Hernán Cortés

Medellíngo handiki familia batean sortu zen; amaren aldetik, Francisco Pizarroren lehengusu txikia zen. Hamalau urte zituela, aitak Salamancako Unibertsitatera bidali zuen legeak ikastera. 1504ko udaberrian, ikasketak utzi eta Hispaniola uhartera joan zen eskribau gisa lanera. 1511n Kubara joan zen Diego Velázquezen espedizioan.

1518an, Mexiko esploratzera zihoan espedizio baten buru izendatu zuen Diego Velázquezek, baina atzera egin zuen eta baliorik gabe utzi zuen erabaki hura. Cortések ez zion jaramonik egin eta, azaroaren 18an, Santiago de Cubatik abiatu zen Yucatán penintsularantz. Grijalva ibaiaren ahoan Tabascoko maien aurkako guduan (Centlako gudua) nagusitu ondoren, Mexikoko konkistan garrantzi handia izan zuen Malintxe esklaboa oparitu zioten. Malintxe Cortésen maitale, aholkulari eta interpretea izan zen konkista kanpaina osoan.[2] 1519ko apirilean, Villa Rica de la Vera Cruz fundatu zuen, gaur egungo Veracruztik 70 kilometro iparraldera.

Diego Velazquezek Yucatángo esplorazioa amaitu orduko Kubara itzultzeko agindu bazion ere, Cortések Azteka Inperioaren aberastasunen berri izan zuen, eta Tenochtitlán konkistatzea erabaki zuen. Bere gizonen itzultzeko tentazioa ekiditeko, gutxi zirela eta arriskuan zebiltzala begien bistakoa baitzen, Cortések ontziak hondoratu zituen. Azteken etsai zirela oharturik, itun militarrak egin zituen totonakekin eta tlaxkaltekekin. 1519ko urrian Cholula (gaur egun Puebla estatuan) suntsitu zuen, eta azaroaren 8an, 300 espainiar eta 3.000 tlaxkaltekekin, oztopo handirik gabe sartu zen Tenochtitlan hirian. Moctezuma II.a enperadore aztekak Karlos I.a Espainiakoaren mendeko izatea onartu behar izan zuen. Espainiarren eta azteken arteko istiluak aitzakitzat hartuz, bahituran hartu zuen Cortések Moctezuma.

Hilabete batzuk geroago, Kubako gobernadore Diego Velázquezek Cortésen aurkako espedizio bat igorri zuen Mexikora, Pánfilo de Narváez buru zela. 1520ko apirilean iritsi zen Veracruzko portura, hamaika ontzi, seiehun gizon inguru, hamasei zaldi eta hamalau artilleria piezekin. Cortés espedizio horri aurre egitera joan zen, eta Tenochtitlanen 100 lagun inguru gelditu ziren, Pedro de Alvaradoren agintepean. Espainiarrek armarik ez zeramaten 600 buruzagi erlijioso azteka erahil zituztenean, gerra piztu zen Tenochtitlanen. Artean, Cortések Narváez garaitu zuen eta, azteken hiriburuan zituen konpainien berri txarrak jasotakoan, bertara jo zuen. 1520ko ekainaren 24ean sartu zen berriro hirira, 1.250 espainolekin eta 8.000 tlaxkalteken laguntzarekin. Zazpi egunez borrokatu ondoren, Cortések amore eman behar izan zuen. Beraz, ekainaren 30ean (Gau Triste deitutakoan) espainiarrek ihes egin zuten Tenochtitlandik.[3]

Tlaxcalan babespean gorderik, Cortések tropak berrantolatu zituen eta, tlaxkaltekekin bat eginik, Cuitlahuac buruzagiaren mende zegoen Tenochtitlan hiriaren konkista prestatu zuen. 1521eko abuztuaren 13an espainiarrek Cuitlahuac-en ondorengo Cuauhtemoc hartu zuten preso, eta Tenochtitlan hiria erabat suntsiturik geratu zen. Hurrengo urteetan, azteken lurraldeko gainerako eremuak hartu zituzten mendean. Mexikoko ordokitik abiatuta, iparralderantz Zacatecasera heldu ziren; bertan, oso zilar-meatze aberatsak aurkitu zituzten, hainbat mendez Espainiar Inperioa hornitu zutenak. Hegoalderantz, berriz, Yucatán eta Guatemalara iritsi ziren.

Karlos Habsburgokoa enperadoreak Espainia Berriko gobernari eta kapitain nagusi izendatu zuen Cortés 1522an. 1524. urtean Cortések Cuauhtemoc, azteken azken buruzagia, hiltzeko agindua eman zuen. Gupidarik gabe jardun zuen Cortés konkistatzaileak, baina ez zuen espainiarren artean ere harrera onik izan; haren etsaiek azpijokoz kargugabetzea lortu zuten, eta 1528. urtean Espainiara itzuli behar izan zuen. 1529an, enperadoreak Oaxaca haraneko markes izendatu zuen, baina ez zion gobernadore kargua itzuli. 1530ean berriro itzuli bazen ere, ez zuen Mexikon inolako aginte politikorik ez militarrik izan, bertako gizon aberatsena bazen ere. Ozeano Bareko kostaldea eta Kaliforniako penintsula esploratu zituen, 1540an behin-betiko Espainiaratu baino lehen. 1541ean, Aljerko setioan hartu zuen parte. Azken sei urteak Sevillan pasatu zituen. 1547ko abenduaren 2an hil zen, 62 urte zituela.

• Miralles Ostos, Juan. (2002). Hernán Cortés : inventor de México. (3a. ed. argitaraldia) Tusquets Editores México ISBN 970-699-023-2. PMC 56715067. (Noiz kontsultatua: 2022-08-07).
• Olaizola, José Luis. (1990). Hernán Cortés, crónica de un imposible. (1. ed. argitaraldia) Planeta ISBN 84-320-4527-6. PMC 22221741. (Noiz kontsultatua: 2022-08-07).