Gernikako Arbola (ereserkia)

Gernikako Arbola Jose Maria Iparragirre olerkari, musikari eta koblakariak 1853an Madrilen Gernikako Arbolaren eta Euskal Herriko foruen omenez idatzi eta kantatutako ereserkia da, zortziko erritmoduna. Historikoki euskaldunen ereserki nazional ez ofiziala izan da XIX. mende erdialdetik, hala Euskal Herri barnean nola euskal diasporan.[1] Hainbat ahapaldi dituen arren, ereserki gisa lehen ahapaldia kantatzen da soilik. 2007an, 4/2007 Foru-Arauak ezarrita, Batzar Nagusiek Bizkaiko ereserki izendatu zuten abestia[2]. Ideologien gainetik, Gernikako Arbolak euskal herrizale askoren atxikimendua eskuratzeko indarra izan du.[3]

Joxe Mari Iparragirre

Gernikako arbola
Gernikako Arbola.

Herrialdea Euskal Herria
HitzakJose Maria Iparragirre eta Juan Maria Blas Altuna, 1853
MusikaZortzikoa
Onarpen dataXIX. mendearen bigarren erdialdea
Multimedia
Jose Mari Iparragirre, 1853
Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da.
Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da.
Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero.
Kantuaren jatorria Iparragirrek osatutako bertso-paperean dago.

Sorrera

Adierazi da musika Juan Maria Blas Altunak sortua dela.[4][5][6] Iparragirrek, ordea, erabat ukatu zuen hori. Ahozko tradizioaren arabera, On Be­nito Bizkarrak, Urkiolako santutegian abade izandakoak, 1912-13an argitaratu zuen Ur­kiolako istoriotxo batean adierazi zuen Iparragirrek 1854ko ekainaren 13an abestu zuela lehen aldiz Euskal Herrian[7], Urkiolako santutegiaren aurrean[8].

Izan ere, lparragirrek Gernikako Arbola Euskal Herritik kanpo abestu zuen lehenengoz, Madrilgo San Luis kafetegian, Durangoko Juan Maria Blas Altuna piano-jotzailearekin batera, abestu baitzuen 1853an[7].

Zabalkundea

Bigarren Karlistaldian eta, bereziki, gerraosteko debeku eta zapalketa giroan, joera desberdinetako euskaldunek eta, oro har, euskal herritarrek maitasun handiz heldu zioten Iparragirreren zortzikoari, baita ekitaldi publiko askotako ezinbesteko doinu bihurtu ere. Bigarren Karlistaldi amaieran, beren burua eman ez zuten karlistek, jada desarmaturik, Donibane Garazitik Baionara formazioan joanez ahotan erabili zuten kantua, frantses prefetak "euskaldunen ereserki nazionala" deitua[9].

Euskal identitate kolektiboa adierazteko ereserki bihurtu zen luze gabe, bereziki foruak aldezteko elkarretaratzeetan eta bilkuretan. Jose Maria Salaberria idazleak hauxe adierazi zuen:

« Hark ereserki nazional baten maiestatea eta sakontasun osoa zuen. Euskaldunen Marseillesa jaioa zen. Aberriak bazuen ahotsa.  »

Sabin Arana

Sabin Aranak abestiari euskal ereserki izateko oker iritzi zion, are gehiago aberriaren aurkako zeritzon. Izan ere, Aranaren ustez, ereserkia unibertsalista eta azalekoa zen, eta Euskadiren mendekotasun politikoarekiko utzikeria agertzen zuen. Ildo horretan, 1901ean Eman ta zabal zazu munduan frutua abestu beharrean, euskotarrek emak da zabaltzazu geurian frutuba abestu beharko zuketela idatzi zuen, euskotarrek kanpoko kontuez arduratu baino lehenago, euren aberriaren egoeraz kezkatu beharko ziratekeela aldarrikatu nahian.[10]

Horretaz gain, ereserkiak Haritza eta Batzarretxea Gernikako hiribildukotzat jotzea gaitzetsi zuen, egiaz Lumoko elizatean kokatuta daudelako. Hori Arana Goirirentzat garrantzitsua zen, Bizkaiko elizateek XIX. gizaldira arte Bizkaiaren independentzia eta foru-zuzenbidea gorde zutelako; hiribilduak, ostera, Gaztelako eta Espainiako errege-erreginen mendeko eremuak ziren, Espainiako zuzenbidepekoak.

