George Berkeley

George Berkeley
	; Irudi gehiago
Dean of Derry (en)
Dean of Dromore (en)
Bizitza
Jaiotza	Kilkenny, 1685eko martxoaren 12a
Herrialdea	Irlandako Erresuma
Heriotza	Oxford, 1753ko urtarrilaren 14a (67 urte)
Hobiratze lekua	Christ Church Cathedral (en)
Familia
Aita	William Berkeley
Ezkontidea(k)	Anne Forster (en) ; Anne Forster (en) (1728 -
Seme-alabak	ikusi Lucia Berkeley (en) ; Henry Berkeley (en) ; George Berkeley (en) ;
Hezkuntza
Heziketa	Trinity College ; Kilkenny College (en)
Hizkuntzak	latina; frantsesa; ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	filosofoa, apaiz anglikanoa, idazlea, epistemologoa, zientziaren filosofoa, metaphysician (en) eta ministroa
Lan nabarmenak	ikusi De Motu (en) ; An Essay Towards a New Theory of Vision (en) ; A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge (en) ; Three Dialogues between Hylas and Philonous (en) ; The Theory of Vision, or Visual Language (en) ; The Analyst (en) ; Siris (en) ; The Querist (en) ;
Influentziak	John Locke eta Nicolas Malebranche
Mugimendua	enpirismoa; Inmaterialismoa
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	anglikanismoa; Estatu Batuetako Eliza Episkopalianoa

George Berkeley (Thomastown, 1685ko martxoaren 12a - Oxford, Erresuma Batua 1753ko urtarrilaren 14a) Irlandako filosofo eta apezpikua izan zen, idealismo subjektiboa deituriko korronte filosofikoaren aitzindaritzat hartua izan da.

Obra ugari idatzi zituen, horien artean “ Ezagutzaren hastapenak (1710)" eta “ Hylas eta Filonousen arteko Elkarrizketak (1713)". (Philonus, “adimenaren maitaleak”, Berkeley errepresentatzen du. Hylas, Greziera klasikoan materia adierazten zuen hitzak, Lockeren pentsamendua errepresentatzen du ) . 1734an “El analista " izeneko obra publikatu zuen , bertan zientziaren fundamentuak kritikatzen dira, matematikaren garapenean eragin latza izan zutenak.

Kaliforniako Berkeley hiriari pertsonaia historiko honengandik datorkio izena, baita berak ikasi zuen unibertsitateari ere. Horrez gain, bere omenez ezarritako izenak dira Yaleko unibertsitateko egoitzarena eta Dublineko “Trinity College”ena

Biografia

Berkley Irlandako Diserty lurraldean jaio zen. Kilkennyko eskolara joan zen eta Dublineko “ Trinity College” unibertsitateko ikasketak amaitu zituen 1707an.

“Trinity College”en egon zen Grezierako irakasle titulua lortu zuen arte. Bere lehen argitalpena matematikaren ingurukoa izan zen, baina oihartzuna izan zuen lehena “ Ensayo hacia una nueva teoria de la visión” izenenekoa, 1709an argitaratua. Momentuan polemika handia sortu zuen arren idatzi honek, gaur egungo Optikaren parte dira idatzi hartan ageri ziren edukietako batzuk.

1710ean “Ezagutzaren hastapenak ” izeneko obra idatzi zuen eta 1713an “ Hylas eta Filonousen arteko Elkarrizketak .” izenekoa. Aipaturiko azken obra honetan bere sistema filosofikoa garatu zuen, sistema filosofiko honen printzipio nagusia da gure zentzumenen bidez hautemandako mundua hautemate horretan soilik existitzen dela.

Materialismoaren kontra jotzea da obra hauen helburu nagusietako bat,garai haietan teoria filosofiko nagusia zenaren kontra, alegia. Bere teoriak serioski hartuak izan ez ziren arren orokorrean, batzuek, horien artean S.Clarkek, jeniotzat hartu zuten.

Geroago Ingalaterrara joan zen. Bertan, Adison, Pope eta Steelek esku zabalik hartu zuten. 1713tik 1720ra bitartean Frantzia, Espainia eta Italia ezagutu zituen. 1721ean Teologian doktoratu zen eta Dublineko “ Trinity College” eskolan jarraitu zuen Teologia eta Hebreeraren inguruko klaseak ematen. 1724an Derryko dekano bilakatu zuten. Newportera ( Rhode island, Estatu Batuak ) bidaiatu zuen Bermudetan eskola bat irekitzeko proiektua esku artean. Honela, dkano izateari utzi behar izan zion eta Estatu Batuetan lur sail bat erosi zuen.

