Gasteizko tranbia

Gasteizko lehen tranbia 1960ko hamarkadan hiria iparraldetik hegoaldera zeharkatzen zuen Anglo-Vasco-Navarro konpainiaren trena izan zen. Tren horrek hiriaren kanpoaldean lan egiten zuten langileak garraiatzen zituen, Olarizu eta Gamarrara. Trenbide hura eraiki aurretik, Vasco-Navarro trenbidea hilzorian zegoen, eta erabilera gutxituz joan zen. Dena den, Arabako agintariek, material berria erosi zuten, hirian trenbidea eraikitzeko.

Bidea hark hiriaren iparraldea eta hegoaldea batzen zituen honako geltokiekin: Olarizu, Adurtza, Olagibel, Isuntzarrak, Forjas Alavesas, Betoñu, Osinegea, Eskalmendi, Durana eta Salinas. Trena elektrizitatedun errailen gainean zebilen, eta langileak garraiatzeaz gain, Gasteizko Gamarrako udal igerilekuetara iristeko aukera eskaini zieten gasteiztarrei. Horren adierazle, 1964ko abuztuko egun sargori batean igerilekuetara joateko saldutako 4.000 bidaia-txartelak.

Hasierako arrakasta horren ondoren, tranbiaren gainbehera etorri zen, eta azkenik 1967ko abenduaren 16an, Arabako Gobernu Zibilak, Madrilgo gobernuaren aginduz, tren zerbitzua bertan behera utzi zuen. Burdinbidea kentzeko lanei 1968. urtearen hasieran ekin zieten.[1]

Tranbia eraikitzeko lehen egitasmoa 1995. urtean aurkeztu zuen Eusko Jaurlaritzak. Orduan Jose Angel Cuerda zen Gasteizko alkatea eta udaletxeko beste alderdiak ez ziren ados jarri tranbia nola eraiki behar zen erabakitzeko, eta azkenik egitasmoa baztertu egin zen.

Gaur egungo proposamena 2004ean aurkeztu zen, aurreko egitasmoarekin alderatuz ibilbide luzeagoa eta geltoki gehiago ezarri ziren. Oraingoan alderdi guztiek onartu zuten proposamena. Eusko Jaurlaritzako garraio eta herrilanen sailak lehiaketa antolatu zuen, lanen eraikuntza esleitzeko. Tranbiaren eraikuntzako lehen aldiak hiriaren erdiguneko eta Lakuako tarteak eraikitzea suposatzen zuen, 27 milioi euroko kostuarekin. Guztira hamalau enpresa aurkeztu ziren lehiaketara, eta azkenean, bost izan ziren lehiaketako irabazleak.[2]

Eraikitze lanak 2006ko irailaren 12an hasi ziren ofizialki. Eusko Jaurlaritzako garraio sailburuaren arabera lanak 2008. urterako amaitzea aurreikusten zen, eta 2008ko eguberri aurretik ireki ahal izan zen Gasteizko tranbia.

2008ko urtarrilean tranbiaren erdiguneko tartea eta Lakuako tartea eraikitzeko lanak hasi ziren, Abetxukuko adarra hurrengo hilabeteetan hastea aurreikusi zelarik. Tranbiak 2008ko irailaren 30ean ailegatu ziren hirira, eta froga modura ibiltzen hasi ziren.[3]

Tranbiaren lehen zatia, hau da, tarte komuna eta Lakuarako adarra, 2008ko abenduaren 23an ireki zen. Horrez gain, lehen egunetan, zehazki 2009ko urtarrilaren 6ra arte, tranbia dohainekoa izan zen. Abetxukuko adarra 2009. uztailaren 10ean jarri zen martxan.[4]

