Hego Sudan

Hego Sudan Ekialdeko Afrikan dago, ipar latitudeko 3° eta 13° artean, eta ekialdeko longitudeko 24° eta 36° artean. Iparraldean Sudanekin du muga, ekialdean Etiopiarekin, hegoaldean Kenya, Uganda eta Kongoko Errepublika Demokratikoarekin, eta mendebaldean Afrika Erdiko Errepublikarekin.

Imatong, herrialdeko mendigune nagusia, hegoaldean dago; bertan dago, Ugandako mugatik oso hurbil, Kinyeti (3.187 metro), gailurrik garaiena. Ipar-ekialdeko mugan Nuba mendiak (1.300 metro inguru) nabarmentzen dira.

Nilo ibaia da Hego Sudango ardatza, Egiptokoa eta Sudangoa den bezala; Nilo Zuriak eta haren adarrek markatzen dute herrialdearen geografia. Ugandatik Hego Sudanera sartzen denean ibaiari ematen zaion lehenbiziko izena Bahr al Jabal (“Mendiko ibaia”) da; ur uherretako alde bat pasatu eta gero eremu lau batean sartzen da; bertan dago Sudd izeneko zingira itzela. Aurrerago Juba hiriburutik pasatzen da; hori da Niloren sistemako toki nabigagarrietan hegoaldekoena. No aintzirara heltzen denean, Bahr el Ghazal ibaiadarrarekin bat egiten du; Nilo Zuria izena hartzen du hortik aurrera.

Hego Sudango klimak Köppen sailkapenaren arabera

Babestutako guneak Afrikako inportanteenen artean daude animalia eta landarediari dagokienez. Munduko animalia migraziorik handienetan bigarrena gertatzen da bertan; gerra eta eguraldi gorabehera ugari egon badira ere, 2005eko ikerketa lan batek erakutsi zuen 1,3 milioi antiloperen lekualdatzea oraindik gertatzen dela hego-ekialdean. Boma Parke Nazionalean, Sudden, Hegoaldeko Parke Nazionalean eta beste leku batzuetan, mota askotako antilopeez gain (kob, topi, tiang, bongo...), bufaloak, elefanteak, jirafak, lehoik, afrikar altzeak, orixak eta tximinoak daude. Herrialdean topa daitezkeen bioma moten artean belardiak, goi-ordokiak, sabanak eta hezeguneak daude.

2006an Hego Sudango presidenteak natura babesten ahaleginduko zela adierazi zuen, suteen, zabor toxikoen eta kutsaduraren eragina gutxituz. Hala ere, konpainia multinazionalen jardunak (petrolioa eta gasa... ustiatzeko) arrisku gorrian jarri ditu ingurumena eta dibertsitate biologikoa.

Klima ekuatoriala da nagusi; hezetasun eta prezipitazio handiak daude. Euri sasoia aldatzen da eskualde batetik bestera, baina orokorrean apiriletik azarora arte izaten da.

1820ko hamarkadaren hasieran eskualdea Egiptoko agintarien esku geratu arte, datu gutxi daude Hego Sudango lurrez, ez bada ahozko historiak utzi diguna. Herri-historiaren arabera, X. mendea baino lehenago hasi ziren bertan kokatzen dinka, nuer, shilluk eta beste herri nilotiko batzuk. XV-XIX. mende bitartean, batez ere Bahr el Ghazal eskualdean abiapuntu izan zuten migrazio mugimendu batzuen ostean, herri horiek gaur egun dauden lekuetan kokatu ziren. Nilotikoa ez den azande herria XVI. mendean kokatu zen Hego Sudanen. Herri horrek eskualdeko estaturik handiena antolatu zuen, eta XVIII. mendean harreman gatazkatsuak izan zituen Bahr el Ghazal aldeko herri txikiekin (moru, mundu, pöjulu eta beste), Gbudwe erregeak izan zuen politika oldarkorragatik. Bestalde, XIX. mendean azandeak borrokan aritu ziren frantziarren eta belgikarren kontra, beren independentzia gorde nahian.[5]

