2009. Archived (PDF) from the original on 1 March 2013. Retrieved 3 March 2013.
  53. «NATO Handbook: Evolution of the Conflict» web.archive.org 2001-11-07 (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  54. UN Document A/54/549, Report of the Secretary-General pursuant to General Assembly resolution 53/35: The fall of Srebrenica, un.org, Archived 12 September 2009 at the Wayback Machine, accessed 25 April 2015.
  55. (Ingelesez) NATO. 2023-04-27 (Noiz kontsultatua: 2023-04-28).
  56. Tice, Jim (22 February 2009). "Thousands more now eligible for NATO Medal". Army Times. Archived from the original on 7 September 2012. Retrieved 11 April 2012.
  57. «BBC News | Europe | Nato to strike Yugoslavia» news.bbc.co.uk (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  58. (Ingelesez) UN Kosovo mission walks a tightrope. 2004-03-24 (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  59. «Kosovo Report Card - International Crisis Group» web.archive.org 2012-03-04 (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  60. «Macedonia mission a success, says Nato» www.telegraph.co.uk (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  61. "Kosovo Force (KFOR) Key Facts and Figures" (PDF). NATO. 1 December 2013. Archived (PDF) from the original on 25 October 2014. Retrieved 4 September 2014.
  62. «CNN - NATO reaffirms power to take action without U.N. approval - April 24, 1999» www.cnn.com (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  63. «NATO Handbook: Allied Command Atlantic (ACLANT)» web.archive.org 2008-08-13 (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  64. (Ingelesez) Münch, Philipp. (2021-06-01). «Creating common sense: getting NATO to Afghanistan» Journal of Transatlantic Studies 19 (2): 138–166.  doi:10.1057/s42738-021-00067-0. ISSN 1754-1018. (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  65. "NATO Update: Invocation of Article 5 confirmed". Nato.int. 2 October 2001. Archived from the original on 25 August 2010. Retrieved 22 August 2010.
  66. "NATO's Operations 1949–Present" (PDF). NATO. 22 January 2010. Archived (PDF) from the original on 17 May 2013. Retrieved 4 September 2013.
  67. David P. Auerswald, and Stephen M. Saideman, eds. NATO in Afghanistan: Fighting Together, Fighting Alone (Princeton U.P., 2014)
  68. "UNSC Resolution 1510, October 13, 2003" (PDF). Archived (PDF) from the original on 9 October 2010. Retrieved 5 July 2010.
  69. "ISAF Chronology". Nato.int. Archived from the original on 13 November 2010. Retrieved 5 July 2010.
  70. (Ingelesez) «Bloomberg Politics - Bloomberg» Bloomberg.com (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  71. (Frantsesez) «Le Monde - Toute l’actualité en continu» Le Monde.fr (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  72. (Ingelesez) «Reuters | Breaking International News & Views» Reuters (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  73. (Ingelesez) Rasmussen, Sune Engel. (2014-12-28). «Nato ends combat operations in Afghanistan» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  74. (Ingelesez) «NATO to Cut Forces in Afghanistan, Match US Withdrawal» VOA (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  75. (Ingelesez) Graham-Harrison, Emma. (2021-07-13). «Afghanistan stunned by scale and speed of security forces’ collapse» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  76. (Ingelesez) «Taliban surge: EU and NATO in state of shock – DW – 08/16/2021» dw.com (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  77. (Ingelesez) «Afghanistan takeover sparks concern from NATO allies – DW – 08/16/2021» dw.com (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  78. (Ingelesez) «Migration fears complicate Europe’s response to Afghanistan crisis» POLITICO 2021-08-16 (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  79. "Official Website". Jfcnaples.nato.int. Archived from the original on 12 December 2011. Retrieved 29 January 2013.