Bestalde, Gernikako Arbola erdarakadaz josia egoteak ez zuen bat egiten Sabin Aranak sustatu zuen euskara garbiarekin.

Horiek horrela, 1883. eta 1888. urteen artean Aranak ereserkiaren bere aldaeraren zirriborro bat egin zuen:

«
Luno’ko zugatz donia
Zeu zara onesana
Euskeldunen artian
Ta guztiz maitia
Geure errija estaleizu
Zeure zunbilagaz;
Lagija izango-zara,
Beti, ...
  »

Egungo harrera

Euskal Herriko lurralde osoa batuko lukeen ereserkirik egokiena izan litekeela defendatu izan dute ezker abertzaleko kide batzuek[11]

Bertsioak

Hitzak

1
Gernikako Arbola
da bedeinkatua
euskaldunen artean
guztiz maitatua.
Eman ta zabal zazu
munduan frutua
adoratzen zaitugu
Arbola santua


2
Mila urte inguru da
esaten dutela
Jainkoak jarri zuela
Gernikako Arbola.
Zaude bada zutikan
orain da denbora
eroritzen bazera
arras galdu gera

      

3
Ez zera eroriko
Arbola maitea
baldin portatzen bada
Bizkaiko Juntea.
Laurok hartuko degu
zurekin partea
pakian bizi dedin
euskaldun jendea.


4
Betiko bizi dedin
Jaunari eskatzeko
jarri gaitezen danok
laster belauniko.
Eta bihotzetikan
eskatu ezkero
Arbola biziko da
orain eta gero.

      

5
Arbola botatzia
dutela pentsatu
Euskal Herri guztian
danok badakigu.
Ea bada jendea
denbora orain degu
erori gabetanik
eduki behar degu.


6
Beti egongo zera
udaberrikoa
lore aintzinetako
mantxa gabekoa.
Erruki zaitez bada
bihotz gurekoa
denbora galdu gabe
emanik frutua.

      

7
Arbolak erantzun du
kontuz bizitzeko
eta bihotzetikan
Jaunari eskatzeko.
Gerrarik nahi ez degu
pakea betiko
gure lege zuzenak
hemen maitatzeko.


8
Erregutu diogun
Jaungoiko Jaunari
pakea emateko
orain eta beti.
Bai eta indarra ere
zerorren lurrari
eta bendizioa
Euskal Herriari.

