Getaria (Lapurdi)

Gaur egungo hipotesi nagusia da Getaria izenaren jatorria (hala Lapurdiko herri honi dagokionez, nola Gipuzkoakoari dagokionez) latinezko cetaria hitza dela. Latin klasikoan [ketaria] ahoskatua, arrain kontserbak egiteko tokiaren izena zen. Hain zuzen ere, arrain kontserbagintzako erromatar instalazioen aztarnak aurkitu dira bi Getaria herrietan.

Lapurdiko kostako udalerria da, Donibane Lohizuneko kantonamenduan. Muga hauek ditu: iparraldean, Kantauri itsasoa eta Bidarte; ekialdean, Bidarte; mendebalean, Kantauri itsasoa eta Donibane Lohizune, eta hegoaldean, Ahetze eta Donibane Lohizune.

Getariko hondartza eta itsaslabarraren ikuspegi panoramikoa.

Portu bat bazegoen Getarian erromatarren garaian, azken urteotan eginiko aurkikunde batek erakusten duen bezala. 1193. urteko dokumentu batean aipatzen da lehen aldiz Getariako herria. Arrantzale herria izan da Getaria, eta balearen arrantzan nabarmendu zen XIII - XV. mendeetan. Talaia, piraten eta baleen begiratokitzat izan zen erabilia. Baleak ikusten zituztenean, traineruetara jo eta haren atzetik joaten ziren; piraten erasoak pairatzean, aldiz, Ahetzerako bidean dagoen Ostalapia baserrian (Donejakue bidean) hartzen zuten babesa.

Hasieran, Getaria Bidarteren zati zen.[2] Nolabaiteko autonomia 1580. urtean lortu zuen eta 1633. urtean udalerri independente bihurtu zen.[3] 1659an, Louis XIV.a Frantziakoa udalerritik igaro zen, Donibane Lohizunera ezkontzera zihoala.

Pereire anaiek burdinbidea Landetan eta Euskal Herrian barrena hedatu ahala, Getariara ere heldu zen. 1861eko urrian, prefetaren agindu batean oinarrituz eta 'onura publikoa'ren izenean, Compagnie du Midik Getarian desjabetzeak egiteko erabaki bat plazaratu zuen, herriaren erdigunea bete-betean kaltetzen zuena; 65 jabetzari eragiten zien. Erdiguneko ostatuak, bolo jokoak, zuhaitzak eta Marienea pilota plaza eraitsiak edo kaltetuak izan ziren, eta pilota plaza egungo kokapenera lekualdatua.[4] Herritarrek, Ibarburu (Dibarboure) auzapeza buru zutela, protesta egin zuten, linea desbideratzea edo, bestela, eraikinok beste toki batean altxa zitzatela eskatuz. Haatik, ez ziren entzunak izan, eta kalte-ordaina soilik eskuratu zuten, Baionako epaitegi batek 1863ko abenduan hala berretsita.[5]

Getaria bainuetxe-toki bihurtu zen, bere hondartza eta algei esker eta 1959. urtetik aurrera, surf egiteko lekua ere bada, Biarritzen eta Donibane Lohizuneren artean duen posizio estrategikoa dela kausa.

Turismoa da udalerriko ekonomia jarduera nagusia.

Getariako populazioak goranzko joera izan du bi mendez, nahiz eta txikia izan hazkundea inguruko beste herri batzuekin alderatuta. XIX. mendearen erdialdean 600 biztanle inguru zituen, eta XX. mendearen bukaerarako 1.200 biztanle izatera iritsi zen.

Getariako biztanleria
Datuen iturburua: INSEE

• San Nikolas eliza: XVI. mendean eraiki zen eta XV. mendeko prozesiotarako gurutzea du.
• Getariako talaia, monumentu izendaturik dagoena.
• Saraleginea etxea, 1908an Jaques-Hippolyte Lesca izeneko indianoak eraikitakoa, François-Joseph Cazalis arkitektoaren euskal estiloko diseinuari jarraiki. Behe-solairuan Getariako Museoa dago.

Getariako bestak abenduaren 6an dira, San Nikolas egunean, baina hurrengo igandean ospatzen dituzte.

Herrian jaiotakoez gain, XX. mendean arteetan gailendutakoen artean Getariak hartu zuen ospeak sona handiko hainbeste lagun erakarri zituen; haietako asko bertan urte luzez bizi edota bertan hil eta lurperatuta daude.

• Pierre-Xavier Mugaburu (Getaria, 1850 - 1910) Tokyoko artzapezpikua 1906tik 1910era.
• Paul-Jean Toulet (Paue, Okzitania, 1867 - Getaria, 1920); bertan lurperatutako idazle eta olerkaria.
• Joseph Apeztegi, Xikito Kanbokoa (Kanbo, 1881 - Getaria, 1950), pilotaria.
• Jacques Rigaut (1898 - 1929) idazleak Et puis merde ! lana bertako Café de Madrid ostatuan idatzi zuen 1926an.
• Pierre Daninos (Paris, 1913 - 2005) idazleak villa bat zuen herrian.
• Felipe Cazals (Getaria, 1937 -) Mexikora joana eta han zinema eta argazkigintzako arlo askotan nabarmendu zen.
• Christian Borde, ezizenez Jules-Edouard Moustic (Antony, 1951 -) telebista aurkezlea eta tokiko irrati bateko animatzailea azken urteetan Getarian bizi da.
• Georges Lunghini (Paris, 1953 -) antzerki, musika eta argazkigintzan aritzen denak ere herrian etxea du.
• Frédéric Beigbeder (Neuilly-sur-Seine, 1965 -) idazle sarituak txikitatik oporraldiak bertan pasatzen zituen aitona-amonenean eta herriarekiko harremana gorde izan du.

• Desport, Gilbert. (1987). «Les expropiations ferroviaires de la ligne Bayonne-Hendaye (1861-1863)» Bulletin de la Société des Sciences, Lettres et Arts de Bayonne (Bayonne: Société des Sciences, Lettres et Arts de Bayonne) 143 (Le chemin de fer à Bayonne; eta dans le Sud-Ouest).

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Lapurdi

• Getariako Turismo Bulegoaren webgunea (Frantsesez) (Gaztelaniaz) (Ingelesez)
• (Frantsesez) Getariara bizitzera joan direnei buruzko artikulua Nouvel Observateur-en.