Ignacio Zuloaga

Alabaina, horietan baino arreta handiagoa jartzen zuen aitaren lantegiko marrazkietan, eta oso gazterik agertu zuen pintore izateko gogoa. Noski, ez zen hori gurasoek semearengan jarrita zeukaten asmoa, aitak ingeniari eta amak arkitekto nahi baitzuten ikusi. Asmoak asmo, eta horren gainean aita-semeen artean zituzten tirabirak gorabehera, hamazazpi urterako koadroak erakusketetara bidaltzen hasia zen Ignacio (1887an Madrilgo Erakusketa Nazionalera, lehenengoa). 1888an, aita bere negozioetarako Madrila joan zen batean, Pradoko Museoa ikustera joan zen, eta hango klasikoekin, Goyarekin eta gainerakoekin liluratua geratu ez ezik, Velázquezen nanoak eta Grecoren zaldunetako bat kopiatzen aritu zen. Pinturarako zaletasuna handiagotu baino ez zion egin bidaia horrek, eta Arrateko itsua eta Eibarko iturria koadroak margotu zituen urte horretan berorretan.

Handik hara, hurrengo urtean Erromara joatea erabaki zuen eta, ez aitak kontra egin gabe baina, han eman zituen 6-8 hilabete, probetxu handirik gabe, dirudienez. Zernahi moduz ere, Parisa aldatu, Montmartren bizitzen jarri eta hango giroan sartzen hasia zen 1890ean. Parisko artisten artean, inpresionismorako joera zen nagusi, zenbait pintore gazte joera berrien bila hasia bazen ere jadanik. Parisen eman zituen bi urte horiek (1892-1895) erabakigarriak izan ziren: Puvis de Chavannes, Gervaux eta Carrière pintore ospetsuek La Palette akademian ematen zituzten klaseetara joanez eta Montmartreko bere estudioan gogor lan eginez, gero adiskide min izango zituen Pablo Uranga arabar pintorearen, Paco Durrio eskultorearen, Rusiñolen eta Kataluniako beste zenbait artistaren ezaupidea egin zuen, batetik, eta joera berriak nondik nora zebiltzan jakin zuen, bestetik. Orduan ezagutu zituen Gauguin, Van Gogh eta Toulouse-Lautrec ere.

San Millango sorginak, 1907.

Hogeita bat-bi urterekin, horiek inguruan zituela, eta, egin zuen bezala, horietako pintore handi batzuen ondoan Le Barc de Bouteville arte merkatari famatuaren dendan bere koadroak erakutsi izanik (1891), gauza zaila zen inpresionismoak ukitu gabe geratzea. Batez ere Degasen tonu grisek liluratu zuten Zuloaga, ez inpresionisten margo lauso eta horien koadroetako sentiberatasunak.

Bi urteren buruan, Parisko joeretatik komeni zitzaiona hartu, egindako ezaupideekin harremanak loturik utzi, eta bidenabar Ingalaterrara eta Italiara bisita bana eginik, giroz aldatzea erabaki zuen, izan ere hango joerek bere barruan leku asko hartzen ari zitzaizkiola eta bere bidea izakien ageriko itxura ez baina barruko arnasa adieraztea zela iruditzen baitzitzaion.

Halabeharrez edo, 1892an Sevillara joan-etorri bat egiteko aukera izan zuen, Eibarren oporretan zegoela, eta hango argiak eta giroak liluratu zuen. 1893a ere Parisen eman zuen, baina ahal zuen azkarren Sevillara aldatu zen —gogoz ere—, eta hango giroa hobekiago beretu eta pintatzearren, ijito argotaren hiztegi bat erosita hori ikasten eta Manuel Cardona El Panaderoren zezenketa eskolara joaten hasi zen; zezenketa batean parte ere hartu zuen. Ordutik 1898 arteko koadro gehienetan, Andaluziako argia, giroa eta pertsonaiak(toreatzaileak, ijitoak, nekazariak) pintatu izan zuen.