  80. (Ingelesez) «NATO closes up training mission in Iraq» Reuters 2011-12-17 (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  81. (Ingelesez) «NATO demands halt to Syria aggression against Turkey» Reuters 2012-10-03 (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  82. (Ingelesez) Ford, Dana. (2015-07-26). «Turkey calls for rare NATO talks after attacks along Syrian border» CNN (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  83. «Operation Ocean Shield» web.archive.org 2011-05-13 (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  84. «2009 Operation Ocean Shield News Articles» web.archive.org 2011-04-29 (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  85. "Operation Ocean Shield purpose". 12 July 2016. Archived from the original on 13 September 2016. Retrieved 27 September 2016.
  86. "Statement by the NATO Secretary General on Libya arms embargo". NATO. 22 March 2011. Archived from the original on 28 April 2011. Retrieved 25 March 2011.
  87. "Press briefing by NATO Spokesperson Oana Lungescu, Brigadier General Pierre St-Amand, Canadian Air Force and General Massimo Panizzi, spokesperson of the Chairman of the Military Committee". NATO. 23 March 2011. Archived from the original on 28 April 2011. Retrieved 25 March 2011.
  88. "NATO reaches deal to take over Libya operation; allied planes hit ground forces". Washington Post. 25 March 2011. Archived from the original on 17 February 2013.
  89. (Ingelesez) «Breaking News, World News and Video from Al Jazeera» www.aljazeera.com (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  90. (Ingelesez) «UAE and Qatar pack an Arab punch in Libya operation» The Jerusalem Post | JPost.com (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  91. "NATO strikes Tripoli, Gaddafi army close on Misrata" Archived 12 August 2011 at the Wayback Machine, Khaled al-Ramahi. Malaysia Star. 9 June 2011. Retrieved 9 June 2011
  92. (Ingelesez) Coughlin, Con. «Con Coughlin: NATO's Political Gridlock» WSJ (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  93. (Ingelesez) Twitter. (2011-06-09). «Gates calls for more NATO allies to join Libya air campaign» Los Angeles Times (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  94. Cloud, David S. (9 June 2011). "Gates calls for more NATO allies to join Libya air campaign" Archived 14 March 2022 at the Wayback Machine, Los Angeles Times. Retrieved 9 June 2011
  95. Burns, Robert (10 June 2011). "Gates blasts NATO, questions future of alliance" Archived 5 November 2013 at the Wayback Machine, Washington Times. Retrieved 29 January 2013
  96. (Ingelesez) Birnbaum, Michael. (2011-06-10). «Gates rebukes European allies in farewell speech» Washington Post ISSN 0190-8286. (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  97. (Ingelesez) Aml, Bjoern H.; Press, Associated. (2011-06-10). «Norway to quit Libya operation by August» San Diego Union-Tribune (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  98. (Ingelesez) «Danish planes running out of bombs» Times of Malta (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  99. "Danish Planes in Libya Running Out of Bombs: Report", Defense News. 9 June 2011. Retrieved 11 June 2011
  100. «Navy chief: Britain cannot keep up its role in Libya air war due to cuts» www.telegraph.co.uk (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  101. (Ingelesez) «NATO surprised by pro-Gadhafi resistance - UPI.com» UPI (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  102. "NATO strategy in Libya may not work elsewhere". USA Today. 21 October 2011. Retrieved 22 October 2011.
