Intersekzionalitate

Venn

Intersekzionalitatea kategoria sozialak eta kulturalak nola lotzen diren aztertzeko teoria gisa defini daiteke. Generoaren, arrazaren, etniaren, desgaitasunaren, sexualitatearen, klasearen eta nazionalitatearen arteko harremanak aztertzen ditu.[5] Intersekzionalitatea klase, genero, arraza, etnia, sexualitatea eta bestelako egituren arteko elkarreraginen ondorioz jasotako zapalkuntza eta pribilejio harreman konplexuez solasten da. Baliagarria izan da desberdintasun soziorrazialen kontzeptualizazioa gainditzeko, emakumeen diskriminazio-irizpideak bateratzearen, bat egitearen edo gehitzearen emaitza gisa. Era berean, baliagarria izan da "emakume" unibertsalaren eredu hegemonikoari aurre egiteko, eta emakume pobreen eta arrazializatuen esperientziak ulertzeko, historikoki eraikitako menderatze-testuinguruetan sexu/generoaren, klasearen eta arrazaren arteko intersekzio dinamikoaren emaitza gisa.[3]

Intersekzionalitatea ohiko pentsamoldeak nahasteko erresistentzia jakintza mota bat da (…) Justizia sozialaren aldeko borroketan errotua, dominazioari aurre egiteko, imajinario kritikoak bultzatzeko, eta aldaketarako modelo kolektiboak eratzeko tresna bat. (Vivian M. May) [6]

Pertsona baten elementu edo ezaugarri bakoitza beste elementu guztiekin batera ikusteak norberaren identitatea osoki ulertzen lagunduko du, bai eta dimentsio anitzeko oinarri batetik bidegabekeria sistematikoak eta desberdintasun sozialak nola gertatzen diren ere.[7]

Ikuspegi intersekzionala gure egiten badugu, jabetzen bagara diskriminazio-ardatzak gure gorputzean nola gurutzatzen diren, horrek “bakarrak” egiten gaituela ohartuko gara.[8]

Azterketa intersekzionalek bi gai uzten dituzte agerian: lehenik eta behin, emakume desberdinek bizi izan dituzten sexismo-esperientzien ugaritasuna, eta, bigarrenik, marjinazioa eta diskriminazioa pairatzen ez dituzten posizio sozialak, araua bera gorpuzten dutelako, hala nola maskulinitatea, heteronormatibitatea edo zuritasuna. Bi alderdi horiek azaltzean, azterketa mota horrek ikuspegi berriak eskaintzen ditu. Ikuspegi horiek ez dira aprobetxatuko, baldin eta horien erabilera mugatzen bada menderatze gurutzatuaren ikuspegi juridiko eta formalistara, edota gizarte-harremanetara — generoa, arraza, klasea —, esku-hartze sozialeko sektore gisa.[3]

Lucas Plateroren aburuz, intersekzionalitatea pribilejioak eta zapalkuntzak ulertzeko eta horiei aurre egiteko tresna analitiko erabilgarria da, haren bitartez, lau elementuri heltzen laguntzen duelako:[6]

• errealitatea aztertzeko darabiltzagun kategoria analitikoak kritikoki aztertzen
• kategoria edo egitura sozialen artean ematen diren harremanak nolakoak diren azaltzen
• pentsaezinak diren errealitate eta arazo sozialak ikusezinak direla erakusten
• edozein begiradak botere harremanetan ezkutatzen duen kokapena kontutan hartzen eta horren inguruko ardura hartzen.

Intersekzionalitateak badu transformatzeko ahalmena, ohartzen zaren neurrian ez zarela zeu bakarrik, baizik eta zu, ezaugarri batzuekin, abagune batean, beste pertsona batzuekiko harremanean... Beraz, aukera ematen du norbere buruaz beste modu batera pentsatzeko. (Lucas Platero)[9]

Elsa Dorlin filosofoarentzat intersekzionalitatearen teoriak dominaziorako bi hurbilketen artean mugitu dira: analitikoa bat eta fenomenologikoa bestea. Lehen ikuspegitik, dominazio oro, definizioz, klasearen, sexuaren eta arrazaren menderatzea da, eta zentzu horretan, berez, intersekzionala da, generoa ezin baita arraza eta klasetik koherenteki bereizi. Bigarren ikuspegitik, dominazioaren esperientzia da intersekzionala dena. Dominazio oro definizioz intersekzionala dela dioen ideiak esan nahi du, adibidez, genero, arraza eta klase harremanek sortzen dituztela emakume zuri eta aberatsak zein emakume pobre eta beltzak. Hau horrela denik onartzeko zailtasunak dituzte lehenengoek, klase eta kolore pribilegiodunak, horiek sortzen dituzten klase, arraza eta sexu erlazio inbrikatuak ez dituztelako hautematen ezta esperimentatzen ere; bigarrenek, aldiz, bai.[3]

