Ibn Khaldun

Bere aurrekariei dagokienez, Ibn Khaldunek benetako haustura epistemologikoa sortu zuen.[10] Lehen pausoa izan zen historiari leku bat ematea jakintzaren antolamenduan, ordura arte kanpo baitzegoen:

Aipu horrek ondo erakusten du Ibn Khaldun bere aurrekoekin hausten saiatu zela.[12] Egia esateko, aurretik haren ideia batzuk jorratu izan ziren batzuetan, baina oso modu ahulean. Adibidez, Avizenak jadanik definitu zuen XI. mendean gizarte antolakuntzaren beharra, erregulatzaile baten lankidetza eta kontrolean oinarritua.[13] Alabaina, Ibn Khaldunek oso aurreratutzat jo daitekeen lan bat egin zuen.[12] Hain zuzen, arabiar eskola historikorekin apurtu zuen, eta bere garaiko historialariei aurpegiratu zien gertaerak azaltzen zituztela kritikarik egin gabe erabiltzen zituzten iturriei.[14] Aurpegiratzen zaien ez bakarrik jakin minik ez izatea, baizik ere erabiltzen zituzten metodoak.[15] Historialari arabiarrak, hain zuzen, boterean zeuden familien genealogiak ezartzera mugatzen ziren.[16] Ibn Khaldunek hadith bera auzitan jartzen zuen, gertaera historikoak egiaztatzeko bidea ematen duena iturri ugari kontsultatu ondoren.[15] Zernahi gisaz, batez ere salatzen zuen gertaeren berri ematera mugatzea, inolako azalpenik emateko ahaleginik egin gabe, beren testuinguru sozialean txertatuta.[14]

Izan ere, Khaldunen begietara, historia ez da iraganeko gertaeren kontakizun soil bat.[17] Jakina, ordura arte historia gertaera politikoen eta dinastien oinordekotzen kontakizun huts bat besterik ez zen izan; hori bai, dotore aurkeztuta da eta aipuz jantzia.[18] Horrela, adierazten zuen: «historiak beste esanahi bat du. Meditatzeko da, egia aurkitzen saiatzeko, delikatuki azaltzeko gertaeren kausak eta jatorria, gertaeren zergatia eta nola gertatzen diren. Historia, haziak, filosofian oinarritzen da, eta horren adarretako bat izango da».[18]

Pentsamendu historiko eta politiko tradizionala birplanteatuz, Ibn Khaldunek gogoeta bat egin zuen, era horretan bere arazoei erantzuteko oinarriak jarrita. Hala, Magrebeko estatuei eragiten zien ezegonkortasun kronikoaren arrazoi sakonen bila setatu zen, intrigak eta hilketa etengabeen arrazoia ulertzearren. Historiografian nagusitzen zen gertaeren hurrenkera horren inkoherentzia salatzeaz batera, ikuspegi zabalago bat hartu beharra aldarrikatzen zuen, argitasuna aurkitzeko bide bakarra. dena dela, azterketa soil bat baino gehiago, berak proposatu nahi zuen historiaren «ikuskera orokor bat, egitura sozial eta politikoen arakatze bat, haren bilakaeraren azterketa bat».[19]

Bestalde, Magrebeko errealitateen ezagutza zehatza lortu zuen, eta horrek pentsarazi zion gosea edo hirietako jarduera ez zirela elkarren artean harremanik gabeko arazoak, baizik orotara aztertu beharreko auziak:[19]

Garatzen duen sistemak Ipar Afrikak pairatzen zituen nahasteen jatorria arrazoiz azaltzeko aukera ematen dio; historia zientzia gisa ulertu zuen, beraz.[19]

Ibn Khaldunek honela definitzen zuen historia:

Horrenbestez, Ibn Khaldunek zientzia berri bat sortzeko beharra sentitu zuen, haren objektu nagusia zibilizazioa delarik.[15] Historia, beraz, zientzia «noble eta burujabe» bat da, bai filosofiaz bai politikaz bereizia.[22] Bere Muqaddiman obran aurkitu zuen zientzia berriak bere irudikapena. Ibn Khaldunentzat, diziplinaz, azterketaz eta gertaeren egiaztapenaz egindako zientzia da historia, XIX. mendeko europar positibismoa baino aski lehenago, Skander Houidiren arabera.[4]

Horregatik, Ibn Khaldunek batik bat egiaztatzen ditu egitateak errealitatearekin bat etortzea eta gauzen izaera.[15] Hala, aurkitu behar dira, haren ustez, bilakaera arautzen duten lege objektiboak, eta ez mugatu gertaerak azaltzera, gertaerak tronpagarriak edo, agian, faltsukeriaz edo alderdikeriaz aurkeztuak izan baitaitezke.[22] Historialariaren lana da, beraz, gertaeren bakantasuna gainditzea, haiek gordetzen dituen osotasunean oinarritzeko:

