Hazkunde ekonomiko

XIX. mendearen amaierara arte ez zen egon hazkunde ekonomikoa kalkulatzeko behar bezain estatistika zehatzik. Iraganerako, A. Maddisonek (2001) kalkulu zenbatesleak aurkeztu zituen, beste iturri batzuekin bat etorriz Erdi Aroan eta XIX. mendera arte hazkunde ekonomikoa motela izan zela erakusten dutenak. Lehen Mundu Gerran, gerren arteko Depresio Handian eta Bigarren Mundu Gerran hazkundea zertxobait moteldu zen, nahiz eta XIX. mendea baino lehen ikusitako tasekiko altua izaten jarraitu zuen. Azken Mundu Gerraren amaieraren ondoren, hazkunde ekonomikoaren urrezko garaia iritsi zen 1945 eta 1970 artean, parekorik gabeko hedapen historikoarekin. 1970etik 2007ra motelagoa izan zen, baina hala ere handia; hori bai, herrialde aberatsen eta herrialde pobreen arteko hazkunde-aldea handitu egin zen. Historikoki, XIX. mendea baino lehen, herrialde aberatsen eta pobreen arteko hazkundea orekatuagoa izan zen.

Kontzeptu berri samarra da giza historiaren barruan. BPGaren hazkundea oso txikia izan zen urteen arabera, eta, beraz, ez zen aintzat hartu garai hartako pentsalariengan. 1800. urtera arte, “per capita” BPGk belaunaldi bakar batean edo bitan alda zezakeen bizi-maila. Hazkunde-tasak desberdinak dira nazioen artean, eta urtebeteko aldian izandako aldaketa batek eragin handia du “per capita” diru-sarreren mailan, epe luze batean.

Diru-sarreren hazkundea bi kategoria nagusitan bana daiteke: errenten gehikuntzaren ondoriozko hazkundea (adibidez, kapitala, lana) eta produktibitatearen hazkundea (adibidez, teknologia berriak). Epe luzera, aurrerapen teknologikoa beharrezkoa da bizi-mailak hobetzeko, ezinezkoa baita lanaren bidez errentak mugarik gabe handitzea, eta produkzio-prozesuari kapitala gehitzeko saiakerak etengabe egingo du topo gutxitzen ari diren amortizazio marjinalekin (ikus ekoizpenaren teoriaren oinarriak).

“70eko erregela ": herrialde batek bere BPGren hazkunde-tasa % X-koa duenean, 70/X urte hartzen ditu errenta bikoizteko.

Gutxi gorabeherako araua da, baina zenbakiz oso zehatza; izan ere, diru-sarrera bikoizteko behar den urte kopurua honelakoa da:

${\displaystyle t=\left({\frac {1}{\log _{2}(1+X/100)}}\right)\approx \left({\frac {69,31}{X}}\right)+0,3465-0,5776X+...}$

Hazkunde ekonomiko exogenoaren teorian, Solow (1956), Ramsey (1928), Harrod-Domar (1939) (1946) eta Kaldor ereduak nabarmentzen dira. Exogenoak esaten zaie, hazkunde ekonomikoa azaltzen duen aldagaia “exogenotzat” hartzen delako, hau da, ereduak azaltzen ez duen aldagaitzat.

Hazkunde ekonomiko endogenoaren teorian, eredu hauek nabarmentzen dira: Romer (1986) (1990), Barro (1990), Learning-by-doing (1962), Uzawa-Lucas (1965), (1988), Shumpeter. Hazkunde ekonomikoa azaltzen duen aldagaia ereduak azaltzen duelako deitzen dira endogenoak. Eta horrela, politika publikoko elementu argiagoak eskaintzen dituzte.

"Acemoglu eta Robinson (2012) ¿Por qué fracasan los países?" diotenez, herrialde oso baten aurretik egonkortasun politikoa behar du ekonomikoki garatzeko. Gainera, Acemogluk eta Robinsonek diote iraultza industriala Britainia Handian hasi zela, teknologiaren mugetan ekonomikoki hazteko beharrezko suntsiketa sortzailea ahalbidetu zuen lehen herrialdea izan zelako. Acemoglu eta Robinsonen arabera, 1689ko Eskubideen Deklarazioak bermatu zuen hori.

Adibidez, Denis Papinek lurrun-ontzi bat eraiki zuen 1705ean. Fulda ibaitik Alemaniako Münden hiriraino nabigatu zuen, non ontzi-gremio batek bere ontzia eta lurrun-makina suntsitu zituen. Ez zuten lehiarik nahi.

Pepin Ingalaterrara joan zen eta Royal Societyk bere lana deskribatuz idatzi zituen zenbait artikulu zientifiko argitaratu zituen. Zoritxarrez, ez zuen inolako ordainik jaso agiri horiengatik. Londresen hil zen, behartsu, eta izenik gabeko hilobi batean lurperatu zuten.