Sistema inauguratu ondoren, hiriko beste gune batzuetara zabaltzea proposatu zen, baina bakar bat ere ez zen hasierako plangintza-faseetatik igaro. 2012ko martxoan, Eusko Jaurlaritzak eta Gasteizko Udalak adierazi zuten tranbiaren ibilbidea zabaldu nahi zutela Angulema kaleko azken geltokitik Ballester Apezpikuraino, Federico Baraibar, José Mardones eta Herran kaleraino. Proposatutako trazatu aldaketa baten ondoren, Bulebarretik Salburura zabaltzea planteatu zen, Ekialde eta Gizarte Etxean geltokiak eginez, besteak beste.[5]

2015eko ekainean, Eusko Jaurlaritzak Gasteizko tranbia hiriaren hegoaldetik Euskal Herriko Unibertsitatearen campusera zabaltzeko azterlana aurkeztu zuen. Lovaina, Legebiltzarra eta Angulema geltokietatik igaroko zen linea zirkular bat zen proposamena, hegoalderantz jarraituz, trenbidea zeharkatuz, beranduago Zabalganara joan eta Lovainara itzultzeko. Zatiak 9 geltoki berri izango lituzke eta Gasteizko tranbiaren hirugarren linea izan liteke.[6]

Era berean, hegoaldeko zabalkundea aurkeztearekin batera, Mendizorrotzako eta Zabalganako (mendebaldean) eta Salburuako (ekialdean) hedapenak ere proiektatu ziren. Proposamenak 4 linetan oinarritutako ustiapen-eredu bat jasotzen zuen:[7]

• Ibaiondo ↔ Unibertsitatea
• Abetxuko ↔ Salburua
• Jundiz ↔ Salburua
• Zabalgana ↔ Salburua

Sarea zabaltzeko hainbat saiakera zapuztu ondoren, 2016ko udaberrian jendaurrean jarri zen Euskal Herriko Unibertsitatera zabaltzeko informazio-azterlana. Bi urte pasatxoko lanen ondoren, zati berria 2020ko otsailaren 4an jarri zen martxan.[8][9][10]

Adar honek 5 geltokiz osatuta dago: Santa Luzia, Iliada, Nikosia, La Unión,eta Salburua. Hasiera batean eraikitze lanak 2020-ko apirilean hastea aurreikusita zegoen, baina Covid-19-aren krisialdiaren ondorioz uztailera atzeratua izan zen lanen hasiera.

Bi urte eta erdiko lanen ostean tranbia 2023ko apirilaren 1-ean hasi zen adar berritik zirkulatzen, eta bidaiarik gabeko 10 eguneko frogaren ondoren, apirilaren 11-an inauguratu egin zen.

Adar hau inauguratu zen lehena izan zen, Ibaiondoko adarrarekin batera. Gasteizko erdigunetik igarotzen da, zehazki Babesgabeak, Zabalgunea, Lovaina eta Gazalbide auzoetatik. 2008-ko abenduaren 23an jarri zen martxan, Angulema eta Honduras geltokien artean. Floridako geltokia 2020-ko otsailaren 4an ireki zen, unibertsitateko adarrarekin batera.

Tranbia guztiek edozein ibilbidean zeharkatzen duten sare osoko adar bakarra da, hau da, sareko geltoki guztiekin konektatzen duena.

Amerika Latina plazan hasten da eta Honduras eta Gasteiz Hiribideek sortzen duten bide-ardatzetik hiri erdialderantz bideratzen da Antso Jakitunaren Etorbidera ailegatu arte. Etorbide honen ondoren Lovaina plaza zeharkatu ondoren Magdalena, Becerro de Bengoa, Álava jenerala, Independentzia eta Angulema kaleetatik igarotzen da Florida kaleko izen bereko geltokian amaitzeko.

Adar hau inauguratu zen erdialdeko edo amankomuneko adarrarekin batera. Gasteizko ipar-mendebaldetik igarotzen da, zehazki Txagorritxu eta Lakua auzoetatik. 2008-ko abenduaren 23an jarri zen martxan, Euskal Herria eta Ibaiondo geltokien artean. Adar honen iparraldeko muturrean aurkitzen da trenen garajea. Ireki egin zenetik ez du aldaketarik jasan eta Ibaiondo - Salburua linearen parte da.