Erreferentziak
  1. Esparza Zabalegui, José Mari; Lopez de Luzuriaga, Iñaki (itzul.). (2020). Gernikako Arbolaren biografia: Euskal Herriko ereserkia. (2. edizioa. argitaraldia) Txalaparta ISBN 978-84-18252-41-9. PMC 1242024933. (Noiz kontsultatua: 2023-03-03).
  2. Bizkaiko Batzar Nagusiak. Martiaren 20ko 5/2007 Foru-Araua,Bizkaiko Udal Mugarteei buruzko uztailaren 7ko 8/1993 Foru-Arauaren II. kapitulua,Toki-Erakundeen armarri, bandera, zutoihal eta gidoinen gainekoa, aldatzeari buruzkoa.. , 15 or..
  3. (Gaztelaniaz) Fernández, Harri X.. (2023-02-26). «“Independientemente de la ideología, el ‘Gernikako Arbola’ tuvo un amplio poder de adhesión en el vasquismo”» Noticias de Gipuzkoa (Noiz kontsultatua: 2023-02-27).
  4. (Gaztelaniaz) Altuna y Mascarua, Juan María Blas de - Auñamendi Eusko Entziklopedia. (Noiz kontsultatua: 2018-02-04).
  5. Altuna Maskarua, Juan Maria Blas - Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa. (Noiz kontsultatua: 2018-02-04).
  6. Zabaltza Pérez-Nievas, Xabier. (2017-04-11). «Gernikako Arbola, un himno huérfano» Historia Contemporánea 1 (54): 207–241.  doi:10.1387/hc.17583. ISSN 2340-0277. (Noiz kontsultatua: 2019-10-19).
  7. Orain dela 150 urte, Iparragirrek.... (Noiz kontsultatua: 2017-06-19).
  8. Gurimousen. (2017-06-13). Urkiolan bertan ikusitakoak. Baina beste lekuetan ere irakurrita baneukan horretaz. Ea aurkitzen ditudan iturriak...pic.twitter.com/J6D8Z9HNuW. (Noiz kontsultatua: 2017-06-13).
  9. (Gaztelaniaz) SA, Baigorri Argitaletxea. (2022-08-23). «Pasajes «olvidados» de nuestra historia» GARA (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  10. (Gaztelaniaz) Arana, Sabin. (1901). Euzkadi
    Aipua: «Iparraguirre [...] interpretó fielmente la frivolidad, el craso error de los vascos de su tiempo. Quería que el roble extendiera su fruto allende el Ebro, cuando no lo daba ni para su país. Meternos a consejeros del hogar ajeno, cuando no sabemos gobernar el nuestro, es sencillamente ridículo. Dejar de atender a nuestra vida por hacer al extraño favores que, por inconvenientes, no quiere recibir, es criminal. Dejémonos de poesías: palpemos la realidad y aprendamos a conocernos. Es muy bonito pedir que la justicia que simboliza el Arbol de Gernika la difunda por el mundo. Pero lo práctico es procurar fructifique de nuevo para el pueblo donde nació y vivió. Amemos a todos los hombres, amemos a todas las naciones; pero apliquémonos primero al bien de la nuestra. ¿Podríamos jamás hacerlo perfecto? El Arbol de Gernika es símbolo del bienestar de nuestro pueblo: no de ningún otro. Ni dentro de nuestro solar puede coexistir con ningún otro Arbol. Estúpida fué la idea que sostuvieron los vascos en todo el siglo pasado de hacer compatibles las instituciones patrias con un poder extraño. Reconozcamos su yerro. El Arbol de Gernika, cantado por Iparraguirre, no es símbolo de libertades vascas, sino de una paz universal, la cual sólo en la Cruz tiene su emblema. Pretender que las instituciones vascas se extiendan a todo el mundo... ¡insigne necedad! Pero los vascos se pagan de apariencias: es letra euzkérica la de Iparragirre y al Arbol de nuestra independencia canta y esto les basta. Hace ya un lustro se dijo que es antipatriótica la letra del Gernika. Poco después un periódico socialista la hizo suya, con mucha razón. En el discurso de los Juegos Florales se ha exhibido asimilada, con mucha lógica, a ideas refractarias al bien de los vascos. Pero los vascos siguen cantando la letra de Iparraguirre y nadie canta: emak da zabaltzazu geurian frutuba»    .
  11. Patxi, Adolfo Araiz, Laura Mintegi, Eugenio Etxebeste, Miguel Castells, Itziar Aizpurua, Joseba Asiron, Filipe Bidart, Txutxo Abrisketa, Alfonso Etxegarai, Kristian Etxaluz, Tasio Erkizia, Karlos Almorza, Grazi Etxebehere, Javier Salutregi, Julen Aginako. «Ezker Abertzalea eta 'Gernikako Arbola'» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-11-09).
  12. (Gaztelaniaz) «Joxe Mari Iparragirre Patxi Andion´en era» www.soinuenea.eus (Noiz kontsultatua: 2019-10-19).
  13. José María Iparraguirre: Gernikako arbola (Coral Andra Mari). (Noiz kontsultatua: 2019-10-19).

Ikus, gainera

Kanpo-estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.