Anita Ramirez, beltzez erretratua.

1895eko Boutevilleren dendako erakusketan oso harrera ona izan zuten, besteak beste, Emakume ijitoaren barrea, Dotoretasuna eta Pelando la pava koadroek, bai kritikoen eta baita bildu ziren artisten aldetik ere, eta berdin Bartzelonako 1896ko eta 1898ko erakusketetan, Bi adiskideak eta Zezenketaren bezpera koadroek. Batekin lehenengo onenaren domina eta bigarrenarekin onenaren domina eman zioten erakusketa horietan. Garai horretakoak ditu, halaber, Nire aita bere lantegian, Alcalá Guadairako emakumea eta Grisen estudioa obrak ere.

Errealismo zehatzean eta irudiak margo huts bihurtzeko joeran erori gabe, elementu bakoitzari barrutik zerion indarra agertzen saiatu zen garai horretan. Eta koloreak ere, argiak (gehienetan, horiak, kremak, urdinak eta grisak) nahiz kontrasteko ilunak (marroiak eta beltzak) oso zuzen taxutu izan zituen elkarrekin. Nabari da koadro baten habe diren elementuak, marrazkia, margoen erabilera eta espazioen antolaketa eskuaren nahiera jarri samarrak zituela jadanik, baina ez kanpoko eta barruko bazter guztiak arakatuak, eta ezta gauzen barruko muina atzeman beharra ere asea; izan ere 1898an Segoviara osabari bisita egitera joan eta, urte batzuk lehenago Sevillak bezala, erabat gogoa berendu baitzioten Segoviako paisaiek eta hango jendearen izateko nahiz bizitzeko era gogor zorrotzak. Tipikotasunaren alde berri bat-edo ikusi zuen han, eta Sevillatik Segoviara aldatu zen urte berean.

Jende bitxia edo traketsa (nanoak, nekazariak), paisaia lehorrak eta kolore ilunak aukeratu eta erabili izan zituen laztasun hura adierazteko. Dramatismoa, inoiz Goya eta Velázquez gogorarazten dizkiguna, da nagusi orduko koadroetan eta handik aurrera egin zituen askotan. Besteak beste, Nire lehengusinak, Nire osaba eta nire lehengusinak, Torquemadako alkatea eta haren ondokoak, Segoviako tipoa koadroak dira garai horretakoen lekuko.

Zuloaga irakurtzen (1893), Pablo Urangaren margolana.

1899an, berriz ere Parisa (Salon de la Société Nationalera) jo zuen aurkikuntza horren arabera egindako obrekin. Aurreko guztietan ez bezalako arrakasta izan zuen, Mi tío y mis primas izeneko obrarekin, batik bat.

Hain ere hala, non 1895az gero Zuloagaren erdi andregai zen Valentine Dethomasen gurasoek ere (bankagizon diruduna zen aita) alabari orduan utzi baitzioten Zuloagarekin ezkontzen. Handik aurrera, ordu arteko bizimodu alderraia utzi eta udazkena Segovian, negua Parisen eta gainerakoa Madrilen ematen hasi zen. Bestalde, bere obra Europako erakusketa handi guztietan aurkeztera animatu zuen arrakasta horrek: besteak beste, Dresdenen, Venezian eta Düsseldorfen aurkeztu zuen hurrengo urteetan. Bere buruarengan konfiantza handiagoa ere hartu zuen aldi berean.