Bien bitartean, XVIII. mendean avungara herriak, oso denbora laburrean, Hego Sudanen sartu eta azandeak menderatu zituen. XIX. mendearen amaieran britainiarrak iritsi ziren arte, avungara herriaren aginteak ia aldaketarik gabe iraun zuen. Bestalde, oztopo geografikoek babestu zituzten hegosudandarrak Islamaren hedapenetik eta, oro har, beren herentzia sozial eta kulturalak eta instituzio politiko eta erlijioso bereziak gorde ahal izan zituzten. Hala ere, kanpoko potentziek esklabo, urre, boli eta zuren merkatua kontrolatu nahi izan zutenez gero, eskualdeko herriek eraso ugari pairatu zituzten. 1822an, Otomandar Inperioaren barruko Egiptok Sudan iparraldeko Sennarko Sultanerria konkistatu zuen, baina ezin izan zuen beretu Hego Sudan. 1839-1842 bitartean, Salim Qabudan almirantea Gondokororaino iritsi zen, Jubatik gertu.[6][7]

1870eko hamarkadan, Egiptoko kedive Ismail Paxaren agindupean zegoen Samuel Bakerrek Ekuatoria probintzia eratu zuen. Charles George Gordon izan zen gobernadorea 1874-1878 bitartean, eta Emin Paxa 1878tik aurrera. 1880ko hamarkadan, mahdistek ezin izan zuten Hego Sudan eskuratu.[7] 1898an, Fashodako gatazka gertatu zen Nilo Garaia estatuko Kodok herrian: Frantziak Atlantikotik Djibutirainoko lurrak kontrolpean izan nahi zituen, mendebalde-ekialde ardatzari segituz, eta Erresuma Batuak Lurmutur Hiritik Kairorainokoak, iparralde-hegoalde ardatzari jarraiki. Bi potentzia kolonialen nahikeriek Hego Sudanen egin zuten talka, eta britainiarrak nagusitu ziren, Uganda eta Sudan berenganatu baitzituzten. Gertaera horrek garrantzi handia izan zuen Afrikaren banaketa kolonialean.

1899an, anglo-egiptoar agintekidetza hasi zen Hego eta Ipar Sudanen: Sudan Anglo-egiptoarra. 1901ean nuer eta azandeak britainiarren kontrako borrokan aritu ziren. 1924an Ali Abdel Latif buru zuen altxamendua gertatu zen, arrakastarik gabe. 1947ko Jubako Konferentzian, hegosudandarrek argi adierazi zuten ez zutela onartuko Ipar Sudanekiko inolako asimilazio politikarik. Britainiarrek, ordea, iruzur egin zioten hegosudandarren nahiari. 1955ean Toriteko altxamendua gertatu zen, garai modernoetako hegosudandarren lehen errebolta armatua, Sudango Lehen Gerra Zibilari hasiera eman ziona.[7]

Sudan 1956an independizatu zen Erresuma Batutik, Hego Sudan barne zuela. Egonkortasunik gabeko estatua izan zen hasieratik, ipar sudandarrek ez baitzuten onartu hegosudandarrek proposatutako federazioa. Bi gerra luze gertatu ziren (zenbait aditurentzat bien arteko 11 urteko epea trantsiziozkoa izan zen eta, beraz, etengabeko gerra bizi izan zuen): 1955tik 1972ra gobernua Anya-Nya talde erreboltariaren aurka aritu zen, Sudango Lehen Gerra Zibilean; 1981ean Anya-Nya II izena eman zitzaion matxinada hasi zen, eta 1983an Sudango Herriaren Askapenerako Mugimendua (Sudan People's Liberation Army/Movement, SPLA/M) sortu zen; ondorioz, bigarren gerra zibila hasi zen.[7]