1730eko Urriaren 4an Phillip izeneko 14 bat urteko mutiko beltz bat erosi zuen. 1731ko Ekainaren 11n bere hiru beltzak bataiatu zituen Phillip, Anthony eta Agnes Berkeley izenez hurrenez hurren. Berkeleyren sermoiek azaltzen zieten kolonizatzaileei kristautasunak esklabutza babesten zuela eta horregatik esklabuek bataiatuak izan behar zutela. Ugazaben negozioetarako onuragarria izango litzatekeela zioen esklabuek kasu egitea honi une oro, jainkoaren begiradaren beldur ( Ez soilik nagusia begira legokeen momentuetan). Horrez gain, esklabuak hobeagoak bilakatuko zirela zioen kristau bilakatutakoan.

Rhode islanden bizi izan zen Bermudetako eskola zabaltzeko behar zuen diruaren zain, baina diru horrek iristeko asmorik ez zuela zirudienez, 1732an Londresera itzuli zen. 1734an Cloyneko apezpiku bilakatu zuten. 1752ra arte jarraitu zuen idazten. 4 obra idatzi zituen urte tarte horietan ( 1734-1752 ).Hasteko, Alciphron idatzi zuen 1734an. Gero, The querist 1734tik 1737ra. Bere azken idatziak Siris, pinuaren erretxinaren onura medizinalen ingurukoa, eta Further Trought on tar-water, gai berdinaren inguruko informazio gehigarria eskaintzen duen idatzia.

1752an erretiratu egin zen eta bere semearekin Ingalaterrako Oxford hirira joan zen bizitzera.

Pentsamendua

Materialismoaren eta sinesmen ezaren aurrerapenak hunkiturik, bere erlijio ideiak defendatzen saiatu zen eta guztizko idealismoa aldarrikatu zuen. Pentsamenduaz kanpoko errealitate oro ukatzen zuen, zentzuen bidez hautemandako mundu materialak zeinu-balioa besterik ez duela dio. Aldaketa hautemangarrien kausa ez da gauzakietan edo gure baitan aurkitu behar, baizik eta Jainkoarengan: gertaera materialak Jainkoak gurekin hitz egiteko eta gure borondatea zuzentzeko hizkuntza besterik ez dira.

Korronte filosofikoen bereizketa

Berkeleyren filosofiari dagokionez, hau idealista subjektibotzat har daiteke zenbaiten ustez. Hau hobeto ulertzeko idealista izatea zer den ulertzea komeni zaigu eta honekiko antagonista den metodoarekin (enpirismoarekin) kontrajartzea. Konkretua ulertu ahal izateko ideia abstraktuago batetik hasi behar dugu, beraz.

Zer da idealismoa? Esan dugun bezala, enpirismoaren kontrakoa. Enpirismoa zer den definitu beharko dugu, beraz. Enpirismoak zentzumenen bidez hautematearen esperientziari ematen dio garrantzia. Hautematen dena objektu materiala da, subjektuarekiko kanpoan kokatzen dena. Hautemate horren ondoren kontzeptuak sortzen dira, hau da, abstrakzioaz baliatzen gara.

Idealismoak, aldiz, esperientziari baino garrantzia handiagoa ematen die ideiei, ezagutzarako ez da beharrezkoa mundu materiala hautematea, hausnarketa espekulatiboarekin nahikoa da.

Idealismoaren barnean, idealismo objektiboa eta idealismo subjektiboa banandu daitezke. Idealismo objektiboaren arabera, ideiak giza adimenetik independenteki existituko lirateke. Bada gure pertzepziotik kanpo, existentzia independente bat. Idealismo subjektiboaren arabera, aldiz, ideiak, subjektu baten adimenean soilik existitu daitezke. Idealismo subjektiboak dio bakoitzaren adimenetik kanpo ez dagoela existentziarik.

Esan bezala, Berkeley korronte filosofiko honetan kokatzen da. Inmaterialista moduan ere definitua izan da materiaren ( Kontzeptu abstraktua ) existentzia ukatzen duelako. Materialismoak idealismoa ukatzen du, honen arabera materia bakarrik baita existitzen dena eta giza adimena bera honen garapenaren ondorio baita.

Berkeleyren pentsamendua

Enprismoa idealismoarekiko posizio antagoniko batean kokatu dugun arren, Berkeley muturreraino eramandako enpirismo baten defendatzaile modura definitu daiteke. Zergatik? Honen arabera, ezagutza lortzeko bidea pertzepzio puruen bidezkoa baita. Bere ustez, errealitateko objektuak existitzen diren ala ez jakitea ez da posible eta honekiko ezagutza bere pertzepzioaren bidez soilik lortu dezakegu. Ezagutu dezakegun bakarra hori da, pertzepzioa. Beste era batera esanda, gauzen existentzia beren hautematea da Berkleyren ustez. Arraroa da jendeak pentsatu izana mendiek, errekek… gure pertzepziotik kanpoko existentziarik dutenik

Berkeleyk zioen ez dugula objektuaren bidez ezagutzen, ez dugu objektuaren errepresentazio mentala honek nolabait eragin digulako, baizik eta objektua errepresentazio honetan soilik existitzen da. Hautematen duguna koloreak, usainak.. dira. Hauek eduki mentalak dira. Ez dago arrazoirik ideiak-materia bereizketa egiteko.

