Iakatar

Iakatarrak (latinez: iaccetani, antzinako grezieraz: Ἰακκετανοί, iakketanoi) tribu protohistoriko bat izan ziren, egungo Huescan eta Lleidako iparraldean bizi zirenak. Iaca —egungo Jaka— zuten hiriburu. Haiena zen lurraldean gaur egun arte heldu diren euskal toponimo ugariak dira iakatarren baskoi hizkuntzaren erakusgarri. Akitaniarrekin edo baskoiekin zerikusia izan dezaketela uste da. Badakigu txanpona jaulki zutela. Plinio Zaharra eta Ptolomeoren testuetan ere agertu ziren.

Iakatar

Mota	talde etniko historiko
Honen parte	Iberiarrak
Geografia
Jatorria	Pirinioak
Hedapen mapa

Hala ere, bere izaera baskoia eztabaidagarria da, Ebroko muga zeltiberiarraren eta Nafarroako iparraldearen arteko eremu zabal batean baitzeuden. Estrabonek Sertoriori buruzko bere kroniketan iakketanoiak aipatzen ditu baskoiekiko herri independente gisa, nahiz eta Ptolomeo historialari greziarrak baskoi gisa identifikatu zituen. Teoria batzuen arabera, akitaniar jatorriko herria izan zen, Pirinioak zeharkatu eta baskoien eremuetan finkatu zena.

Herri menditar hau lautadetako suessetaniak zituen arerioak, azken hauek Iacako biztanleen arpilatzeak jasaten ari baitziren.[1] Erromatarrek iakatarrak garaitu zituzten k.a. 195. urtean, Katon Maiorrak suessetanien laguntzari esker bere hiriburua hartu zuenean. K.a. II. mende hasierako gertaera horretatik aurrera, iturri klasikoetan ez ziren iakatarrei buruzko aipamenak agertu, nahiz eta diru propioa "I.A.Ca" inskripzioarekin egiten jarraitu zuten. Hau Estrabonen aipamenarekin bat zetorren, K.a. I. mende bukaerakoa eta K.o. I. mende hasierakoa baita. 19. urtean, Kantabriar Gerren ondoren, bere lurraldea Erromatar Inperioan sartu zen, baina Erromako estipendiario gisa, eta ez bazkide gisa, eta horrek baztertu egiten zuen erromatar eta latindar zuzenbidepeko herriaren estatus juridikotik, eta are gutxiago herritartasunaren inskripziotik; eta Inperioaren barruan egoera juridiko prekarioa ematen zion eskualdeko beste herri batzuekiko, adibidez sedetaniarekiko. Hurrengo mendeetan eskualdea erromanizazio sakona jasan zuen.[2]

Hala ere, Julio Zesarrek tribuarekin harremanak izan zituela esaten da, eta hau bere idazkietan dokumentatu zela, iakatarrak, ausetanoak eta ilurgavonekin batera, erromatar muga hedatzen ari zen kanpainan, leialtasuna aldatu zion herrietako bat bezala aipatuz.[3] Gertaera hau, Dezimo Brutok Domizioren itsas-armada Armorikako venetoen aurkako gerran garaitu eta bertakoen artean Zesarren ospea handitu ondoren gertatu zen, iakatarrak mandatariak bidaltzera bultzatuz eta Zesarri hornigaiak ere emanez.[4]

Litekeena da iakatarrek matriarkatu-ohiturak eta -usadioak izatea, eta batez ere abeltzaintza-jarduera ekonomikoa (abeltzaintza-jardueraren zerbitzurako nekazaritzarekin osatua). Zereal-lautada batean (gaur egungo Cinco Villas eskualdeari zegokiona) bizi ziren bere hegoaldeko bizilagunen, suessetanien, aurkako gerra eta arpilatzeak lasaitasun handia ekarriko zuten premia materialeko garaietan.[5]