John Garang

Iparraldeko boterearen kontrako borrokaz gain, hegosudandarren arteko barne gatazkak ere gertatu ziren hamarkada horietan: 1984an John Garangek SPLAko buruzagitza lortu zuen Anya-Nya II-ko liderren kontra jardun eta gero; Akot Atem eta Gai Tut-en hilketetan nahasia egoteaz akusatu zuten. 1991n, Mengistu Haile Mariam, Etiopiako presidentea eta John Garangen kanpoko laguntzaile nagusia, boteretik eraitsi zuten; horren ondoren, SPLA zatitu zen. Dinka (Garangen etnia) eta nuer herrien arteko ika-mikak izan ziren zatiketaren eragile nagusiak. Riek Machar eta Lam Akolek SPLA-Nasir taldea sortu zuten, baina haien artean ere izan ziren zatiketak; haietako batzuk iparraldeko gobernuarengana hurbildu ziren. 1999an, Wunliten sinatu zen Niloren mendebaldeko ertzeko dinka eta nuerren arteko bake ituna.[7][8] Hamarkada horietan suntsipen eta sufrimendu latza bizi izan zuten bertako biztanleek: zenbait iturriren arabera, bi milioi eta erdi hildako eragin zituzten gerrek eta goseteek, eta 4,5 milioi pertsonak utzi behar izan zituzten beren etxeak, bai Hego Sudango beste leku batzuetara, bai atzerrira, joateko.[9]

2005eko urtarrilean, Sudango Herriaren Askapenerako Mugimenduak eta Sudango Errepublikako gobernuak Bake Itun Zehatza (Comprehensive Peace Agreement, CPA) sinatu zuten Naivashan (Kenya). Bake itunari jarraiki, uztailean Batasun Nazionaleko Gobernua (GoNU) eratu zen Sudanen, eta John Garang, matxinoen buruzagi izandakoa, presidenteorde bilakatu zen.[10] Urrian gobernu autonomoa eratu zen Hego Sudanen.[11] Bakea, ordea, oso hauskorra gertatu zen. 2007ko urritik abendura arte, SPLMk alde egin zuen negoziazioetatik eta Batasun Nazionaleko Gobernutik, itunaren edukia betetzen ez zelakoan. Eztabaidak berbideratu eta gero, Hego Sudanek Sudanen barruan segitu nahi zuen ala ez erabakitzeko erreferendum bat egiteko akordioa lortu zen 2011ko urtarrilean. Errolda, emaitza ontzat hartzeko beharrezkoa zatekeen esku hartzea eta baiezko-ezezkoen ehunekoak eta beste kontu batzuk ezbaian egon ziren ondoren. 2009ko urrian, bozketa ontzat hartzeko partehartzeak % 60tik gorakoa izan beharko zela hitzartu zen; kasu horretan, gehiengo soila nahikoa izango zatekeen burujabetza onartzeko.[12][13][14]

2010eko apirilean hauteskundeak egin ziren Sudan osoan; hegosudandar batzuentzat parte hartzen zuten lehenbiziko hauteskundeak izan ziren. Akordioen aldekoek irabazi zuten bai iparraldean (Omar al-Bashirek) bai hegoaldean (Salva Kiir presidenteak).[15] 2011ko urtarrilaren 9a eta 15a bitartean egin zuten independentziarako galdeketa, eta herritarren % 98,7k baiezkoaren alde bozkatu zuten.[16]

Hegosudandar neska bat 2011ko independentziaren ospakizunean.

2011ko uztailaren 9an, Hego Sudan estatu independente bilakatu zen, Hego Sudango Errepublika izenarekin, eta Salva Kiirek hartu zuen presidente kargua. Ekitaldian atzerriko 80 ordezkaritzak eta 30 estatu-buruk parte hartu zuten, tartean Ban Ki-moon NBEko idazkari nagusiak.[17] Beti ere, artean gatazka batzuk itxi gabe zeuzkaten Sudanek eta Hego Sudanek, Abyei, Hego Kordofan, Nilo Urdina eta Darfur eskualdeetan.[18]