Emakumeen Eskubideen eta Garapenaren aldeko Elkartearentzat (AWID ingelesez) genero-justiziarako eta justizia ekonomikorako tresna analitikoa da eta generoa beste identitate batzuekin nola gurutzatzen den eta gurutzaketa horiek zapalkuntza- eta pribilegio-esperientzia bakunak sortzen nola laguntzen duten aztertzeko, ulertzeko eta erantzuteko balio du. Identitate sinpleko politiken alternatiba bat da, talde barruko ezberdintasunen eta gizarte-kategorien arteko erlazioen berri ematen duena. Era berean, diskriminazio asko jasaten dituzten subjektuen bazterketa-jardunbideak bistaratzeko eta salatzeko tresna politikoa da.[10]

80. hamarkadan Estatu Batuetan aktibismo antiarrazistek eta arrazismo erakundetuak astindutako testuinguru nahasietatik proposatu zuen Kimberlé Williams Crenshaw-k intersekzionalitatearen metafora. Ekarpena Teoria Kritikoaren koordenadetan kokatzen da, hain zuzen ere Black Feminism [Feminismo Beltza] eta Critical Race Theory [Arrazaren Teoria Kritikoa] pentsamendu eta aktibismo tradizioan. [6] Jurista eta irakasle afroamerikarrak intersekzionalitatea pertsona bakoitzak, kategoria sozial ugaritako kide izateagatik, zapalkuntzak jasan edo pribilegioak izateko fenomeno gisa definitu zuen.[11] Lege-kasu zehatz baten eztabaidaren esparruan sortu zen, General Motors konpainia estatubatuarreko emakume langile beltzek izandako zapalkuntza-dimentsio anitzen ikusezintasun juridikoa agerian uzteko helburuarekin. Ideia horrekin, Crenshawk-ek nabarmendu nahi izan zuen Estatu Batuetan emakume beltzak arraza- eta genero-arrazoiengatiko indarkerien eta diskriminazioen eraginpean zeudela, eta, batez ere, kategoria juridiko zehatzak sortu nahi zituen, askotariko diskriminazioei aurre egiteko tresnak izateko. Crenshawk argitu izan du berak intersekzionalitatearen aplikazio praktikorako erabiltzen duela, eta bere asmoa ez zela inoiz zapalkuntza orokorraren teoria bat sortzea izan, baizik eta ez-egite juridikoak eta desberdintasun zehatzak aztertzeko erabilera praktikorako kontzeptu bat.[3]

Intersekzionalitatea edota zapalkuntza anizkoitzak - Patricia Hill Collins.

Patricia Hill Collins izan zen intersekzionalitateaz paradigma gisa hitz egiten lehena.[3] Aldaketa sozialaren beharraren ikuspuntutik egiten du lan. [4] Soziologo afroamerikarrak proposatu zuen dominazio-matrizearen figurak (2000, 2017) intersekzionalitatearen dimentsioetan sakondu zuen. Matrizeak egiturari egiten dio erreferentzia, agerian jarriz zein modutara antolatzen diren testuinguru zehatzetan taldeen arteko botere harremanak eta hiru premisa hartzen ditu oinarri:

• erresistentzia eta dominazioa testuinguru desberdinetan era desberdinean antolatzen dira.
• testuinguru partikular batetan egitura edo kategoria batzuk beste batzuk baino gehiago gailenduko dira.
• erresistentzia eta dominazioa aldi berean aritu daitezke, pribilejio eta opresio harreman kontraesankorrak jarriz agerian.