  103. (Ingelesez) Tharoor, Ishaan. (2012-05-16). «How Many Innocent Civilians Did NATO Kill in Libya?» Time ISSN 0040-781X. (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  104. (Ingelesez) «NATO to advise Libya on strengthening security forces» Reuters 2013-10-21 (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  105. todayszaman.com: "PM: Turkey may invoke NATO's Article 5 over Syrian border fire" Archived 26 June 2015 at the Wayback Machine, 11 April 2012
  106. todayszaman.com: "Observers say NATO's fifth charter comes into play if clashes with Syria get worse" Archived 26 June 2015 at the Wayback Machine, 11 April 2012
  107. todayszaman.com: "NATO says monitoring tension in Turkey-Syria border" Archived 26 June 2015 at the Wayback Machine, 12 April 2012
  108. (Ingelesez) NATO. «The consultation process and Article 4» NATO (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  109. telegraph.co.uk: "Turkey calls for emergency Nato meeting to discuss Isil and PKK" Archived 16 October 2022 at the Wayback Machine, 26 July 2015
  110. nytimes.com: "Turkey and U.S. Plan to Create Syria ‘Safe Zone’ Free of ISIS" Archived 16 October 2022 at the Wayback Machine, 27 July 2015
  111. (Ingelesez) NATO. «Statement by the North Atlantic Council following meeting under Article 4 of the Washington Treaty» NATO (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  112. (Ingelesez) Agencies, Daily Sabah with. (2020-02-28). «Russia denies involvement in airstrikes on Turkish troops in Idlib» Daily Sabah (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  113. «Greece 'vetoes NATO statement' on support for Turkey amid Syria escalation - Armenian News - Tert.am» web.archive.org 2020-03-03 (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
  114. (Ingelesez) NATO. 2023-04-29 (Noiz kontsultatua: 2023-04-30).
  115. "The area of responsibility". NATO Declassified. NATO. 23 February 2013. Archived from the original on 1 June 2013. Retrieved 28 September 2013.
  116. "Washington Treaty". NATO. 11 April 2011. Archived from the original on 16 October 2013. Retrieved 28 September 2013.
  117. Adrian Croft (19 September 2013). "Some EU states may no longer afford air forces-general". Reuters. Archived from the original on 10 May 2013. Retrieved 31 March 2013.
  118. Craig Whitlock (29 January 2012). "NATO allies grapple with shrinking defense budgets". Washington Post. Archived from the original on 30 May 2013. Retrieved 29 March 2013.
  119. "Denmark and NATO - 1949". Archived from the original on 13 April 2022. Retrieved 13 April 2022.
  120. (Frantsesez) «Why the concept of Gaullo-Mitterrandism is still relevant» IRIS (Noiz kontsultatua: 2023-04-30).
  121. (Ingelesez) NATO. «Member countries» NATO (Noiz kontsultatua: 2023-04-30).
  122. "NATO's border with Russia doubles as Finland joins". BBC News. 4 April 2023. Archived from the original on 4 April 2023. Retrieved 4 April 2023.
  123. "NATO Topics: Individual Partnership Action Plans". Nato.int. Archived from the original on 10 March 2013. Retrieved 29 January 2013.
  124. "The law amending the Constitution on the course of accession to the EU and NATO has entered into force | European integration portal". eu-ua.org (in Ukrainian). Archived from the original on 28 September 2020. Retrieved 23 March 2021.
  125. "Brussels Summit Communiqué issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council in Brussels 14 June 2021". NATO. Archived from the original on 21 February 2022. Retrieved 14 June 2021.
  126. "Russia will act if Nato countries cross Ukraine 'red lines', Putin says". The Guardian. 30 November 2021. Archived from the original on 17 December 2021. Retrieved 13 December 2021.
  127. "NATO Pushes Back Against Russian President Putin's 'Red Lines' Over Ukraine". The Drive. 1 December 2021. Archived from the original on 14 December 2021. Retrieved 13 December 2021.
  128. "Putin warns Russia will act if NATO crosses its red lines in Ukraine". Reuters. 30 November 2021. Archived from the original on 19 January 2022. Retrieved 13 December 2021.
  129. "Putin Demands NATO Guarantees Not to Expand Eastward". U.S. News & World Report. 1 December 2021. Archived from the original on 12 December 2021. Retrieved 13 December 2021.
  130. "NATO chief: "Russia has no right to establish a sphere of influence"". Axios. 1 December 2021. Archived from the original on 14 February 2022. Retrieved 13 December 2021.