2011ko abuztuan, lou nuer eta murle etnien arteko borrokak lehertu ziren Jonglei estatuan; 600 lagun hil ziren liskarretan.[19] Egoerak okerrera egin zuen urte amaieran, eta 100.000 pertsonak ihes egin zuten, beren etxeak atzean utzirik.[20][11] Horiek horrela, 2012ko urtarrilean gobernuak hondamen eremu izendatu zuen Jonglei estatua, eta Nazio Batuen Erakundeak operazio humanitarioa abiatu zuen, lekualdatuengana iristeko eta hondamendia saihesteko.[21][22]

2012ko martxoan, Sudan eta Hego Sudanen arteko istiluak hasi ziren bi herrialdeen arteko mugartean, bertako eskualde petroliodunak bereganatzeko asmoz. Hego Sudango indarrek Hegligeko petrolio zelaiak hartu zituzten, eta Sudango armadak aire erasoak egin zituen Bentiu inguruan.[23] Erasoak gogortuz joan ziren, eta horrek 145.000 lagun inguru lekuz aldatzera behartu zituen. UNHCR Iheslarientzako Nazio Batuen Goi Mandatariaren arabera, 115.000 sudandar Hego Sudanera joan ziren, eta beste 30.000 Etiopiara, erasoetatik ihesi.[24] Abuztuan 200.000 ziren lekualdatuak.[11] Irailean, mugen eta petrolioaren inguruko akordio bat egin zuten bi herrialdeetako gobernuek. Hala ere, bi gai erabakigarri konpondu gabe utzi zituzten: Abiei eta Heglig lurraldeen jabetza eta mugako gune desmilitarizatuen sorrera.[25] 2013ko martxoan, petrolioa berriz ponpatzen hastea erabaki zuten bi gobernuek;[11] izan ere, produkzio handiena Hego Sudanen egon arren, Itsaso Gorrirako oliobidea Sudandik igarotzen da. Alabaina, oliobidea ixteko mehatxua egin zion al-Bashirrek Hego Sudani, iparraldean jarduten zuten matxinoak babesteari utzi ezean.[26]

2013ko abenduan, estatu-kolpe saio bat azpiratu zutela erran zuen Salva Kiir presidenteak. Ordena berrezarri zela esan bazuen ere, borrokak ez ziren amaitu, eta gerra zibila piztu zen. Kiir presidentearen eta Riek Machar presidenteorde ohiaren arteko botere borroka izan zen gatazkaren eragile nagusia. Horrezaz gainera, gatazka etnikoa ere aipatu zen arrazoitzat, Kiir dinka etniakoa baita, eta Machar nuer etniakoa.[27] 2014ko urtarrilean su-etena sinatu zen arren, askotan hautsi zuten hurrengo asteetan. Nazio Batuen Erakundeak salatu zuenez, matxinoek sarraskia eragin zuten apirilaren 15ean eta 16an Bentiu hirira sartu zirenean.[28] Ordurako milioi bat desplazatu zegoen.[11] Ezegonkortasunak uztak jasotzea eta lurrak lantzea eragotzi zuen, eta igo egin ziren elikagaien eta erregaiaren prezioak; horrek eragin txarra izan zuen tokiko merkataritzan, eta biztanleen herenak gosete larria pairatzeko arriskuan ezarri zituen.[29] 2015eko uztailean, zibilak hiltzea, emakumeak bortxatzea eta herrixkak suntsitzea egotzi zien NBEk Hego Sudango armadari eta milizia aliatuei.[30]

2015eko abuztuan, gobernuak eta matxinoek bake akordioa erdietsi zuten; horren ondorioz, Riek Machar oposizioko burua herrialdera itzuli eta presidenteorde karguaz jabetu zen.[31] 2016ko uztailean, ordea, bi aldeen arteko liskarrak piztu ziren berriz ere,[32] eta Salva Kiir presidenteak presidenteorde kargutik kendu zuen Machar.[33] 2018ko abuztuan, beste bake itun bat sinatu zuten gobernuak eta oposizioak; horren ondoren, amnistia eman zien Salva Kiirek gerra zibilaren ondorioz preso zeudenei.[34] 2013-2018 bitartean, 380.000 hildako, 1,8 milioi desplazatu eta 2,5 milioi errefuxiatu eragin zituen gerra zibilak.[35]