Landaberde kalean du hasiera, trenen garajetik gertu, Wellington dukearen kaletik jarraituz amaieran Euskal Herriko Bulebarrera biratzeko eta Gasteizko autobus geltokiatik gertu Amerika Latina plazan amaitzeko, non erdialdeko eta Abetxukoko adarrekin bat egiten du.

Adar hau inauguratu zen hirugarrena izan zen. Gasteizko iparraldetik igarotzen da, zehazki Arriaga eta Abetxuko auzoetatik. 2009-ko uztailaren 10ean jarri zen martxan, Intermodal eta Abetxuko (egungo Kañabenta) geltokien artean. 2012-ko irailaren 7an adarra beste bi geltokiekin luzatu zen: Kristo eta Abetxuko. Abetxukoko geltoki zaharra Kañabenta izena bezala berrizendatu zen. Abetxuko - Unibertsitatea lineak adar hau erabiltzen du.

Bere ibilbidea Abetxukoko Maiatzaren 1 plazan hasten da, auzo honetan Kristo eta Presa kaleak igarotzen ondoren Zadorra ibaiaren gaineko zubitik zeharkatzeko. Arriagako Atea kaletik jarraitzen du Batzar Nagusien kalera arte, eta honen bitartez Forondako Atea hiribidetik Amerika Latina plazan amaituz, erdialdeko eta Ibaiondoko adarrekin elkartuz.

Egungo lineen mapa. Linea berdea: Abetxuko - Unibertsitatea. Linea grisa: Ibaiondo - Salburua.

Adar hau ireki den laugarrena da. Gasteizko hegoaldetik igarotzen da, zehazki San Kristobal eta Adurtza auzoetatik. 2020-ko otsailaren 4an jarri zen martxan, Floridako geltokiarekin batera. Bi geltoki baino ez ditu: Hegoalde eta Unibertsitatea. Abetxukoko eta erdialdeko adarrarekin batera Abetxuko - Unibertsitatea linea osatzen du.

Florida geltokian erdialdeko eta Salburuako adarrekin elkartzen da. Florida kalea eta Herran anaiak kaleen arteko bidegurutzean hasita Triana zubitik trenbidea igarotzen du Castro Urdiales eta Nieves Cano kaleetatik segitzeko eta Domingo Martinez Aragón kalean amaitzeko, Zumakera pasealekuaren ondoan eta EHUko Arabako campusetik gertu.

Adar hau hiriko ekialdeko auzoetatik igarotzen da, Santa Luzia eta Salburua auzoetatik. Gasteizko Tranbiaren adarrik gazteena eta berriena da, 2023-ko apirilaren 11an irekita, eta 5 geltokik osatzen dute. Ibaiondoko eta erdialdeko adarrekin batera Ibaiondo - Salburua linea sortzen du.

Unibertsitateko adarraren puntu berdinean du hasiera, Florida kalea guztiz igaroz, Iliada Ibilbidea jarraitzeko. Kurba itxi baten ondoren Salburuako bulebarretik segi, La Unión plaza zeharkatu, Aerodromoko pasealekutik Martxoaren 8 Etorbidean dagoen azkeneko geltokira helduz.

Adar hau hiriko mendebaldeko auzoei zerbitzu emango duena izango da eta San Martin, Borinbizkarra eta Zabalgana auzoetatik igaroko da. Oraindik proiektu fasean dago, baina 2027-rako lehenengo fasea irekitzea aurreikusi da. Osotara bi fasetan eraiki egingo da, lehenengo zati amankomuna eta ondoren Jundiz eta Mariturri adarren luzapenak eraikiko dira.

