Halesa

Diodororen arabera, hiriaren jatorria sikuloarra da. Izan ere, K.a. 403an, Herbitako biztanleek Dionisiorekin bakea sinatu ondoren, Arkonides buruzagiak erabaki zuen hiria uztea eta beste kolonia berri bat fundatzea. Koloniaren hasierako biztanle herbitarrak, mertzenarioak ziren eta Dionisioren etsaiak ere.

Koloniaren izena Halesa zen, nahiz eta zenbait egilek, beste hirietatik ezberditzeko, Arkonida izenondoa jarri. Batzuen ustez, oker badaude ere, kartagotarrek fundatu zuten Halesa[2]. Hiria aberastu zen itsas-merkataritzari esker eta Lehen Gerra Punikoan, lehenetariko bat izan zen erromatarren aliatua izatean. Fideltasun horrek atarramenduak eman zizkion: berezko legeei eta independentziari eutsi zielako; eta, Siziliako beste lau hiriren antzera, zergen salbuetsita zegelako[3]. Horregatik, erromatar garaian, Siziliako hiri oparoenetako bat bilakatu zen. Behin batean, hiritarrak eztabaida hasi ziren tokiko senatua aukeratzean. Haiek K. Klaudio Pulkroren bitartekaritza eskatu zuten eta honek, K.a. 95ean, guztien gustuko lana egin zuen. Pribilegioak pribilegioa, hiria ez zen Verresen harrapakerietatik aske egon, dirutan eta garitan zerga itzelak ezarri zizkiolako[4]. Augustoren garaian, hiria behera joan zen, udaletxe arrunt baten kategoria hartuz[5]. Alabaina, Estrabonen ustez, ipar kostako hiri nabarmen bat zen[6]. Pliniok sailkatzen zuen Siziliako stipendiariae civitatesen artean[7]. Halesa Siziliako toki bakarra da, non erromatar gobernadore baten inskripzioa, errepublikako garaikoa (agian K.a. 93 urtekoa) agertu den.

Hainbat iritzi egon dira Halesako kokalekuari buruz, eztabaida gehienak Estrabonek, Antoninoren Ibilbideak eta Peutingerren taulak esandako distantziaren inguruan izan dira. Batzuk ez dira zehatzak, baina orokorrean onartzen da Clüverrek eta Torremuzzak finkatutako tokia, hau da, Santa Maria le Palateko eliza zaharrean, Tusa hiri modernoaren alboan eta Pettineo ibaiaren goialdean. Toki honen ezaugarriak bat datoz Diodorok esandakoarekin[2]: hiria muino baten gainean eraiki zela itsasotik 8 estadioetara, eta Tabulak baieztatutakoarekin 29 kilometro. Ibilbideak, berriz, akats egiten du 45 kilometrora zeudela adieraztean. Fazellok azaldutako hondakinak hiri handi bati zegokien eta tokian agertu ziren inskripzioak Halesazkoak dira. Hauetariko bat garrantzitsua da lurren banaketak zehaztasunez adierazten delako, eta behin eta berriz Halesus ibaia aipatzen duelako, Columelak gauza bera dio[8], beharbada gaurko Tusa ibaia zela, Pettineo ibaia deitutako ere. Ipyrrha izeneko iturria aipatzen da ere, beharbada Solinok[9] eta Priszianok[10] erreferentzia egiten diotena Halesa lurraldean. Elezaharra baten arabera, musika entzutean urak astintzen ziren. Fazellok hondakinak azaltzean esan zuen itsas bazterratik (non eraikin handi baten hondarrak baitzeuden, agian, bainu batzuenak) 1,5 kilometrora zegoen muino baten tontorraraino heltzen zirela. Han zitadela baten aurriak zeuden. Bost kilometro barrurago, iturri handi bat zegoen (beharbada, Ipyrrha inskripziokoa) baita hirira ura eramaten zuen akueduktoren aztarnak ere. Hondakin guztiak desagertu dira, akueduktoaren atal batzuk izan ezik, baina tokian estatuen zatiak, txanponak eta inskripzioak aurkitu dira[11].

small>center>Antzinako Siziliako hiriak/small>

Augusto garaikoa den txanpon batean Halaisa Archonida inskripzioa irakur daiteke.

• Artikulu honek jabari publikoko textua du: SMITH, William, ed. (1854–1857). Dictionary of Greek and Roman Geography. London: John Murray.
• Artikulu honek jabari publikoko textua du:CHISHOLM, Hugh, ed. (1911). Halaesa. Encyclopædia Britannica. 12 (11th ed.). Cambridge University Press. 829 or.