2011ko uztailaren 9an lortu zuen independentzia Hego Sudanek. 2005-2011 bitartean, Sudango Errepublikaren barruko eskualde autonomoa izan zen. Egun indarrean dagoen konstituzioa 2011ko uztailaren 7an izenpetu zuten. Konstituzioak sistema presidentzialista ezarri zuen: presidentea da estatuburua, gobernuburua eta indar armatuetako komandante gorena. Nazio Legebiltzarraren esku dago botere legegilea, bi ganberatan antolaturik: Nazio Biltzar Legegilea eta Estatuen Kontseilua. Azkenik, konstituzioak botere judizial independente bat ezartzen du; Auzitegi Gorena da haren organo nagusia.[2]

John Garang SPLA/M taldearen sortzaile eta burua izan zen Hego Sudango eskualde autonomoko lehenbiziko presidentea eta, aldi berean, Sudango presidenteorde izendatu zuten. Kargua hartu eta egun batzuk geroago, Garang Ugandan hil zen helikoptero istripu batean.[36] Salva Kiir Mayarditek ordeztu zuen, eta Riek Machar bilakatu zen presidenteorde. Hego Sudan independente bihurtu zen egunean, errepublikako presidente kargua hartu zuen Kiir Mayarditek.[17]

2011-2015 bitartean, Hego Sudan estatu federala izan zen, eta hamar estatutan zegoen banaturik:

Hego Sudango antzinako estatuak, eta hiru eskualde historikoak      Bahr el Ghazal      Equatoria      Nilo Garaia

2015eko urrian Salva Kiir presidenteak erabat aldatu zuen antolaketa administratiboa, herrialdea 28 estatutan banatuz. 2017ko urtarrilean, beste 4 estatu sortu zituen. Harrezkero, hauek dira Hego Sudango 32 estatuak.

Hego Sudango 32 estatuak

Kulturalki eta politikoki Hego Sudanen zati badira ere, Nuba mendiak, Abyei eskualdea eta Nilo Urdina estatua 2011ko erreferendumetik at geratu ziren. 2005eko bake hitzarmenaren arabera, herri galdeketa bereizietan erabaki beharko lukete beren etorkizuna, baina galdeketak ez dira egin eta Sudanen mende diraute.

Haurrak Yambion (Gbudwe estatua)

Landa eskola bateko ikasleak, 2010eko uztaila

2016an Hego Sudanek 12.230.730 biztanle zituen.[3] Adinka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak % 42,3 dira, 15-24 urte bitartekoak – % 20,9, 25-54 urte bitartekoak – % 30,4, 55-64 urte bitartekoak – % 3,8, eta 65 urtetik gorakoak – % 2,5 (2018ko zenbatespena). Ia 2 milioi hegosudandar errefuxiatu dira inguruko herrialdeetan 2013ko abenduan gerra zibila hasi zenetik. Beste 1,96 milioi desplazatu dira herrialdearen barnean 2017ko abuztutik aurrera. Bestalde, 240.000 sudandar errefuxiatu daude Hego Sudanen.[2] Afrikako auzo herrietan daudenez gain, beste zenbait estatutan hegosudandar jatorriko lagun talde handiak daude, AEB, Australia, Erresuma Batua eta Kanadan bereziki.

Independentziaren aurreko garaian, arazo handiak izan ziren lurralde honetako biztanleria zehazteko orduan: zein mugaren arabera egin, interes politikoak erroldak egiteko, biztanleen ohiko mugikortasuna, gerrak sortutako lekualdatze masiboak, barneko zein kanpoko errefuxiatuak... Horregatik, oso kopuru ezberdinak eman ziren:

• 2006an, UNFPA NBEren Populaziorako Funtsak 7.500.000-9.700.000 biztanle zeudela kalkulatu zuen.[38]
• 2009an, 11 eta 13 milioi arteko kopurua eman zuten; iparraldean 500.000 errefuxiatu hegosudandar zeudela zenbatetsi zen.[39] 2008an, eztabaida garratz baten erdian, 8.260.490 biztanle zeudela adierazi zuen errolda batzordeak; alegia, Sudango biztanleria osoaren % 21. Hego Sudango gobernu autonomoaren arabera, berriz, heren bat inguru izan beharko ziratekeen.[40]