Bere ibilbideak Lovaina geltokian hasi eta izen bereko plaza zeharkatuko du Adriano VI kaletik segitzeko. Buztinzuri kalearen bitartez San Martin auzoa zeharkatuko du, Teodoro Dublang eta Valentín de Berriotxoa kaleetatik igarotzeko, hau da, Pedro Asua zubiaren azpitik. Ama Teresa Kalkutako kaletik aterako da auzotik Zabalgana Hiribidera biratuz eta trenbidearen gainetik igaro ondoren bi adarretan banandu egingo da, bat Jundizera eta bestea Mariturrira. Lehenengoa Nazio Batuen Hiribidetik hedatuko da, bigarrena Zabalgana hiribidetik jarraituko duen heinean. Azkenik bigarren adar honek Giza Eskubideen, Iruña-Veleia eta Sofia Erreginaren hiribideetatik joango da, Zabalgana auzo osoa zeharkatuz.

Gasteizko tranbiaren geltokiak Euskal Trenbide Sareak kudeatzen eta mantenetzen ditu 2008tik. Hala ere, Eusko Trenbideak SA enpresak, Euskotren Tranbia filialaren bidez, ditu trenak eta horiek ustiarteaz arduratzen da.

Maiztasuna adar bakoitzean 15 minutukoa da, tarte amankomunean adarren maiztasuna bikoiztuz, 7,5 minutura. Puntako orduetan maiztasuna 12 minutukoa da adarretan, eta 6 minutukoa tarte amankomunean. Unibertsitatea eta Ibaiondo arteko bidaiak 17 minutuko iraupena dauka. Iraupen bera dauka Florida eta Abetxuko bitartekoak ere.[11]

Ibaiondotik Unibertsitaterako lehen trena 6: 00etan irteten da. Abetxukotik Floridara, 6: 07an. Unibertsitatea-Ibaiondo norabidean, lehenengo tranbia 6: 31ean irteten da eta Florida-Abetxuko 6: 23ean. Hauek dira tranbiaren azken ordutegiak: Ibaiondo-Unibertsitatea 22:45, Unibertsitatea-Ibaiondo 23:11, Abetxuko-Florida 22:35 eta Florida-Abetxuko 22:51. Ez da baztertzen etorkizunean tranbiak asteburuetan eguneko 24 orduetan funtzionatzea.[12]

Tranbia, Gasteizko Alde Zaharran

Tranbiaren flota gaur egun 5 kotxeko 11 Urbos 2 unitatek osatzen dute, CAFek eginak (500 seriea). 2017. urtearen amaieran, fabrikatzaile berari beste 7 tranbia eskatu zitzaizkion, kasu honetan 7 kotxe. Aurreikuspenen arabera, 500 serieko 3 unitate 7 kotxera ere zabalduko dira.

500 serieko unitateek plataforma baxua dute,% 100ean; horrela, mugikortasun murriztua duten pertsonak bagoiaren barruan mugi daitezke, baina ez sarbidea, nasa baino 0 eta +10 cm arteko aldearekin egiten baita, gurpilen higaduraren arabera. Larrialdiak irekitzeko eta komunikatzeko sistema irisgarriak, entzumen-arazoak dituzten pertsonentzako megafonia-sistema eta itsuentzako ate-posizioko sistema akustikoa ere baditu.

Unitate bakoitzaren edukiera 244 pertsonakoa da (44 eserita). Gainera, 6 leku daude mugikortasun urriko pertsonentzat erreserbatuta (bi gurpil-aulkian daudenentzat). Segurtasunari dagokionez, unitateek bideozaintza-sistema bat dute: barruko 5 kamera eta kanpoko 6 kamera, aurreko harrapaketen aurkako sistema eta argi estroboskopikoak.[13]

Unitateen irisgarritasunari dagokionez, orri sinpleko bi ate daude saihetseko, 800 mm-ko pasabide librea eta saihetseko orri bikoitzeko 4 ate eta 1300 mm-ko pasabide librea eskaintzen dituztenak. Gainera, mugikortasun murriztua duten pertsonentzat gordetako beste ate batzuk daude, eta haientzako berariazko eremu bat. Era berean, ateen eta itxitura-adierazleen kontraste kromatikoa, seinaleztapen akustikoa, argi-seinaleztapen estroboskopikoa, ate-orriko sakagailuak eta zelula fotoelektrikoz babestea pentsatu da.