Berkeley Platonen dokrinatik eta orokorrean metafisika tradizionaletik urruntzen da existitzen den substantzia bakarra hautematen eta pentsatzen duen subjektua izateagatik.

Deskartesen jarraitzaileek, Galileok eta honen ondorengo fisikariek eduki mental hauei 2.mailako ezaugarri deitu zieten ( Cualidades secundarias). Hauen arabera ere ezaugarri hauek ez dira objektuarenak, hautematen duen subjektuaz baldintzatuta daudelako. Adibidez, gure eskuen tenperaturaren arabera zerbait bero edo hotz ( 2. mailako ezaugarriak ) iruditzen zaigu. Mundu materialean ez da existitzen kolorearen ( 2.mailako beste ezaugarri bat ) esperientziarekin konpara daitekeen ezer. Aldiz, hauen ustez, 1.mailako ezaugarriekiko ( Cualidades primarias ) ditugun ideiek ( Hedadura, forma, dimentsioa eta sendotasunaren ideiek, besteak beste ) mundu materialean existitzen diren gauzen antza dute.

Berkeleyren ustez ezin da banatu 1.mailako eta 2.mailako ezaugarrien artean. Bereizketa hau abstraktua eta justifika ezina da, gainera ebidentzia enpirikoarekin kontraesanean sartzen da 2 ezaugarri horiek elkar nahasturik agertzen baitira esperientzia enpririkoan. Adibidez, ezin dugu objektu baten forma atzeman aldi berean bere kolorea atzeman gabe. Ezin ditugu 1. mailako ezaugarrien ideiak izan 2.mailako ezaugarriekin batera ez badoaz.

Ezaugarri horiek dira bitartekotzarik gabe ezagutzen dugun mundu erreala. Mundu erreal eta hautemangarri horren kausa ez da subjektu gizatiarra ordea. Subjektu gizatiarrak ezaugarri hauek hautematen ditu.

Zein edo zer da orduan kausa? Jainkoa, adimen infinitua. Nahimena duen subjektu bat da, ez objektu material bat. Katolikoa izanik, bere helburu nagusia jainkoaren existentzia frogatzea izan zela esan daiteke. Jainkoa (adimen infinitua), gure adimenetik kanpo kokatuta dago eta gure pertzepzioen eragile da. Jainkoak ezarri dizkigu gauzen ideiak adimenan. Adimen infinituak sortzeko ekintzan edo adimen finituak hautemateko ekintzan existitzen da errealitatea. Pertzepzioak jainkoak eraginak dira. Zuhaitzaren pertzepzioa jainkoaren ideia da. Gainera, ideien arteko koherentzia bermatzen du. Berkeleyren pentsamenduan panenteismoa antzeman daiteke. Jainkoa denean dago, dena da jainkoaren adimenaren parte.

Gainera, gizaki bakoitzaren errepresentazioak ezberdinak dira. Lockeri kontra eginez, Berkeley Nominalismoaren defendatzailea da. Pertzepzioak partikularrak dira. Partikularretatik sortutako ideai orokor edo abstrakzioak hitz komunak baino ez dira Berkeleyrentzat. Unibertsal faltsu bat da, adibidez, materia. Izen huts bat da ez diona inongo errealitateri erreferentzia egiten.

Bakoitzaren pertzepzio zuzen edo puruan geratu behar gara benetako ezagutza lortu ahal izateko, hauen inguruan espekulaziorik egin gabe. Horrela lortzen da ezagutza zientifiko ideala.

Bere garaiko Fisika garatzeko erabiltzen diren formula matematikoak ( Adb. F=ma ) ez dira ideia orokorrak. Horrekin lotuta, bere ustez triangeluan pentsatzean, ez dugu triangelu partikularren abstrakzioa gauzatzen. Ez dugu triangeluaren ideia orokorrean pentsatzen baizik eta gure pentsamendua beti agertzen da triangelu partikular bati lotua. Horregatik, tesi zientifikoak ez dira errealitatera guztiz ongi egokitzen , partikularretatik ideia orokor bat sortzean objektuaren forman pentsatu beharrean partikular konkretu batean pentsatzen jarraitzen baitugu. Beraz, ez dugu benetako ezagutza lortzen.

Partikularretatik ideia orokorrak ateratzea ez bada posible ezagutza zientifikoa okerra izango litzateke Berkelyerentzat, ez da nahikoa tesi zientifiko orokor bat justifikatzeko ebidentzietan oinarritzea.

Lanak

Ezagutzaren hatsapenak (1710)
Hylas eta Filonousen arteko Elkarrizketak (1713).
Alciphron (1734 )
The querist (1734-1737 )
Further Trought on tar-water ( 1744 )
Siri ( 1744 )
El analista (1734 )

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: George Berkeley

Datuak: Q82049
Multimedia: George Berkeley / Q82049

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.