Erroldarena oso arazo handia zen, erreferendumaren aurrean biztanleriaren kontaketa funtsezko kontua zelako; 2008ko erroldaren harira, Hego Sudango presidente Salva Kiirrek esan zuen zenbait eskualdetan kopuruak gutxitu eta beste batzuetan handitu egin zirela.[41] Biztanle askok adierazi zuten ezin izan zirela erroldatu, eguraldi txarra edota garraio arazoengatik; beste asko ondoko estatuetan erbesteraturik zeuden eta ez zituzten kontatu; AEBetako teknikari baten arabera, biztanleen % 89ra heldu zen errolda.[42]

Hegosudandar emakumea

Hego Sudango herrixka

Igandeko meza Rumbekeko elizbarrutian

Hego Sudanen 60 talde etnolinguistiko baino gehiago daude.[43][44] Dinka (biztanleria osoaren % 35,8), nuer (% 15,6), shilluk, azande, bari, kakwa, kuku, murle, mandari, didinga, ndogo, bviri, lndi, anuak, bongo, lango, dungotona, acholi, baka eta fertit dira talde etnikorik handienak.[2]

Ethnologue.com webgunearen arabera, 69 hizkuntza mintzatzen dira herrialdean. Hauek dira hedatuenak:[43]

• Dinkera makrohizkuntza:[45] bost aldaera nagusiek (ipar-ekialdekoa, ipar-mendebaldekoa, hego-erdialdekoa, hego-ekialdekoa, hego-mendebaldekoa) 1.352.120 hiztun dituzte.
• Nuerera: 740.000 hiztun (1982). Etiopian ere mintzatzen da.
• Bariera: 420.000 hiztun (2002). Ugandan ere mintzatzen da.
• Azande hizkuntza: 350.000 hiztun (1982). Kongoko Errepublika Demokratikoan gehiago dira.
• Shillukera: 175.000 hiztun (1982).
• Otuho hizkuntza: 135.000 hiztun (1977).
• Toposera: 100.000 hiztun (2000).
• Modo: 100.000 hiztun (2004).
• Luwoera: 80.000 hiztun (1983).
• Katcha-Kadugli-Miri hizkuntza konplexua: 75.000 hiztun (2004).
• Moruera: 70.000 (1982).
• Anuakera: 70.000 hiztun (1991).
• Didingera: 70.000 hiztun (2007). Ugandako eta Kenyako mugetan.
• Murleera: 60.000 hiztun (1982). Etiopian ere mintzatzen da.
• Lopitera: 55.000 hiztun (1995).
• Reelera: 50.000 hiztun (1998).
• Akoliera: 40.000 hiztun (2000). Ugandako iparraldean ere hitz egiten da.
• Avokayera: 40.000 hiztun (2002). Kongoko Errepublika Demokratikoan ere bai.
• Kakwera: 40.000 hiztun (1978). Kongoko Errepublika Demokratikoan ere mintzatzen da.
• Jubako arabiera: arabieran oinarria duen pidgina; eskualde batzuetan lingua franca da.

Ingelesa da Hego Sudango lan hizkuntza ofiziala, eta hezkuntza maila guztietan erabiltzen dena. 2011ko konstituzioaren arabera, “bertako hizkuntza guztiak hizkuntza nazionalak dira eta errespetatu, garatu eta bultzatu behar dira”.[46]

2010eko datuen arabera, biztanleen % 60,5 kristauak dira (katolikoak eta anglikanoak batez ere), % 32,9 erlijio tradizionalen jarraitzaileak, eta % 6 musulmanak.[47]