Entzumen-arazoak dituzten pertsonentzat, interfonia eta megafonia instalatu dira "T moduan", eta teleadierazle eta iragarle akustiko bat, hurrengo geltokian eta korrespondentzietan.[14]

Gasteizko tranbian Minutran eta Sitran izeneko informazio sistemak daude ezarrita. Sistema hauei esker, erabiltzaileak linea ezberdinetako tranbia unitateak geltokira heltzeko falta den denbora jakin dezake.

Minutran geltokien markesinaren gainean kokatutako bloke tekniko karratua da, LEDez osatutako lau pantailaz hornitutakoa. Pantailetan geltokira helduko diren hurrengo tranbien denbora agertzen da, dagokion linearen kolorea erabilita. Euskotrenen arabera, sistema hau edozein norabidetik eta 80 metro baino distantzia handiagotik ikusgai da.[15] Minutran sistema Gasteizko tranbian ezarri zen lehenengo aldiz, eta Euskotren Tranbiak ustiatzen dituen tranbia sareen artean Gasteizkoa informazio sistema honetaz hornituta dagoen bakarra da.

Sitran markesinan bertan integratutako pantailez osatutako informazio sistema da. Honen bitartez, geltokira helduko diren hurrengo tranbien denbora kontsulta daiteke, eta horrez gain tranbia zerbitzuan gerta daitezkeen aldaketak eta abisuak ere zabaltzen dira. Sitran sistema Gasteizko tranbian ez ezik Bilboko tranbian ere ezarrita dago.

Sistema hauen bitartez, Angulemako geltokia helmuga duten tranbien datuak kolore gorriz eta pantailaren goialdean puntu batez (·) adierazten dira. Ibaiondoko geltokira abiatzen diren unitateak kolore berdez eta bi puntuz (··) identifikatzen dira. Azkenik, Abetxukoko geltokira ibiltzen diren tranbientzako kolore zuria azaltzen da, hiru punturekin (···).

• 
  Minutran sistema
• 
  Minutran sistema
• 
  Sitran sistema

BAT txartel bakarrarekin Gasteizko tranbian hobaridun prezioekin bidaiatu daiteke. Kolektibo berezien barruan dauden erabiltzaileek, hala nola familia ugariak, helduak, eta abar, argazkidun BAT txartela erabilita tarifa murriztuak erabil ditzakete. BAT txartel pertsonalizatua, hau da, argazkiduna, beti eraman behar da nortasun agiriarekin batera.

Txartel pertsonalizatuak tranbiaren informazio bulegoan eska daitezke, Antso Jakituna kaleko 9. zenbakian, eta baita Gasteizko Udalaren hiritarrenganako arreta bulegoetan ere.

2014ko abenduaren 22tik aurrera Gasteizko tranbiak Bizkaiko Barik txartela ere onartzen du.[16]

2015eko maiatzaren 15etik aurrera Gasteizko tranbiak Gipuzkoako Mugi txartela ere onartzen du.[17]

• 
  Balioztatze-makina
• 
  BAT txartela
• 
  Barik txartela
• 
  Mugi txartela

Legebiltzarreko geltokia Alaba Jeneralaren kaletik ikusia. Atzean, Katedral Berria.

2018ko urtarrilaren 1etik aurrerako bidaia-txartela eta tarifak:[18]

• Joanekoa: Pertsonal eta transferiezina. Bidaia bakarra egiteko, erosi eta 50 minutura iraungitzen da. Tarifa: 1,45€.