  131. "Is Russia preparing to invade Ukraine? And other questions". BBC News. 10 December 2021. Archived from the original on 19 December 2021. Retrieved 13 December 2021.
  132. George, Julie A.; Teigen, Jeremy M.. (2008-06-01). «NATO Enlargement and Institution Building: Military Personnel Policy Challenges in the Post-Soviet Context» European Security 17 (2-3): 339–366.  doi:10.1080/09662830802642512. ISSN 0966-2839. (Noiz kontsultatua: 2023-04-30).
  133. Cathcourt, Will (27 March 2014). "Obama Tells Georgia to Forget About NATO After Encouraging It to Join". The Daily Beast. Archived from the original on 16 April 2014. Retrieved 15 April 2014.
  134. Henley, Jon (18 May 2022). "Sweden and Finland formally apply to join Nato". The Guardian. Archived from the original on 18 May 2022. Retrieved 18 May 2022.
  135. Emmot, Robin; Siebold, Sabine (5 July 2022). "Finland, Sweden sign to join NATO but need ratification". Reuters. Archived from the original on 5 July 2022. Retrieved 6 July 2022.
  136. "When will Sweden and Finland join NATO? Tracking the ratification process across the Alliance". 8 August 2022. Archived from the original on 28 September 2022. Retrieved 16 September 2022.
  137. "Návrh na vyslovenie súhlasu Národnej rady Slovenskej republiky s Protokolom k Severoatlantickej zmluve o pristúpení Fínskej republiky (tlač 1086) - tretie čítanie. Hlasovanie o návrhu uznesenia". K NR SR. 27 September 2022. Archived from the original on 27 September 2022. Retrieved 27 September 2022.
  138. "Návrh na vyslovenie súhlasu Národnej rady Slovenskej republiky s Protokolom k Severoatlantickej zmluve o pristúpení Švédskeho kráľovstva (tlač 1087) - tretie čítanie. Hlasovanie o návrhu uznesenia". K NR SR. 27 September 2022. Archived from the original on 27 September 2022. Retrieved 27 September 2022.
  139. Erlanger, Steven (30 March 2023). "The Latest: War in Ukraine: Finland Clears Last Hurdle to Join NATO, Reshaping Balance of Power". The New York Times. ISSN 0362-4331. Archived from the original on 31 March 2023. Retrieved 31 March 2023.
  140. Klussmann, Uwe; Schepp, Matthias; Wiegrefe, Klaus (26 November 2009). "NATO's Eastward Expansion: Did the West Break Its Promise to Moscow?". Spiegel Online. Archived from the original on 5 April 2014. Retrieved 7 April 2014
  141. "Medvedev warns on Nato expansion". BBC News. 25 March 2008. Archived from the original on 21 April 2010. Retrieved 20 May 2010.
  142. Levada-Center and Chicago Council on Global Affairs about Russian-American relations Archived 19 August 2017 at the Wayback Machine. Levada-Center. 4 November 2016.
  143. "Pew survey: Russia disliked around world; most in Poland, Turkey see Kremlin as major threat". Kyiv Post. 16 August 2017. Archived from the original on 23 March 2019. Retrieved 4 September 2018.
  144. "NATO summit: Poland pins its hopes on the USA". Deutsche Welle. Archived from the original on 4 September 2018. Retrieved 4 September 2018.
  145. Smith, Michael (10 February 2017). "Most NATO Members in Eastern Europe See It as Protection". Gallup. Archived from the original on 4 September 2018. Retrieved 4 September 2018.
  146. Epstein, Rachel A.. (2005-01-01). «Nato Enlargement and the Spread of Democracy: Evidence and Expectations» Security Studies 14 (1): 63–105.  doi:10.1080/09636410591002509. ISSN 0963-6412. (Noiz kontsultatua: 2023-04-30).
  147. "China joins Russia in opposing Nato expansion". BBC News. 4 February 2022. Archived from the original on 17 February 2022. Retrieved 4 February 2022.