1906tik Lehen Mundu Gerra bitartekoa izan bide da Zuloagaren heldutasuneko aldia. Parisen eta Segovian etxe berri bana hartu eta lanari ekin zion. Espainiarekin zerikusirik zuten gaiak margotu zituen batik bat: neotremendista kutsuko Kristo Odoletakoaren kofradia, estilo beretsuko Gregorio de Sepúlveda, Gregorio el Botero eta beste. Baina ez horrelakoak bakarrik, zeren hartu zuen ospearekin jende handi dirudun asko hasi baitzitzaion erretratuak egiteko eskatzen, estatubatuar andre dirudunak, gero Ameriketan ezagutaraziko zutenak besteak beste. Aldi horretakoak ditu Noaillesko kondesaren erretratua, Maurice Barresena eta 1909an eta 1924an bere koadroak New Yorka eramango zituen Lydig andrearena. New Yorken ez ezik Estatu Batuetako zenbait hiri nagusitan eta Habana, Mexiko eta Buenos Airesen aurkeztu zen Zuloagaren lana. Bigarren aldian, Zuloaga bera eraman nahi izan zuen Lydig andreak, eta Pablo Uranga lagun zuela joan zen. Handia izan zen bigarren horretan New Yorken izan zuen arrakasta, 75.000 ikusle igaro baitziren 5. hiribideko Reinhardt galeriatik.

1911an Erromako Nazioarteko Erakusketan sari nagusia jaso zuen; paradoxikoki, Italiako gobernuak deituta parte hartu zuen bertan, Espainiako ordezkaritzak ez baitzuen gonbidatu. Handik bueltan, Eibarren omenaldi handia egin zioten.[4]

Estatu Batuetatik itzultzean, Zumaian bizitzen jarririk, enkarguzko lanak alde batera-edo utzi eta gogokoago zituenak egiteari lotu zitzaion: aspaldidanik lagun zituen toreatzaileen (Belmonte, Ortega) eta 98ko belaunaldiko lagunen erretratuak (Unamuno, Julio Beobide eskultorea, Falla, Azorín) eta Aragoiko, Nafarroako eta beste zenbait lekutako paisaiak.

Konposizio handiak alde batera utzi eta koadro intimistagoak egin zituen aurrerantzean. Zuloagaren obran ez da, noski, garai bertsuko Picasso eta Mirórenetan bezalako berrizaletasunik nabari, baina bai halako barrutik zetorkion indar eta zintasun berezi bat. Arrazoiren bat bada, zernahi dela ere, Euskal Herriko geroko hainbat pintorerengan izan duen adinako eragina izateko.

Espainiako Gerra Zibilarekin batera Francisco Franco errebelde eta gero diktadorearen aldeko jarrera sutsua hartu zuen. Esan daiteke urte haietan haren heriotza gertatu arte, 1945an, Zuloagaren lan nagusiak diktaduraren laudorioak izan zirela; esaterako Valle de los Caídosen lanetan lagundu zuen, Francoren erretratua eta Millan-Astrayren erretratua egin zituen... Frankismoak margolariaren irudia kanpoko propaganda kanpainetan erabili zuen.[5]

Frankismoaren aldeko jarrera hori gerra amaitu aurretik ere hasi zen. 1938rako pintatua zuen Toledoko Alkazarraren setioko heroiei eskainitako margoa, zeina, kritikariren baten iritziz, "nolabait Picassoren Gernika-ren antitesia dena, bai apustu estetikoan, baita, bistan denez, politikoan ere"[6]. 1938an bertan eman zioten Benito Mussolini saria Venezian. Halaber, Francok Hitlerrengana hurbildu nahi izan zuenean, Zuloagaren hiru margo oparitu zizkion.

Dena dela, bada honen inguruko beste hipotesi bat. Horrela dio Ismael Manterolak: "Zer egin behar zuen Zuloagak? Francori ezetz esan? Ez zuela pintatuko bere erretratua? Posible al zen 1937an Francori ezetz esatea iragan errepublikanoa izanda?"[7] Planteamendu horren arabera Zuloaga hasiera batean errepublikaren aldekoen zerrendetan zegoen eta dokumentu hori Jose Maria Huarte frankistak zuen. Huarte horrekin konforme ez eta margolaria Burgosera bidali zuen. Orduan "Zuloagaren bando aldaketa" egiaztatu omen zen. Ondoren Zuloagak egindako lanak bere bekatua ordaintzeko izango ziren.