Hortik aurrera, Ibn Khaldun gizarteen bilakaera aztertzen du.[18] Haren ikerketen arabera, bilakaera historiko hirukoitza dago. Ezer baino lehenago, agerian geratzen da bilakaera sozial bat, beduinoen antolamendu nomada batetik gizarte sedentario batera igarotzen denean. Era berean, bilakaera politiko bat gertatzen da, kalifa herritik monarkiara igarota. Azkenik, bilakaera ekonomiko bat, ekonomia naturalak lekua uzten dionean ekonomia komertzialari.[24]

Ibn Khaldunen aburuz, gizakiak jatorriz transhumantziarako eginak dira, artzain jarduerak horixe ezartzen baitu: nomadismoak aukera ematen dio leku batetik bestera mugitzeko, bazka bila. Eragozpen bat dago, ordea: biziraupena ziurtatzera mugatzen da jarduera hori; horren ondorioz, beste aberastasunik biltzeko aukera duten orduko, bizirauteko behar den hartaz gain, ezarri eta finkatu egiten dira.[24] Ibn Khaldunek idatzi zuenez, «elikagai gehiago behar dituzte, jantzi gehiago, [orduan] etxe handiak eraikitzen dituzte eta herri edo hirietako hormen atzean babesten dira».[24] «Bizimodu sedentarioa hedatu egiten da etxebizitzak, dorreak eta gazteluak eraikuntzarekin bat, eta gero eta teknika konplexuagoak erabiliz, besteak beste, ur korrontea lor daiteke»:[24] «sedentarioak dira hirietako eta landako biztanleak, lanbide batetik edo merkataritzatik bizi direnak». Bestalde, Ibn Khaldunek adierazten du beduinoen bizitza dela zibilizazioaren jatorria, beduinoek beren beharrak asetzera mugatzen diren heinean; bizimodu sedentarioak, berriz, erosotasuna eta luxua bilatzen ditu. Zibilizazioaren aurrerapenak soilik lor ditzake, baina, horretarako, finkatu egin behar da; orduan garatzen da urbanizazioa.[24]

Ibn Khaldunek, beraz, ezarri zuen gizabanakoen beharrek eta haien gogobetetzeak azaltzen dutela bizimoduaren bilakaera; bizimodu beduinotik bizimodu sedentariora igarotzeak lanbideen eta tekniken bilakaera ekarri zuen. Bere gogoetatik abiatuta, Ibn Khaldun, beraz, geroko ikerketa zientifikoek berretsitako ondorio batzuetara iritsi zen. Besteak beste, nola, hasiera batean, gizakiak mundu osoan nomadak izan ziren, lurraldeetan finkatu aurretik. Fisikako Nobel Sari Georges Charpak bat zetorren Ibn Khaldunekin, herritarren landa jatorria gogoratzen zuenean:[25]

Ibn Khaldunen aburuz, beduinoak dira herri ausartena.[25] Asabiyyah gizarte elkartasun edo klan espirituak ematen die kemena, eta tribuaren moderazioa edo erregulazioa xeke buruzagien eta zaharren esku egoteak. Asabiyyahk taldeari kontzientzia bat ematen dio jatorri elkartu baten inguruan, eta elkarren arteko laguntza bideratzen du, taldeko elkartasuna, alegia. Izan ere, hori funtsezkoa zen tribuen arteko borroken aldi hartan, klan bat indartsuagoa baitzen barne kohesioa ere indartsua bazen. Azkenik, klanaren sortzaileak zuzentzen du klana, beste kideek men egiten diote, klaneko gainerakoek baino asabiyyah handiagoa baitu. Tribuaren moderatzaile lana ere betetzen du, eta errespetuagatik hartzen da aintzat.[27]

Hala ere, klan espiritu indartsu batek mugitutako ondorengotza murriztu egin daiteke belaunaldi batzuen buruan.[27] Ez du eragozpenik ikusten zenbait klan elkartzeko, tribu multzo bat osatuaz, klan boteretsuenak zuzendua, hau da, asabiyyah indartsuena duenak.[28] Ibn Khaldunen iritziz, «kopuru berdinean, indarragatik eta klan espirituagatik, talde etniko dominatzailea izango da bizimodu beduinoan eta basatienean errotuena».[29] Baina belaunaldi batzuen buruan, beste klan batek asabiyyah boteretsuago bat baliarazi ahal izango du beti,[29] eta, beraz, tribua zuzendu; azken arau horrekin aldentzen da boterea hartzeko etengabeko borroketatik.[29]