• Arrunta: BAT euskarrian kargatzen den titulua da, hobaridun prezioak aplikatzen direlarik. Tarifak: 1,45€; (F20): 0,58€; (F50): 0,36€.

• Berezi: BAT euskarrian kargatzen den titulua da. Pertsonal eta transferiezina. 65 urtetik gorakoentzako eta %65eko edo gehiagoko minusbaliotasuna duten pertsonentzako. Titulu hau erabiltzeko argazkidun Bat Berezi txartela eta nortasun agiria eramatea beharrezkoa da. Tarifak: 0,30€; (F20): 0,24€; (F50): 0,15€.

• 30D: BAT euskarrian kargatzen den titulua da. Pertsonal eta transferiezina. Erosi eta 30 egunetan nahi beste bidaia egiteko, bai Gasteizko tranbian zein TUVISA hiri-autobusetan ere. Titulu hau erabiltzeko argazkidun Bat txartela eta nortasun agiria eramatea beharrezkoa da. Tarifak: 30,00€; (F20): 24,00€; (F50): 15,00€.

• 30D Gazte: BAT euskarrian kargatzen den titulua da. Pertsonal eta transferiezina. Gasteizen erroldatutako 26 urte baino gazteagoentzako eta OAEAP baino 2,5 aldiz Errenta txikiagoa dutenentzako. Erosi eta 30 egunetan nahi beste bidaia egiteko, bai Gasteizko tranbian zein TUVISA hiri-autobusetan ere. Titulu hau erabiltzeko argazkidun BAT txartela eta nortasun agiria eramatea beharrezkoa da. Tarifak: 25,50€; (F20): 20,40€; (F50): 12,75€.

Gasteizko tranbiak Euskotren Tranbiaren sareko gune bat osatzen du, geltoki guztiak bere gain hartzen dituelarik.

Geltokien nasen luzera 30 metrokoa da, eta tranbia ibiltzen den trenbidearen zabalera metro batekoa.

Ibilbide guztian zehar trenbide bikoitza dago, baina hegoaldeko luzapena gauzatzen denean, Nieves Cano kalean zeharreko trenbidea trenbide bakarrekoa izango da, 375 metrotan.[19]

Guztira 11 tranbia unitate ibiltzen dira Gasteizko tranbia sarean, eta hiru unitate berri eskatu zaizkio Construcciones y Auxiliar de Ferrocarriles enpresari, hegoaldeko luzapena martxan jartzen denerako. Tranbia unitate bakoitza 31,38 metro luze da, bost modulutako osaerarekin, eta 261 lagunentzako edukiera du, horietatik 2 leku mugikortasun urriko pertsonentzako bereziak.[20] Tranbia unitateak zazpi modulutara handitu daitezke, eta gaur egun ibiltzen direnen artean hiru unitate handituko dira. Gainera, eskatutako hiru tranbia unitate berriek ere zazpi modulu izango dituzte.[21]

Tranbiak %100 plataforma baxukoak dira, mugikortasun arazoak dituzten pertsonen irisgarritasuna bermatuz. Tranbiak 70 km/h abiadura maximoa har dezake.[22]

• Ateetako pasagune askea (mm): 1.300
• Urruntasuna bogiearen erdialdera (mm): 11.040
• Gurpilen diametroa (mm): 590
• Kanpoaldeko zabalera (mm): 2.400
• Tranbiaren luzera guztira (mm): 31.380
• Trenbidearen zabalera (mm): 1.000
• Zoruaren garaiera (mm): 350

Etorkizunari begira, Eusko Jaurlaritzak tranbia sustatu nahi du Gasteizen. Horretarako, bide berriak eraikitzeko hainbat ideia daude. Tranbiaren bigarren bide batek, Betoñu eta Mendizorrotz auzoak elkartuko lituzke, hiria hego-mendebaldetik ipar-ekialdera zeharkatuz. Horrez gain, adarra eraikiko litzateke mendebaldeko Zabalgana auzo jendetsuaren beharrizanak asetzeko.[35]