Thomas Newcomenek lurrun-makina bat eraiki zuen Pepinen eta beste batzuen ideiak erabiliz. Newcomen makina arrakasta komertzial bihurtu zen, bestela landu ezin izango ziren ikatz-meategietako ura ponpatuz. Acemogluk eta Robinsonek esan zuten 1689ko Eskubideen Deklarazioak Alemanian blokeatuta zegoen suntsipen sortzailea ahalbidetu zuela.

Solowren hazkunde-eredua (1956) epe luzerako hazkundea modu analitikoan gidatzeko lehen saiakera izan zen. Eredu horrek, beste hazkunde-eredu tradizional batzuek bezala (Cass (1965), Koopmans (1965)), “per capita” errentan kapital-metaketari (fisikoa) dagokionez dauden aldeak azaltzen ditu. Bi eredu horietan, metatutako faktorearen aldeak aurrezki-tasen desberdintasunen ondorio dira: Solowrentzat exogenoki zehazten dira, Ramseyrentzat aldiz endogenoki zehazten da denbora arteko erabilgarritasunaren maximizazioaren bidez.

Solowren ereduak egoera egonkorrarekiko konbergentzia iragartzen du; egoera geldikor horretan, aurrerapen teknologikotik sortzen da per capita hazkunde oro. Instituzioei (gobernua eta banku zentralak), ekoizpen-funtzio gehigarriei eta aurrezki-neurriei buruzko faktore berdinetatik abiatuta, herrialde guztiek egoera egonkor bererantz jotzeko joera izango lukete. Herrialde guztiek ezaugarri berdinak ez dituztela kontuan hartuta, litekeena da munduko herrialde guztiak ez elkartzea, egoera egonkorraren maila desberdinak daudelako. Izan ere, datu enpirikoak aztertuta, konbergentzia modu mugatuan soilik ikus daiteke.

Hazkunde exogenoko ereduetan ez da azaltzen ekonomiak zergatik hazten diren eta zergatik egiten duten tasa desberdinetan adierazten duen aldagai gakoa. Hazkunde endogenoaren teoriak aurrerapen teknikoaren aldagaia "endogeneizatu" nahi du. Horretarako, giza kapitala (adibidez, hezkuntza), aldaketa teknologikoa (adibidez, berrikuntza), kanpokotasunak eta abar erabiltzen ditu. North eta Thomasek (1973) diote hazkunde ekonomikoaren funtsezko azalpena erakundeak direla.

Laurogeita hamarreko hamarkadan, John Williamsonek Washingtongo Kontsentsua argitaratu zuen, garapen bidean zeuden herrialde guztiei hazkuntza lortzeko iradoki zitzaiena.

Mundu Garapenari buruzko Txostenaren (1991) arabera, hazkunde-funtzioak – Kapitalaren metaketa, baliabideen erabilera eraginkorra, aurrerapen teknologikoa eta diru-sarreren banaketa sozialki onargarria – Hobeto lortzen ziren egonkortasun makroekonomikoa zuten herrialdeetan, baliabideen banaketa merkatuan zehar, eta nazioarteko merkataritzara irekitzea. Hazkunde iraunkorreko politikak arriskua murriztea eskatzen du, finantza-krisi larririk gerta ez dadin zainduz. Azkenik, jakina, gobernuek hazkunde-murrizketak ezabatu edo, gutxienez, murriztuko dituzten erreformak babestu behar dituzte.

Hala ere, herrialde askotan (latinoamerikarrak kasu) egiturazko erreformak egin ziren arren, ez ziren espero ziren emaitzak lortu.

Jevonsek XIX. mendean ziurtatu zuen gorabehera ekonomikoak eguzki-orbanekin lotzen zirela. Gaur egun, hazkunde ekonomikoaren teoriak askotarikoak dira, eta erakundeetan azalpena bilatzen dutenak nabarmentzen dira. Ezberdintasun instituzionalak ezaugarri kultural, geografia, latitude, ideologia eta/edo istripu historikoengatik azalduko lirateke besteak beste. Horrela, adibidez, gaur egun batzuek nabarmentzen dute Suediak bezalako herrialde hotzek arrakasta ekonomiko handiagoa dutela Nigeria bezalako herrialde beroek baino. Gizateriaren historiaren hasierako etapetan, garapen ekonomiko eta kulturala Lurreko toki beroetan kontzentratzen zen, Egipton, esaterako. Hala ere, gaur egun, Iparraldeko estatu hotzek tropikoko egoera beroek baino “per capita” BPG indize handiagoak dituzte. Ekonomiaren alderdi hori (geografia ekonomikoa) -- giza migrazioetan eta egitura politikoetan izan zuen eragina-- Ellsworth Huntingtonek, XX. mendearen hasieran Yaleko Unibertsitatean Ekonomia katedradunak, kontzienteki aztertu zuen.