  148. Techau, Jan. "The Politics of 2 Percent: NATO and the Security Vacuum in Europe". Carnegie Europe. Archived from the original on 23 September 2018. Retrieved 23 August 2022.
  149. Alozious, Juuko. (2022-05-19). «NATO’s Two Percent Guideline: A Demand for Military Expenditure Perspective» Defence and Peace Economics 33 (4): 475–488.  doi:10.1080/10242694.2021.1940649. ISSN 1024-2694. (Noiz kontsultatua: 2023-04-30).
  150. NATO. "Wales Summit Declaration issued by NATO Heads of State and Government (2014)". NATO. Archived from the original on 23 August 2022. Retrieved 23 August 2022.
  151. NATO. "Defence Expenditure of NATO Countries (2014-2021)". NATO. Archived from the original on 23 August 2022. Retrieved 23 August 2022.
  152. "Cooperative Archer military exercise begins in Georgia". RIA Novosti. 9 July 2007. Archived from the original on 7 January 2014. Retrieved 3 December 2013.
  153. "Partnership for Peace". Nato.int. Archived from the original on 1 March 2011. Retrieved 3 March 2011.
  154. "Nato and Belarus – partnership, past tensions and future possibilities". Foreign Policy and Security Research Center. Archived from the original on 20 October 2013. Retrieved 25 November 2010.
  155. "NATO Topics: The Euro-Atlantic Partnership Council". Nato.int. Archived from the original on 24 October 2010. Retrieved 22 August 2010.
  156. "Declaration by the North Atlantic Treaty Organization and the Islamic Republic of Afghanistan". Nato.int. Archived from the original on 8 September 2010. Retrieved 22 August 2010.
  157. Boxhoorn, Bram (21 September 2005). "Broad Support for NATO in the Netherlands". ATA Education. Archived from the original on 18 February 2007. Retrieved 7 July 2022.
  158. Howorth, Jolyon. "Strategic Autonomy and EU-NATO Cooperation: A Win-Win Approach". Cairn Info. Archived from the original on 28 February 2022. Retrieved 14 April 2023.
  159. "Official Journal of the European Union". EUR-Lex. 7 June 2016. Archived from the original on 21 March 2023. Retrieved 14 April 2023.
  160. "NATO Partner countries". Nato.int. 6 March 2009. Archived from the original on 5 August 2011. Retrieved 15 June 2011.
  161. "Qatar eyes full NATO membership: Defense minister". The Peninsula. 5 June 2018. Archived from the original on 2 October 2019. Retrieved 11 September 2019.
  162. "Nato rejects Qatar membership ambition". Dhaka Tribune. 6 June 2018. Archived from the original on 2 December 2019. Retrieved 11 September 2019.
  163. "Qatar signs security agreement with NATO". NATO. 16 January 2018. Archived from the original on 1 October 2019. Retrieved 11 September 2019.
  164. "NATO Topics:NATO's relations with Contact Countries". www.nato.int. Archived from the original on 10 September 2013.
  165. "NATO PARTNERSHIPS: DOD Needs to Assess U.S. Assistance in Response to Changes to the Partnership for Peace Program" (PDF). United States Government Accountability Office. September 2010. Archived from the original (PDF) on 18 June 2013. Retrieved 27 August 2013.
  166. "Partners". NATO. 2 April 2012. Archived from the original on 7 October 2012. Retrieved 12 October 2012.
  167. "NATO needs to address China's rise, says Stoltenberg". Reuters. 7 August 2019. Archived from the original on 14 August 2019. Retrieved 11 September 2019.
  168. "Relations with Colombia". nato.int. 19 May 2017. Archived from the original on 21 May 2017. Retrieved 20 May 2017.
  169. "Colombia to be NATO's first Latin American global partner". Reuters. 26 May 2018. Archived from the original on 18 August 2022. Retrieved 14 April 2023.