Jamamgo errefuxiatu zelaia, 2012

Baliabide naturaletan aberatsa bada ere, Hego Sudango egoera humanitarioa oso larria da, biolentzia etnikoaren eta 2013an hasitako gerra zibilaren ondorioz. 2016ko uztailean, 4,3 milioi lagun zeuden giza laguntzaren beharrean, UNHCR Iheslarientzako Nazio Batuen Goi Mandatariaren arabera. Lau biztanleetatik bat desplazaturik zegoen: 2,6 milioi. Eta horietatik 860.000k muga zeharkatua zuten, Ugandan, Kongon edo Afrika Erdiko Errepublikan babesa bilatzeko.[4] Esate baterako, Uganda iparraldean dagoen Bidi Bidi errefuxiatu zelaian 270.000 hegosudandar iheslari bizi ziren 2017an.[49]

Burujabetza baino lehen, Hego Sudanek ekoizten zuen Sudango petrolioaren % 85.[51] Lurralde osoan aurki badaiteke ere, Bentiu aldean (Ipar Liech estatua) daude petrolio-hobi gehienak. Erreserba handiak daude Jonglei, Warap eta Aintzirak estatuetan. 2005eko Bake Itun Zehatzaren (Comprehensive Peace Agreement, CPA) arabera, petrolioak eragindako diru sarrerak zati berdinetan banatu beharko lirateke bi herrialdeen artean. Izan ere, Hego Sudan herrialde itsasgabea da, eta petrolioa esportatzeko duen modu bakarra Sudango portuak erabiltzea da.[52] Beraz, 1.500 kilometrotik gorako oliobide baten bidez garraiatzen da petrolioa Port Sudango findegietaraino eta, ondoren, Itsaso Gorriaren kostaldean dagoen portu horretatik esportatzen da.[2]

Azken urteetan kanpoko petrolio-konpainia batzuk hasi dira bertan lanean eta horrek handitu du herrialdearen garrantzi geopolitikoa. 2005-2011 bitartean, burujabetza baino lehen, Sudango gobernuak zenbait bloketan banatu zituen petrolio eremuak. 1, 2 eta 4 blokeak Greater Nile Petroleum Operating Company (GNPOC) partzuergoaren esku utzi zituen; elkarte horretan Txinako Herri Errepublikako China National Petroleum Corporation (CNPC, % 40), Malaysiako Petronas (% 30), Indiako Oil and Natural Gas Corporation (ONGC, % 25) eta Sudango gobernuaren Sudapet (% 5) zeuden. Ekialdeko Nilo Garaian 3 eta 7 blokeak zeuden, Petrodar partzuergoaren mende; CNPC (% 41), Petronas (% 40), Sudapet (% 8), Gulf Petroleum (% 5) eta Qatarko Al Thani (% 5) konpainien esku zegoen Petrodar.[53] B Blokea beste konpainia batzuek ustiatzen dute, hala nola Frantziako Total-ek.

Herrialdeko ekonomiak petrolioarekiko mendekotasun handia dauka, hortik lortzen baitu gobernuak bere aurrekontuaren %98. 2013tik aurrera petrolio ekoizpena gutxitu zen, gerra zibilaren eraginez. Horrek BPGaren jaitsiera ekarri zuen (-% 13,9 2016an, -% 5,2 2017an). Ekoizpena handitzen hasi zen 2017ko bigarren erditik aurrera.[2]

Nekazaritza da Hego Sudango ekonomiaren bizkarrezurra. Lur emankorrak daude, eta herrialde esportatzailea zen 1990eko hamarkada arte. Gerrek eragindako suntsipenak erabat aldatu zuten egoera, eta elikagaien erdiak inportatu behar izaten ditu gaur egun. Iraupeneko nekazaritzan aritzen dira laborari gehienak, eta zerealak dira uzta nagusiak, basartoa, artoa, artatxikia eta arroza batez ere.[54] Abeltzaintzari dagokionez, ardiak nabarmentzen dira. Basogintzak pisu handia du Erdialdeko Ekuatoria eta Mendebaldeko Ekuatoria estatuetan; teka da zurik aipagarriena.