Hazkundearen mugei buruzko eztabaida hazkundearen eragin ekologikoari aberastasuna eta aurrerapena sortzeari buruzkoa da. Hazkunde ekonomikorako beharrezkoak diren jarduera askok berriztagarriak ez diren energia-iturriak erabiltzen dituzte. Ikertzaile askok uste dute ingurumen-efektu jarraitu horiek eragina izan dezaketela munduko ekosistemetan.

Ingurumenaren gaineko inpaktu hori da aztarna ekologikoa kuantifikatzen saiatzen dena. Hala, 2005. urterako pertsona bakoitzeko hektarea globalen kopurua (hektarea bioproduktiboak) 2,1ekoa izan zela kalkulatu zen. Hala ere, mundu osorako kontsumoa 2,7koa izan zen. Beraz, urte honetarako behintzat (eta joera goranzkoa da, 2003. urtean munduko aztarna ekologikoa 2.23koa izan baitzen), planetaren ahalmenaren gainetik egon ginen kontsumitzen; edo, bestela esanda, birsorkuntza naturalaren abiadura baino handiagoa da.

Ekosistemetan metatutako ondorioek hazkundeari muga teorikoa ezartzen diotela diote. Batzuek arkeologiara jotzen dute desagertu egin direla diruditen kulturen adibideak aipatzeko, ekosistemek ekosistema horiek hartzeko duten gaitasunetik haratago hazi zirelako, Duncanek dioenez, adibidez, gure zibilizazioarekin ere gertatuko da (Olduvaiko Teoria). Aurreikuspenen arabera, hazkundearen mugek energia-iturrien kontsumoan oinarritutako hazkundea eragotziko lukete azkenean. Proposatzen duten irtenbidea Dekrezioaren printzipioak aplikatzea da: hau da, kontsumoa eta ekoizpena murriztea baliabideak modu naturalean birsor daitezkeen mailetaraino, herrialde aberatsen aberastasuna munduko gainerako herrialdeetara banatzearekin batera. Kontzeptu hori ez da garapen iraunkorraren kontzeptuarekin nahastu behar, azken horrek uste baitu posible izango litzatekeela hazkundea handitzen jarraitzea, ingurumena babestearekin batera. Beste batzuk baikorragoak dira, eta uste dute tokiko ingurumen-ondorioak hauteman daitezkeen arren, eskala handiko efektu ekologikoak txikiagoak direla. Mundu mailako aldaketa ekologiko horiek existitzen badira, giza adimenak horietara egokitzeko modua aurkituko duela diote baikorrek.

Hazkunde ekonomikoaren erritmoak edo motak ondorio garrantzitsuak izan ditzake ingurumenean (klima eta ekosistemen kapital naturala). Hazkundeak ingurumenean eta gizartean izan ditzakeen eragin negatiboengatik kezkatuta, zenbait sektore zientifikok hazkunde-maila txikiagoak defendatu dituzte, eta hortik dator beherapen ekonomikoaren eta alderdi berdeen ideia; izan ere, ekonomia nazionalak munduko gizarte baten eta sistema ekologiko global baten parte direla uste dute, eta, beraz, ezin dute hazkunde naturalerako gaitasuna ustiatu kaltetu gabe.

David Suzuki zientzialari kanadarrak 90eko hamarkadan adierazi zuen ekosistemek urtean % 1,5 eta % 3 arteko hazkundea baino ezin dutela jasan, eta, beraz, nekazaritzaren edo basoen aldetik errendimendu handiagoa lortzeko edozein saiakerak lurzoruaren edo basoen kapital naturala bideratu beharko duela. Batzuek uste dute argudio hori ekonomia garatuenei ere aplika dakiekeela. Ekonomialari konbentzionalen iritziz, aurrerapen teknologikoei esker egiten dute aurrera ekonomiek, adibidez: orain urtebete baino ordenagailu azkarragoak ditugu, baina ez da beharrezkoa ordenagailu gehiago izatea. Agian muga fisikoetatik libratu gara ezagutzaren aldeko apustua eginez, ekoizpen fisikoaren aldekoa baino gehiago.

Bestalde, gertaera historikoa da azken bi mendeetan hazkunde ekonomikoak gorabeherak eta krisi ziklikoak izan dituela herrialde guztietan eta nazioartean. Goraldi ekonomiko orok, azkenean, atzeraldia eta krisia dakartza, eta horrek suspertzeko baldintzak irekitzen ditu, eta horrek, aldi berean, goraldi berri baterako bidea argitzen du. Clemente Juglar, Karl Marx, Wesley Mitchell, Joseph Schumpeter, Nikolai Kondratieff eta beste ekonomialari garrantzitsu batzuek aztertutako ziklo ekonomikoa kontuan hartzeko moduko errealitatea da, eta hori gabe ezinezkoa da hazkunde ekonomikoari buruzko edozein estimazio serio egitea.