Dominazio-matrizeak opresio intersekzionalak ulertu eta kokatzeko testuinguruaren zentralitatea adierazten du eta, gainera, testuinguru bakoitza prozesu historiko eta sozial partikularren produktu da, pribilejio eta opresio harremanen antolaketa baldintzatuz.[6] «Matrix of domination» izenez ezagutzen duen honek gizarte batean dagoen boterearen antolakuntzari egiten dio erreferentzia eta zapalkuntza ezberdinak modu dinamikoan erakutsi nahi ditu. Collinsek gaineratzen du testuinguru, leku bakoitzak matrize ezberdinak dituela, baina, zerbait konkretua diseinatu nahi baldin bada, hau da, zapalkuntzak irauliko dituzten ekinbideak eraiki nahi baldin badira, matrizea aurkitzea ezinbestekoa dela. Matrizearen barruan, sistemek elkarri eragiten diotela dio eta matrize horrek hiru maila ezberdinetan eragiten duela: pertsonalean, taldekomunitatekoan eta instituzionalean.[4]

Ange Marie Hancock izan zen paradigma honen formalizazioa proposatu zuena, aldi berean teoria arauemailea eta ikerketa enpirikoa biltzen dituen multzo bezala ulertua. Horretarako, Hancockek oinarrizko sei oinarri identifikatu zituen, banaketa-justiziaren, boterearen eta gobernuaren arazoei erantzun eta egoera zehatz eta espezifikoak aztertzeko: 1. Arazo eta prozesu politiko konplexu guztietan, desberdintasun bat baino gehiago dago inplikatuta. 2. Kategoria guztietan jarri behar da arreta, baina kategorien arteko erlazioak aldakorrak dira eta galdera enpiriko irekia izaten jarraitzen dute. 3. Kategoria bakoitza askotarikoa da. 4. Diferentzia-kategoriak faktore indibidual eta instituzionalen ekoizpen dinamiko gisa kontzeptualizatzen dira, eta bi mailetan zalantzan jartzen eta ezartzen dira. 5. Ikerketa intersekzional batek kategoriak aztertzen ditu hainbat analisi mailatan eta horien arteko elkarrekintzak galdekatzen ditu. 6. Intersekzionalitateak, paradigma gisa, garapen teorikoak eta enpirikoak behar ditu.[3]

Harreman sozialen izaera dinamikoa eta sexu, arraza, klase triptikoaren azpian oso azkar subsumitzen diren antagonismoen konplexutasunaren berri emateko, Daniele Kergoatek, ikuspegi feminista materialista batetik, harreman sozialak konsubstantzialak eta koestentsiboak direla kontuan hartzeko beharra planteatu zuen. Konsubstantzialak dira, efektu analitikoetarako ez bada, sekuentzialki zatitu ezin diren esperientziak sortzen dituzten heinean, eta koestentsiboak dira, elkarren artean koproduzitzen direlako. Batzuetan, generoak klasea sortzen du, genero-desberdintasunek lan-eremuan estratifikazio sozialak sortzen dituztenean bezala. Beste batzuetan, genero-harremanak arrazaren gizarte-harremanak indartzeko erabiltzen dira, hala nola gizon indigenak feminizatzen direnean edo gizon beltzak hipermaskulinizatzen direnean; alderantziz, arraza-harremanek genero-harremanak dinamizatzeko balio dute, hala nola arraza-irizpideetatik abiatuta feminitateen eta maskulinitateen arteko hierarkiak sortzen direnean.[3]

Afroamerikarrez gain beste jatorri etniko batzuetako emakumeek ere ekarpenak egin dizkiote intersekzionalitateari eta genero-harremanekin batera, klase-harremanak, arrazakeria, lesbofobia, kolonizazioaren eraginak, deskolonizazioa, nazioz haraindiko migrazioak eta beste hainbat gai ere aztertu dituzte. Maria Lugonesek gogoratu du modernitatean hasitako eraldaketa zibilizatorioak memoriaren kolonizazioa eragin zuela, eta ondorioz, pertsonek beren buruari buruz zuten ideiarena, subjektuarteko harremanarena, mundu espiritualarekikoa, lurrarekikoa, errealitatearen ikusmoldearena eta erakunde sozial, ekologiko eta kosmologikoena. Generoa dekolonizatzeak zapalkuntza versus erresistentzia harreman historikoa ulertzea esan nahi du, bai eta jakitearen eta izatearen arrazializazioaren aurkako jardunbideak, kolonialismoak, heterosexualitatea, patriarkatua eta kapitalismoa ulertzea ere, esperientzia soziala eraldatzeko helburuarekin.[10]

• Fernandez, June. Zer egin gure pribilegioekin? (Argia, 2015)
• Beldur Barik: Intersekzionalitate kategoria