Tren ibilaldia Wau estatuan

Errepide gehienak asfaltatu gabeak dira, eta egoera txarrean daude. 2012an, 192 kilometroko errepide asfaltatua eraiki zen Juba eta Nimule artean.[2] Nilo ibaia garraio ardatz nagusia izan da aspalditik; Jubarainoko tartea erabilgarria da. Trenbideei dagokienez, 2010eko martxoan berriz zabaldu zen iparraldeko Sudandik Wauraino heltzen dena; trenbidea 1960ko hamarkadakoa da eta gerraren ondorioz itxia egon zen. Hala ere, Hego Sudango hiri askok, Jubak barne, ez dute tren zerbitzurik.[55]

Aireko garraioa oso inportantea da herrialde zabal horretan; honako hiri hauek dituzte aireportu edo aerodromoak: Bentiu, Akobo, Aweil, Bor, Ad-Damazin (eztabaidagaia den Nilo Urdina estatuan), Gogrial, Juba, Kago Kaju, Kapoeta, Malakal, Maridi, Nimule, Pachella, Pibor, Raga, Renk, Rumbek, Tong, Torit, Tumbura, Wau, Yambio, Yei eta Yirol.[56] Inportanteena Jubakoa da; 2007an sortutako Feeder Airlines konpainiaren egoitza bertan dago, eta Nairobi, Kairo, Entebbe (Uganda), Erroma, Khartum edota Addis Abebarako hegaldiak eskaintzen ditu.

• Akobo Heritage and Memorial University Akobon (Jonglei).
• Bahr-al-Ghazal-University
• The Bridge University Juban.
• Catholic University of Sudan Waun.
• University of Juba: izen hori badu ere, Khartumen izan du egoitza; orain Jubara lekualdatzeko prozesuan dago.
• Upper Nile University Malakalen.
• Western Upper Nile University Bentiun.
• Yei Agricultural and Mechanical University Yein (Erdialdeko Ekuatoria).

2019ko jaiegun publikoak:[57]

• Urtarrilak 1: Urte Berri
• Urtarrilak 9: Bake Itunaren Eguna
• Apirilak 21: Pazko Igandea
• Maiatzak 1: Maiatzaren Lehena
• Maiatzak 16: SPLAren Eguna
• Ekainak 4: Eid al-Fitr
• Uztailak 9: Independentziaren Eguna
• Uztailak 30: Martirien Eguna
• Abuztuak 11: Eid al-Adha
• Abenduaren 25a: Eguberria

Musika modernoari dagokionez, hip hopa, arabiar erritmoetan oinarria duen sudandar fusioa, reggaea eta beste batzuk daude. Musikari aipagarriak dira Silver X, Emmanuel Jal, Ayak Thiik, Mary Boyoi, Emmanuel Kembe eta Yaba Angelosi. Margolaritzan, Dau Yong Deng, Mareng Chuor Deng, Leek Thon, Pancol Jook eta Joseph Garang Deng nabarmentzen dira.[58]

Luol Deng

Eskualdeko kirol tradizionaletan borroka mota batzuk daude, lehia eta denbora-pasaren artekoak, uzta garaiaren amaiera ospatzeko praktikatzen direnak.

Zenbait hegosudandar nabarmendu dira kirol modernotan; kasu gehienetan gerratik ihesi kanpoan lortu dute arrakasta eta haietako batzuk beren herriaren aldeko lan militantea ere egin dute.

• Saskibaloian: dinka herria Afrikako altuenen artean dagoenez, hegosudandar batzuk goreneko mailan aritu dira kirol horretan. Luol Deng (Chicago Bulls) NBAko izarra da; beste batzuk: haren anaia Ajou Deng, Manute Bol (Gheorghe Mureşanekin batera NBAn inoiz jokatu duen jokalaririk altuena.[59]), Kueth Duany, Deng Gai eta Ater Majok (azken honek australiar herritartasuna du).
• Australiar futbolean: Majak Daw, kirol honetan maila profesionalean aritu den lehen hegosudandarra.[60].
• Atletismoan: Lopez Lomong, 2008ko Udako Olinpiar Jokoetan AEBetako bandera eraman zuena.