  170. "Topic: Consensus decision-making at NATO". NATO. 5 July 2016. Archived from the original on 25 February 2022. Retrieved 25 February 2022.
  171. "NATO homepage". Archived from the original on 26 March 2009. Retrieved 12 March 2006.
  172. "NATO Headquarters". NATO. 10 August 2010. Archived from the original on 13 September 2010. Retrieved 22 August 2010.
  173. Small, Melvin (1 June 1998). "The Atlantic Council—The Early Years" (PDF). NATO. Archived (PDF) from the original on 3 March 2016. Retrieved 15 November 2015.
  174. "Atlantic Treaty Association and Youth Atlantic Treaty Association". NATO. 7 April 2016. Archived from the original on 30 October 2021. Retrieved 11 March 2022.
  175. "France to rejoin NATO command". CNN. 17 June 2008. Archived from the original on 5 December 2013. Retrieved 4 September 2013.
  176. Fuller, Thomas (18 February 2003). "Reaching accord, EU warns Saddam of his 'last chance'". International Herald Tribune. Archived from the original on 12 October 2007. Retrieved 15 July 2007.
  177. "About us". Supreme Headquarters Allied Powers Europe. Archived from the original on 8 March 2022. Retrieved 6 March 2022.
  178. "The Rapid Deployable Corps". NATO. 26 November 2012. Archived from the original on 10 September 2013. Retrieved 4 September 2013.
  179. "Who We Are". Allied Command Transformation. Archived from the original on 6 March 2022. Retrieved 6 March 2022.
  180. "NATO Standardization Office (NSO)". NATO. Archived from the original on 7 March 2022. Retrieved 7 March 2022.
  181. Randall, Thomas E. (July 2014). "Legal Authority of NATO Commanders" (PDF). NATO Legal Gazette (34): 39–45. Archived (PDF) from the original on 29 August 2021. Retrieved 29 August 2021.
  182. Jackson, General Sir Mike (4 September 2007). "Gen Sir Mike Jackson: My clash with Nato chief". Telegraph Media Group Limited. Archived from the original on 10 January 2022.

Aipatutako lanak

Irakurketa gehiago

  • Atlantic Council of the United States (August 2003). "Transforming the NATO Military Command Structure: A New Framework for Managing the Alliance's Future" (PDF). Archived from the original (PDF) on 3 October 2012.
  • Axelrod, Robert, and Silvia Borzutzky. "NATO and the war on terror: The organizational challenges of the post 9/11 world." Review of International Organizations 1.3 (2006): 293–307. online
  • Borawski, John, and Thomas-Durell Young. NATO after 2000: the future of the Euro-Atlantic Alliance (Greenwood, 2001).
  • Hastings Ismay, 1st Baron Ismay (1954). "NATO: The First Five Years". Paris: NATO. Archived from the original on 15 March 2017. Retrieved 4 April 2017
  • Hendrickson, Ryan C. "NATO's next secretary general: Rasmussen's leadership legacy for Jens Stoltenberg." Journal of Transatlantic Studies (2016) 15#3 pp 237–251.
  • Pedlow, Gregory W. "Evolution of NATO's Command Structure 1951–2009" (PDF). aco.nato.int. Brussels(?): NATO ACO. Archived from the original (PDF) on 21 July 2011. Retrieved 18 February 2015.
  • Sayle, Timothy Andrews. Enduring Alliance: A History of NATO and the Postwar Global Order (Cornell University Press, 2019) online review.
  • "NATO at 70: Balancing Collective Defense and Collective Security," Special issue of Journal of Transatlantic Studies 17#2 (June 2019) pp: 135–267.
  • NATO Office of Information and Press, NATO Handbook : Fiftieth Anniversary Edition, NATO, Brussels, 1998–99, Second Reprint, ISBN 92-845-0134-2

Ikus, gainera

Kanpo estekak

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.