Asabiyyahk kemena eta nagusitasuna eskaintzen ditu, nomaden xedearekin kontraesanean dagoena, erosotasunerantz eta luxurantz gero eta gehiago jotzen baitu.[29] Horregatik, hirietan finkatu beharra daukate eta naturarekin duten harremana aldatu.[29] Ibn Khaldunek gogoratzen du, alde horretatik, «zibilizazio beduinoa zibilizazio sedentarioa baino apalagoa dela, nomadek ez baitituzte zibilizazioaren beharkizun guztiak. Nekazaritza pixka bat dute, baina tresna teknikorik gabe. Ez dute ez zurginik, ez jostunik, ez errementaririk, ez nekazaritzatik bizi ahal izateko behar den guztia eman lezaketen beste eskulangilerik».[21] Ideala izango litzateke asabiyyah bateratzea tekniken bilakaerak eskaintzen dituen aukerekin,[29] baina haren Khaldunen aburuz horiek erlazio kontrajarria dute: bizimodu sedentarioak teknikak garatzera eta premia berriak asetzera eramaten badu ere, aldi berean klan espiritua galtzearen jatorria ere bada, eta nagikeria edo atsegina eta luxua bilatzera bultzatzen du, gizakiak otzanduz.[30] Ibn Khaldunek gaineratzen du urbanizazioak izaera sozial nahasia areagotzen duela bidegabekeria bezainbeste, eta horrek asabiyyah galtzea eragiten duela, lausotu egiten baitu.[31] Ibn Khaldunen formularen arabera, hiritarrak «destribalizatu» egiten dira; izan ere, «herri bat lautada emankorretan finkatzen denean eta aberastasunak metatzen dituenean, oparotasunera eta luxura ohitzen da, haren adorea murrizten da, "basatikeria" eta ohitura beduinoak bezala». Gainera, tribuko moderatzaileak bere lekua uzten dio gobernuaren agintaritzari.[31]

• Abdesselem, Ahmed (1992) Ibn Khaldûn et ses lecteurs. PUF, Paris. ISBN 978-2130381570.
• Boisnard, Magali (1930) Le Roman de Khaldoun. Piazza, Paris. 1930.
• Chabane, Djamel (2000) La pensée de l'urbanisation chez Ibn Khaldûn (1332-1406). L'Harmattan, Paris. ISBN 978-2738461797.
• Cheddadi, Abdesselam (2006) Ibn Khaldûn. L'homme et le théoricien de la civilisation. Gallimard, Paris. ISBN 978-2070764969.
• Fahmy, Jean Mohsen (2003) Ibn Khaldoun. L'honneur et la disgrâce. L'Interligne, Ottawa. ISBN 978-2921463669.
• Goumeziane, Smaïl. (2006). Ibn Khaldoun. Un génie maghrébin (1332-1406). París: Non Lieu ISBN 9789947984192...
• Horrut, Claude (2004) Ibn Khaldûn, un islam des « Lumières » ?. Complexe, Paris. ISBN 978-2870279984.
• Lacoste, Yves. (2006). Ibn Khaldoun. Naissance de l'Histoire, passé du tiers monde. Paris: La Découverte ISBN 978-2707157843..
• Martinez-Gros, Gabriel (1998) Ibn Khaldûn et les sept vies de l'islam. Actes Sud, Arles. ISBN 978-2742761142.
• Nassar, Nassif (1997) La pensée réaliste d'Ibn Khaldûn. PUF, Paris. ISBN 978-2130481553.
• Pomian, Krzysztof (2006) Ibn Khaldûn au prisme de l'Occident. Gallimard, Paris. ISBN 978-2070781591.

• Al-Azmeh, Aziz (1982) Ibn Khaldun. A Reinterpretation. Routledge, New York. ISBN 978-1136279492.
• Baali, Fuad (1988) Society, State, and Urbanism. Ibn Khaldun's Sociological Thought . State University of New York Press, New York. ISBN 978-9670526492.
• Brett, Michael (1999) Ibn Khaldun and the Medieval Maghrib. Variorum Collected Studies, Great Yarmouth. ISBN 978-0860787723.
• Fischel, Walter Joseph (1952) Ibn Khaldūn and Tamerlane, their historic meeting in Damascus, 1401 a.d. (803 a. h.) A study based on Arabic manuscripts of Ibn Khaldūn's "Autobiography" . Université de Californie, Berkeley.
• Fischel, Walter Joseph (1967) Ibn Khaldun in Egypt. University of California Press, Berkeley, 1967.
• Issawi, Charles (1987) An Arab Philosophy of History. Darwin Press, Princeton. ISBN 978-0878500567.
• Lawrence, Bruce (1997) Ibn Khaldun and Islamic Ideology. Brill Academic Publishers, Leiden. ISBN 978-9004075672.
• Schimdt, Nathaniel (1930) Ibn Khaldun. Historian, Sociologist and Philosopher. Columbia University Press, New York.
• Rosenthal, Franz (1997) EBN ḴALDŪN, ABŪ ZAYD ʿABD-AL-RAḤMĀN. Encyclopaedia Iranica.